Vildan KAVŞUT KAPLANOĞLU, Aysun BAŞARAN, Ercan GÜNDÜZ

TELKÂRİ VE KİLİM DOKUMA SANATININ BİRLİKTELİĞİNDEN OLUŞAN TELKÂRİ-KİLİM TAKI KOLEKSİYONU

Anadolu, birçok medeniyeti üzerinde misafir etmiş, vatan olmuş, bereketli ve kutsal toprakların adıdır. Köklü bir tarihe ve güçlü bir kültürel mirasa sahip Türkler, göçebe olarak yaşamlarını sürdürürken çadırdaki nemden, böceklerden, soğuktan korunabilmek için düz dokuma olarak da bilinen kilim dokuma yaygılarını örtü olarak kullanmışlardır. Anadolu’yu yurt edindikten ve yerleşik hayata geçtikten sonra da hayatlarının her aşamasında kilim dokuma yaygıları varlığını sürdürmüştür. Koyun veya keçi yününden elde ettikleri ve kök boya tekniğiyle renklendirdikleri yün iplikler ile “ıstar” denilen ağaç dokuma tezgâhlarında binbir emekle her bir motife anlam yükleyerek, duygularını katarak; acılarını, hayallerini, özlemlerini, aşklarını, korkularını rengârenk işleyerek kilim dokumalarını oluşturmuşlardır. Halen günümüzde kullanmakta olduğumuz kilim dokumaları ecdadımızın bize miras olarak bıraktığı, nesilden nesile aktarılarak günümüze kadar ulaşan ve geçmişimize de ışık tutan, uygulama aşamasındaki teknikleri ve güzellikleriyle hayranlık ve hatta şaşkınlık uyandıran kilim motiflerinden oluşmaktadır. Öyle ki 2003 yılında UNESCO tarafından, 2006 yılında da TBMM tarafından kabul edilen “Somut Olmayan Kültürel Miras” kavramı kapsamında sözleşmenin en önemli maddelerinden biri olan el sanatlarına dokumacılık ve telkâri de dahil edilmiştir. Anadolu’da 2500 yıllık kadim bir geçmişe sahip olan telkâri, ülkemizde özellikle Mardin ilinin Midyat ilçesinde Süryani ve Müslüman ustalar tarafından tamamen el işçiliği ile üretilmektedir. Telkâri; gümüş veya altından yapılmış farklı mikronlardaki teller ile istenilen modele uygun oluşturulan çatının şekline göre telkâri iç dolgu teknikleri kullanılarak tamamlanması, toz kaynak işlemi ile birbirine kaynaklanması ve sağlamlaştırılması sonucu ortaya çıkan sanat eseridir. Geleneksel Türk el sanatları olarak tarihimizde özel bir yere sahip 21. yüzyıla sağlam adımlar ile kendi öz kimliğini kaybetmeden ulaşan iki güçlü, kadim dost sanatımız olan kilim dokuma ve telkâri gümüş işlemeciliğinin kaybolmasını engellemek ve bizden sonraki nesillere mutlaka özüne bağlı kalarak, bozmadan aktarmak, sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla kilim dokuma ve telkâri gümüş işleme sanatını bir arada kullanarak daha önce yapılmamış farklı görsellikteki telkâri-kilim tasarımları uygulanmıştır. Telkâri ve kilim dokuma sanatı, uygulama aşamasında üretim teknikleri ve kullanılan malzemeler bakımından birbirinden farklı özelliklere sahiptir. Renkli yün, kilim iplikleriyle bir alt, bir üst dokuma tekniği uygulanarak üretilen kilim dokuma ve gümüş telin işlenmesiyle oluşan telkârinin bir arada kullanılmasıyla ortaya çıkan tasarımlarda bu birlikteliğin oluşturduğu uyum, teknik ve malzeme açısından özgün ve özgür eserlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Geleneksel Türk El Sanatları, Kültürel Miras, Telkâri, Kilim Dokuma, Tasarım.

FILIGREE- RUG JEWELRY COLLECTION CONSISTING OF THE COMBINATION OF FILIGREE AND RUG WEAVING WITHIN THE SCOPE OF CONSERVATION OF CULTURAL HERITAGE

Anatolia, It is the name of the fertile and holy lands that hosted many civilizations and became a homeland. The Turks, who have a deep-rooted history and a strong cultural heritage, used rugs, weaving, also known as plain weaving, as a cover to protect them from moisture, insects and cold in the tents while they were living as nomads. Rug weaving has continued to exist at every stage of their lives even after they made Anatolia their home and settled down. They created rug weaving by colorfully embroidering their pain, dreams, longings, loves and fears by adding meaning to each motif by adding meaning to each motif with wool yarns they obtained from sheep or goat wool and colored with root dye technique ‘’ıstar’’. The rug weavings that we still use today consist of rug motifs that have been passed down from generation to generation as a legacy by our ancestors, which have survived to the present day and shed light on our past, as well as arousing admiration and even astonishment with their techniques and beauties in the application phase. So much so that weaving and filigree were included in the field of handicrafts, which is one of the most important articles of the contract, within the scope of the concept of Intangible Cultural Heritage, which was accepted by UNESCO in 2003 and by the Turkish Grand National Assembly in 2006. Filigree, which has an ancient history of 2500 years in Anatolia, is produced entirely by hand by Syriac and Muslim masters in our country, especially in the Midyat district of Mardin province. Filigree; It is a work of art that emerges as a result of the completion of the roof, which is formed in accordance with the desired model with wires of different microns made of silver or gold, by using filigree filling techniques, welded together and strengthened by powder welding process. To prevent the loss of rug weaving and filigree silverwork, our two strong and ancient friends that have reached the 21st century, which has a special place in our history as traditional Turkish handicrafts, without losing its own identity, and to pass it on to the next generations by strictly adhering to its essence, to ensure its sustainability. For this purpose, different visual filigree-rug designs that have not been made before were applied by using the art of rug weaving and filigree silver processing together. The art of filigree and rug weaving has different characteristics from each other in terms of production techniques and materials used in the application phase. The harmony created by this combination in the designs that came out with the combination of weaving a rug produced by applying colored wool, rug yarns with an upper and a lower weaving technique, and filigree formed by processing silver wire, led to the emergence of original and free works in terms of technique and material.

Keywords:

Traditional Turkish Handicrafts, Cultural Heritage, Filigree, Kilim Weaving, Design.,

PDF

___

AKSOY, A. (2008). Telkari. Mardin Life Dergisi, Sayı. 3.
ATALAYER G. (2002). Güneydoğu Anadolu’dan Seçilmiş Dokumalar Üzerine Öneriler, Gap Çerçevesinde Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, S. 6.
ATİŞ ÖZHEKİM, D. (2009). Türk Kültürünün Önemli Bir Parçası Kirkitli Dokumalar, Uluslararası Ahmet Yasevi’den Günümüze İnsanlığa Yön Veren Türk Büyükleri Sempozyumu Bildirileri, Ankara: S. 193.
AYDOĞDU ATASOY, Ö. (2013). Somut Olmayan Kültürel Bir Miras Unsurumuz Olan Tören Keşkeği Geleneği; Dünü, Bugünü ve Yarını, VIII. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi (Kültürel Miras temalı), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Eskişehir: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, S. 538-539.
BOZKURT, S. (2020). “Geleneksel Türk Halı Sanatında Kullanılan Motiflerin Anlamları: Sındırgı-Yağcıbedir Halıları Üzerine Göstergebilimsel Bir Analiz”. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, C. 8, S. 1, S. 691-701.
DENİZ, B. (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1. Baskı, S. 49.
DENİZ, T. VE DİKER, O. (2017). Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye. Ankara: Pegem Akademi, 2. Baskı, S. 10.
EKİNCİ, E. (2020). “Kilim Dokuma Geleneğinin Takı Sanatında Yorumlanması Üzerine Bir Çalışma”. Folklor Akademi Dergisi, C. 3, S. 4, S. 144 – 158.
ERGÜDER, A.A. (2009) Kars Yöresi Düz Dokumaları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, S. 18.
ERTUĞRUL KAMİLOĞLU, İ. (2009). Mardin ili gümüş işlemeciliği ve yörede yapılan ürünlerin bazı özellikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
GÜNDÜZ, E. (2018). Telkâri Sanatı Alanında Öğrenci Yeterliklerinin Öğrenci Görüşlerine Göre Temel Tasarım İlke ve Öğeleri Açısından Değerlendirilmesi. Yükseklisans Tezi, Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, S. 44.
MEGEP. (2006). Kuyumculuk Teknolojisi Telkâri. Ankara: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, S. 3.
MELLEART, J. (1967). Çatal Höyük a Neolithic Townin Anatolia. London.
OYMAN, N.R. (2019). Bazı Anadolu Kilim Motiflerinin Sembolik Çözümlemesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Arış Halı, Dokuma ve İşleme Sanatları Dergisi, S. 10.
ÖLMEZ, F.N. & ETİKAN, S. (2013). “Fethiye Alara Düz Dokumaları”. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, S. 11, S. 77.
ÖNDER, M. (1998). Antika ve Eski Eserler Kılavuzu. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, S. 274.
ÖNGEN, A.G. (2016). “Çağdaş Türk Kirkitli Dokuma Sanatçıları”. Akdeniz Sanat Dergisi, C. 9, S. 17, S. 60-62.
ÖZDEMİR, M.F. (2010). Beypazarı Telkari İşlemeciliği ve Takı Örneklerinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
ÖZKAN, Ş. (2011). Sanatsal Dokumalarda Geleneksel Dokuma Tekniklerinin Kullanımı. Yayımlamamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, S. 88.
SOYSALDI, A. (2009) Düz Dokuma Teknikleri Ve Teknik Desen Çizimleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, S. 27.
SÖKMEN (YURTERİ), S. (2009). Isparta İli Güneykent Kasabası Düz Dokuma Yaygılarının Tarihi, Teknik ve Sanatsal Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, S. 7.
TAŞKAYNATAN, H. (2011). Sarıkamış ve Çevresi Düz Dokumaları. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, S. 18.
UĞURLU, S. S. (2018). Geleneksel Tekstı̇l Teknı̇klerı̇yle Yenı̇ Sanatsal Çalışmalar. Yayımlanmamış Sanatta Yeterlı̇k Eser Metnı̇, Fatı̇h Sultan Mehmet Vakıf Ünı̇versı̇tesı̇ Güzel Sanatlar Enstı̇tüsü. S. 4.
ÜNER, İ. & AKPINARLI, H. (2019). “Geleneksel Tekstillerin Özellikleri ve Çeşitleri”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (34), S. 135.
İnternet Kaynakları URL-1: https://www.sabah.com.tr/egitim/kilim-nedir-3865906 (Erişim Tarihi: 17.02.2022)