Çöl tozlarının Türkiye’de doğal ve beşeri ortam üzerine etkisi

Çok küçük boyutlardaki partikül maddeler, rüzgarlar tarafından yeryüzünden havalandırılarak atmosfer içinde çok uzak mesafelere kadar taşınmaktadır. Bu taşınım olayında tozların nereden kaynaklandığı, hangi yönlere taşındığı, kuru ve yaş halde nereleri ne ölçüde etkilediği hakkında uydular aracılığıyla tahminler yapılabilmektedir. Bu tozların büyük bir kısmı çöl kaynaklıdır. Çöl kaynaklı tozların atmosferik taşınımı son 200.000 seneden bu yana var olan ve kimi zaman olağanüstü artan ve kutuplarda dahi derin izler bırakan bir doğa olayıdır. Bu çöl kaynaklı tozlar Türkiye’yi de son dönemlerde bölgesel veya daha geniş olanlı olarak etki altında bırakmaktadır. Türkiye’de etkili olan çöl tozları genellikle Büyük Sahra Çölü ve Arabistan çölleri kökenlidir. Coğrafi konum itibariyle Arabistan çöllerine yakın olması ve Afrika’dan kaynaklanan hava hareketlerinin yolu üzerinde bulunması Türkiye’yi belirli dönemlerde bu çöl kaynaklı tozların etkisine maruz bırakmaktadır. Çöl tozları ile Türkiye’yi etkileyen rüzgar sistemleri arasında da yakın bir ilişki vardır. Türkiye’de çöl tozları, doğal ve beşeri ortam üzerinde çok önemli çevresel etkilerde bulunmaktadır. Doğal ortamda iklim, bitki ve toprak örtüsü, su kaynakları ve hava kalitesini etkilemektedir. Beşeri ortamda ise insan sağlığını ve faaliyetlerini etkilemektedir. Bu çalışmada Türkiye’yi etkileyen çöller ile çöl tozlarının doğal ve beşeri ortam üzerindeki etkileri, çeşitli kurumlardan temin edilen verilerin sonuçlarının arazide gözlemlenmesine ve değerlendirilmesine dayalı olarak araştırılmıştır.

The effects of desert dusts on natural and human environment in Turkey

Very small particulate matters are moved by winds beeing raised from earth to very long distances. Forecasts about dusts where it originated, direction to move, in the affected dry and wet state are able to do by satellites in the convection event. A large part of this dusts are desert-based. Atmospheric transport of desert dust origin is a natural phenomenon became since the last 200.000 years, sometimes extraordinary increased and also generated deep scars in the poles. Desert-based powders also affect Turkey recently as partial or wide area. Desert dusts in Turkey are orginate genarally Arabia and the Sahara desert. Desert dusts affect Turkey during certain periods because of Turkey’s geographical position close to the Arabia Peninsula and taking place on the way winds orginated African. There is close relationship beetwen desert dusts and affectting the winds to Turkey. Desert dust effect on natural and human environment in Turkey. It effect climate, vegetation and soil cover, water resources and air quality in natural environment. It effect human health and the activities in human environment. Deserts affectting to Turkey and effects of the desert dusts on the natural and human environment have been researched this study according to the results of monitoring, and evaluation of data obtained from a variety of agencies in the field.

PDF

___

Alp, Ş., Sarı, M. (2002). “Sahra Tozlarının Kar Depolanmasındaki Etkilerinin İncelenmesi”, Tübitak Proje No.199Y117, Van.
Bennama, M.M. (2006). “Libya Toprak Örneklerinin Bazı Özelliklerinin Saptanması”, (Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara, , s.125.
Doğanay, H., Akçalı, D., Göktaş, T., Çağlar, K., Erbaş, D., Saydam, C., Bolay, H. ( 2009). “African dust-laden atmospheric conditions activate the trigeminovascular system. Cephalalgia; 29:1059–1068, London. ISSN 0333-1024.
Eren, S. (2006). “Sahra Tozunun Biyolojik Arıtım Prosesine Olan Etkilerinin Araştırılması”, (Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara, s.80.
Erinç, S. (1996). Klimatoloji ve Metodları, Alfa Basım Yayım Dağıtım 4.Baskı, İstanbul, s.538.
Ezzati, R. (2009). “Atmosferik Taşınıma Giren Değişik Kaynaklı Toprakların Bitki Gelişimlerine Etkilerinin Araştırılması”, (Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara, s.137.
Feyzioğlu, A.M., Öğüt, H. (2005). “Sahra Tozları: Güneydoğu Karadeniz’de Temmuz 2001 Yılındaki Gymnodinium Sanguineum Bloomundan Sorumlu Olabilirmi ?”, Ulusal Su Günleri, Trabzon.
Goudie, A.S., Middleton, N.J.( 2006). Desert Dust in the Global System, Springer, Printed in the Germany, s.287.
Griffin, D.W., Kellogg,C., Shinn, E., Gray, M., Garrison, G., “Desert Storms and Their Ability to Move Microorganisms and Toxins Around the Globe”, U.S. Geological Survey, St. Petersburg, Florida, 25-28 Jully 2005,
Güllü, G., Ölmez, İ., Öztaş, N.B., Tuncel, G. ( 2003). “Doğu Akdeniz’deki Atmosferik Eser Element Konsantrasyonları: Zamana Bağlı Değişimleri Etkileyen Faktörler”, Çevre BilimTeknoloji, Cilt:1, Sayı:3, s.23-38.
Işıkdemir, Ö., Pekey, H., Tuncel, G. (24-26 Kasım 2005). “Doğu Akdeniz Bölgesi Yağışlarının Kimyasal Kompozisyonunun İncelenmesi”, 6.Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi, s.421-427, İstanbul.
Kavak, O., Dalgıç, A., Şenyiğit, A. (2004). “İnsan Sağlığına Etki Eden Mineraller ve Analiz Yöntemleri”, Dicle Tıp Dergisi, Cilt 31, Sayı 1, s.69-75.
Laity, J. (2008). Desert and Desert Environments, Wiley-Blackwell, USA, 342.
Oraltay, R., G., Keskin, S., Fersiz, N., Sahra Toz Transferinin Türkiye Yağışlarına Etkisi: Buz Çekirdekleme ve Diğer Toplama Mekanizmalarının Laboratuar İncelenmesi, TÜBİTAK PROJE KOD NO: ÇAYDAG- 199Y019, İstanbul, 2005, 22.
Özsoy, T. (1999). “Kilikya Baseni Kıyısal Sistemine Taşınan Atmosferik Kirleticilerin Kaynaklarının Belirlenmesi Atmosferik Girdilerin Deniz Ekosistemi Üzerine Olan Etkileri”, (Mersin Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi), Mersin Üniversitesi, Mersin, s. 209.
Saydam, A.C. ( 2002). “İklim Kontrolü”, Bilim-Teknik Dergisi, s.39-48.
Saydam, A.C. (2010), Havadan Tozdan, Heyamola Yayınları, No:187, İstanbul Selcen, P. (Ağustos 2006) “İklim Bilmecesi”, Atlas Dergisi, s.32-34.
Türkeş, M. (2010). Klimatoloji ve Meteoroloji, Kriter Yayınevi, İstanbul, s. 650.
Yılmaz, G. (2006). “Değişik Toprak Kökenli Doğal Besin Ortamlarının Spırulına Üretimine Etkilerinin Kesikli Reaktörler Kullanılarak İncelenmesi”, (Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara, s.93.
Yücekutlu, N., Terzioğlu, S., Saydam, A.C., Bildacı, I., “Sahra Çöl Toprağının Buğday Çeşitlerinin Gelişimi Üzerine Etkisi”, 5.Atmosfer Bilimleri Sempozyumu, (27-29 Nisan 2011), İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
İklim-Çevre, New Scientist, Bilim-Teknik Dergisi, Şubat 2007.
Bilim-Teknik Dergisi, Mayıs 2010: 21
Bilim-Teknik Dergisi, Ekim 2006
Emin SADIK, 2011(Fotoğraf) İnternet Siteleri
www.radikal.com 12.06.2010 tarihli erişim.
www.tiimes.ucar.edu 12.10.2011 tarihli erişim.
www.wpmap.org 18.04.2012 tarihli erişim.