BEŞİNCİ HAÇLI SEFERİ (1217-1221) ESNASINDA MISIR SULTANI EL-KÂMİL’E KARŞI DARBE GİRİŞİMİ

1097 yılında başlayan ilk Haçlı Seferi sonucunda Frenkler, İslam dünyasına bir hançer gibi saplanarak Urfa, Antakya, Kudüs ve Trablus’ta birer devlet kurdular. 1216 yılında Papa III. İnnocentius, Kudüs’ü geri almak ve kutsal topraklardan Müslümanları atmak amacıyla Beşinci Haçlı Seferi’ni başlattı. Haçlılar Mısır’ın anahtarı konumundaki Dimyat şehrini uzun süre kuşatmalarına rağmen bir türlü ele geçiremediler. Tüm ümitlerini yitirdikleri esnada beklenmedik bir gelişme oldu ve Mısır Eyyubî Sultanı el-Kâmil’e karşı ibn-i Meştûb liderliğinde bazı generaller darbe girişiminde bulundular. Kendi güvenliğinden emin olamayan sultan, stratejik olarak avantajlı konuma sahip bulunan el-Âdiliyye’deki karargâhını terk etmek zorunda kaldı. Haçlılar hiç emek sarfetmeden el-Âdiliyye’yi ele geçirerek Dimyat kuşatmasını sıkılaştırdılar. Dışardan yardım alamayan Dimyatlılar açlık ve hastalıktan dolayı şehri savunamadılar ve Dimyat Haçlıların eline geçmiş oldu.

Anahtar Kelimeler:

III. İnnocentius, Haçlılar, Dimyat, el-Kâmil, ibn-i Meştûb

Coup Attempt Aganist the Sultan el-Kâmil of Egypt During Fifth Crusade (1217-1221)

As a result of the First Crusade started in 1097, the Franks stood like a dagger in the Islamic world and founded a state in Jerusalem, Urfa, Antioch and Tripoli. In 1216 the Pope III. İnnocentius started the Fifth Crusade in order to retrieve Jerusalem and throw the Muslims out of the holy ground. Although the Crusaders have long surrounded the city of Damietta which is the key of Egypt, they did not take over in no way. There was an unexcepted development when they lost all their hopes and some generals attempted coup aganist Egyptian Eyyubi Sultan El-Kâmil under the leadership of the ibn-i Meştûb. The Sultan who is not sure of his own safety, had to leave his headquarters by seizing the al-Adiliyye which had a strategically advantageous position. The Crusaders have seized the al-Adiliyye without any effort and have squeezed the siege of the Damietta. Dimitrians who could not get help from outside, did not defend the city because of hunger and disease and the Damietta has crossed the Crusaders.

Keywords:

III İnnocentius, Crusaders, Damietta, al-Kamil, ibn-i Meştûb,

PDF

___

Alvarez, Sandra, “Oliver of Paderborn and his siege engine at Damietta”, De Re Mılıtary, The Socıety For Medival Military History, Wordpress, (pp. 862-869), USA, Olathe, 2014.
Aquensis, Albertus, “Liber Christianae Expeditionis pro Ereptione et Restitutione Sanctae Hierosolymitanae Ecclesiae”, Recueil des Historiens des Croisades Occidentaux, Volume: IV, RHC Occ., (pp. 265-713), Paris, 1923.
Ayan, Ergin, Willermus Tyrensis’in Haçlı Kroniği (1143-1163), Karadeniz Dergisi Yay., No: 02, Ankara, 2009.
Ayan, Necmettin, Haçlı Seferlerinde Kıbrıs’ın Rolü (1191-1310), Yıldırım Beyazıt Üni. S. B. E., (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2014.
Aydın, Mehmet, “Hıristiyanlık”, DİA, C. XVII, (ss. 340-358), İstanbul, 1998.
Carnotensis, Fulcherius, Kutsal Toprakları Kurtarmak: Kudüs Seferi, Çev.: İlcan Bihter Barlas, IQ Yayınları, İstanbul, 2009.
Clayton, Joseph – Hist, S. F. R., Pope Innocent III and Hıs Tımes, The Bruce Publıshıng Company, USA, Wısconsin, 1941.
Demirkent, Işın, Haçlı Seferleri, 1. Baskı, Dünya Global Yayıncılık, İstanbul, 1997.
------------------, Ioannes Kınnamos’un Hıstorıa’sı (118-1176) , TTK Yay., Ankara, 2001.
-------------------, “1101 Yılı Haçlı Seferleri”, Prof. Dr. Fikret Işıltan’a 80. Doğum Yılı Armağanı, Yayına haz.: İ. Ü. Edebiyat Fak., Dizgi ve Baskı: Dünya Yay., (ss. 17-56), İstanbul, 1995.
Donovan, Joseph Patrıck, Pelagius and the Fifth Crusade, Unıversty of Pennsylvanıa Press, Philadelphia, 1950.
Ebu’l Fidâ, el-Melikü’l-Müeyyed İmadüddin İsmail b. Ali b. Mahmud el-Eyyubî, El-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer (Tarih-u Ebi’l-Fida), C. II, Neşreden: Es-Seyyid Muhammed Abdullatif el-Hatib ve diğerleri, El-Matbaatü’l-Hüseyniyyeti’l-Mısriyye, Kahire, 1907.
Ebu Şâme, Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim el-Makdisi, Kitabu’r-Ravzateyn fi Ahbari’d-Devleteyn, Birinci Baskı, Tahkik: Muhammed b. Hasen b. Akil Musa, Daru’l-Endülisi’l-Hadra, Cidde, 1997.
El-Hamavi, Yakut, Mu’cemu’l-Buldan, C. II, Tahkik: Ferit Abdulaziz Cündî, Daru’l-Kübübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2011.
En-Nuveyrî, Ebu’l-Abbas Şihabuddin Ahmed el-Kindî, Niayetü’l-Ereb fî Funûn’l-Edeb, C. I-XXXXII, Daru’l-Kutub, Kahire 1992.
Erer, Raşit, Türklere Karşı Haçlı Seferleri, Ahmet Halit Kitabevi, (Pdf olarak hazırlayan: A. Yüksel Özemre, 2002), İstanbul, 1947.
Ernoul, Bernard, Qhronique D’Ernoul et de Bernard le Tresorıer, (Prepare: M. L. de Mas Latrie), Socıete de L’Hıstorıe de France, No: 6, MDCCC LXXI, Paris, 1871.
Ersan, Mehmet, “I. Haçlı Seferi sırasında Kilikya (Çukurova)’nın Haçlıların eline geçmesi”, Haçlı Seferleri ve XI. Asırdan Günümüze Haçlı Ruhu Semineri, (26-27 Mayıs 1997) İ.Ü., Edebiyat Fak. Basımevi, (ss. 65-73), İstanbul, 1998.
Howard, Jonathan, The Crusades; A Hıstory of One of Most Epic Military Campaigns of All Tıme, Golgotha Press, U.S., Hustonwille, 2011.
İbnü’l-Adîm, Kemalüddin ebi’l-Kasım Ömer b. Ahmed b. Hebetillah, Buğyetu’t-Talep fi Tarih-i Haleb, 2. Baskı, Yayınlayan: Ali Sevim, TTK Yay., Ankara, 2011.
İbnü’l-Cevzî, ebu’l-Muzaffer Şemsuddin, Miratu’z-Zaman fi Tarihi’l-Ayan, (Çeviri ve değerlendirme: Ali Sevim), TTK Yay., Ankara 2011.
İbn Devadarî, Ebu Bekr b. Abdillah ibn Eybek, Kenzu’d-Durer ve Câmiu’l-Ğurer, C. VI-VII, (Tahkik: S. El-Muneccid), Daru’l-Kutubi’l-Mısriyye, Kahire, 1972.
İbnu’l-Esîr, İzzüddin Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed; İslam Tarihi: El-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi, C. X-XI-XII, Çev.: Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın, Bahar Yay., İstanbul, 1987.
İbn Hallikan, Ahmed b. Muhammed; Vefayatü’l Âyan, C. 1, Matbaa-i Amire, İstanbul 1864.
İbn Kesîr, İsmail İmaduddin Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer b. Davud El-Bidaye ve’n-Nihaye Fi’t-Tarih, C. XIII, Çev.: Mehmet Keskin: Büyük İslam Tarihi, Çağrı Yay., İstanbul, 2001.
İbn Vâsıl, Cemaleddin ebu Abdullah Muhammed b. Selim el-Hamavi, Müferricu’l-Kurub fî Ahbar-ı Beni Eyyüb, C. I-V, (I-II-III Tahkik: Cemalüddîn es-Şeyyâl, IV-V Tahkik: Hasaneyn Muhammed er-Rabie), Kahire, 1972-1977.
Joseph, Patrick Donovan, Pelagius and the Fifth Crusade, Unıversıty of Pennsylvanıa Press, Philadelphıa, 1950.
Kılıç, Mustafa, Alim ve Devlet Adamı Olarak Bir Eyyûbî Meliki: el-Meliku’l-Muazzam, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: X/2, Sivas 2006.
Kınnamos, Ioannes, Hıstorıa (1118-1176), Çev.: Işın Demirkent, TTK Yay., Dizi: XIX, Sayı: 18, Ankara, 2001.
Makrîzî, ebû Muhammed ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkâdir b. Muhammed, Kitabu’s-Sülûk li Marifet-i Düveli’l-Mülûk, C. 1/1, (Tahkik: Muhammed Mustafa Ziyade), Kahire, 1956.
Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah, Camiu’d-Düvel Selçuklular Tarihi I-II, Yayınlayan: Ali Öngül, Akademi Kitabevi, İzmir, 2001.
Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev.: Fikret Işıltan, TTK Yay., Dizi: X, Sayı: 7, Ankara, 1981.
Ott, Michael, “Pope Innocent III”, Catholic Encyclopedia, Published by The Encyclopedia Press, Volume: VIII, New York, 1913.
Paterborn, Oliver, The Capture of Damietta, İngilice’den Farsça’ya çev. Ferehnaz Efdali; Ceng-i Pencom-i Salibi Feth-i Dimyat, Pejuhişkah-i Havza ve Danişgah, İran, Kum. (ş. 1393, m. 2014).
Powel, M. James, Anatomy of a Crusade, University of Pennsylvania Press, Philedelphia 1986.
Queller, Donald E. - Madden, Thomas F., The Fourth Crusade, The Conquest of Constantinople, Universıty of Pennsylvania Press, Pennsylvania, 1997.
Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, C. I-II-III, 2. Baskı, Çev.: Fikret Işıltan, TTK Yay., Dizi: X, Sayı: 9, Ankara, 1992.
Smith, Thomas William, Pope Honarius III and the Holy Land Crusades 1216-1227, Royal Holloway, University of London, London, 2013.
Süryani Mikhail, Khronik (1166-1199) IV, Fransızca’ya tercüme eden ve yayınlayan J. B. Chabot: Chronique de Michele Syrien, patriarche jacobite d’Antioche (1166-99), Paris 1899-1924; Türkçeye çev. H. Andreasyan: Süryani Patrik Mihailin Vakainâmesi II, TTK Kütüphanesi (PDF, henüz yayınlanmadı), Ankara, 1944.
Şeşen, Ramazan, Salahaddin Devrinde Eyyûbîler Devleti, İ. Ü., Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1983.
Ümran, Mahmud Said, El-Hamletü’l-Salibiyyetü’l-Hâmiseti: m. 1218-1221 h. 615-618, Daru’l-Mearif, Kahire,1985.
Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vakayınamesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), 2. Baskı, Çev.: Hrant D. Andreasyan, TTK Yay., Ankara, 1987.
Villehardouın, Geoffroi - Valenciennes, Henri, Conquete de Constantınople (IV. Haçlı Seferi Kronikleri), Fransızca’dan Çev.: Ali Berktay, Hasan Ali Yücel Klasikleri Dizisi, İş Bankası Kültür Yay, İstanbul, 2008.
Vitry, Jaques, Historie des Croisades, P. M. Guizot’un Fransızca çevirisinden (1824) Farsça’ya çeviren: Abdullah Nasıri Tahirî; Ceng-i Pencom-i Salibi Tarih-u Beytü’l-Mukaddes, Pejuhişkah-i Havza ve Danişgah, Kum, (ş. 1393, m. 2014).