ABBASÎLERDE BİLGİ TOPLAMA VE HABERLEŞME

Devletler, iç ve dış meselelerini çözümlemek, çeşitli sorunların üstesinden gelebilmek gibi gayelerle sürekli ve sağlam bir iletişim sistemi kurmak istemişlerdir. Devlet yöneticileri için büyük önem arz eden merkez ve vilâyetler arasındaki bilgi akışını sağlayan haberleşme, bir diğer ifade ile posta teşkilatı (berîd) özellikle İslam devletleri için vazgeçilmez bir kurum olarak ön plana çıkmıştır. Bütün İslam devletleri tarafından farklı adlar altında kullanılan posta teşkilatı, özellikle Hz. Peygamber döneminden Emevilere gelinceye kadar sistemleşerek faaliyetlerini devam ettirmiştir. Daha ziyade haber alma servisi şeklinde faaliyet gösteren posta teşkilatı, Abbasîler Döneminde gerçekleştirdiği organizasyonlar ile büyük bir kurum hâline gelmiştir. Abbasî halifelerinin âdeta gören gözü, işiten kulağı olan bu müessese; çalışanları, binek hayvanları, ulakları, posta güvercinleri, ateş kuleleri, posta menzilleri ve diğer teknik ekipmanları ile oldukça sistematik çalışan kurumsal bir yapıya bürünmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Abbasîler, Posta, Haberleşme, İletişim

Communication And Collecting Data In The Abbasids

States want to construct a strong and continuous communication system in order to overcome various problems and to solve internal and external affairs. Communication, in other words post system -berid-, that provides contact between provinces and central administration which had great importance for government officials became an indispensable institution especially in Islamic states. Post system which was used under different names in all Islamic states continued its function starting from the era of Prophet Muhammed and until the era of Umayyad. The post system which functioned mostly as a secret service in Abbasids became a big institution with the help organisations that were carried out during Abbasids. This instituion which was very important for the Abbasids caliphates became a systematic institutional structure with its workers, mounts, messengers, mail pigeons, fire towers, mail halting places and other technical equipments.

Keywords:

Abbasids, Postal Service, Communication, Contact,

PDF

___

ADEVİ, İbrahim Ahmet; ed-Devletu’l İslamiyye ve İmparatoriyye Rum, Kahire, 1958.
ÂNÎ, Abdurrahman Abdulkerim; Devru’l Ummaniyyîn fi’l Milâhe ve’t-Ticareti’l İslamiyye Hatta Karni’r-Rabi’il-Hicrî, Bağdat, 1981.
ASKERÎ, Süleymân Îbrahîm, et-Ticâre ve’l Milahe fî’l Halici’l-Arabî fi Asri’l Abbasî, Kuveyt, 1998.
AYKAÇ, Mehmet; Abbâsi Devletinin İlk Dönemi İdarî Teşkilâtında Dîvânlar (132-232/750-847), Ankara, 1997.
BAĞDÂDÎ, Kudâme b. Cafer (337/948); Kitâbü’l Harâc ve san’atü’l-kitabe, (nşr. M. J. De Goeje), Leıden 1889.
BAKIR, Abdülhalik; “Emeviler ve Abbasîler Devrinde İstihbarat”, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Dergisi, c. I, Sa. 2 (Temmuz 2003), Elazığ, 2003.
BARTHOLD, W. ; İslam Medeniyeti Tarihi (çev. Fuat Köprülü), Ankara, 2004.
BEYHAKÎ, Ebû’l Fadl; Tarihu’l Beyhaki (trc. Yahya Hişab-Sadık Neşet), Mısır, ts.
BOSTAN, İdris “Gemi”, DİA, c. XIV, İstanbul, 1996.
CURTIN, Philip D. ; Kültürler Arası Ticaret,(trc. Şaban Bıyıklı), İstanbul, 2008.
ÇAĞATAY, Neşet; İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Câhiliye Çağı, Ankara, 1982.
ÇELEBİ, Ahmet; “Abbasîler Devri” D.G.B.İ.T, İstanbul, 1992, c. III, s. 369-370.
DAĞ, Mustafa; Erken Dönem İslam Dünyasında Berîd Teşkilatı ve İstihbarat, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 2012.
DURANT, Will; İslam Medeniyeti (çev. Orhan Bahaeddin), Ankara, 2004.
DÛRÎ, Abdulaziz;Târîhu'l-'Irâk el-İktisâdî fi'l-karni'r-râbi’i'l-hicrî, Bağdat, 1948.
EBÛ ŞAME, Abdurrahman b. İsmail; Teracim Rical el-Karneyn el-Sadis ve’l Sabia’ (el-Zeyl Alel Ravdateyn) (thk. Muhammed Zaid el-Kevseri), Beyrut, 1974.
EBÛ YÛSUF, Yakûb b. İbrahim (181/798); Kitâbu’l-Harâc (çev. Ali Özek), İstanbul, 1973.
ESİN, Emel; “Amuderya”, DİA, c. III, İstanbul, 1991.
HAMEVÎ, Ebû Abdullah Şihâbeddîn Yâkût (626/1229); Mucemü’l-Büldân, c. I-VI, Beyrut, 1957.
HAREKÂT, İbrahim, “Berid”, DİA, c. V, İstanbul, 1992.
HASAN, İbrahim Hasan; İslâm Tarihi: Siyasî, Dinî, Kültürel, Sosyal, c. III, İstanbul, 1988.
HINZ, Walther; İslamda Ölçü Sistemleri, (çev. Acar Sevim), İstanbul, 1990.
HİTTİ, Philip K. ; Siyasî ve Kültürel İslam Tarihi (çev. Salih Tuğ), c. I, İstanbul, 1989.
HUSREV, Nâsır-ı; Sefernâme, (trc. Abdülvehhab Tarzî), İstanbul, 1994.
İBN HAVKAL, Kasım Muhammed (367/977); Kitabu Sûreti’l-Arz, (nşr. J. H. Kramers), Leiden, 1938.HELL, Y. ; El-Hadaratu’l Arabiyye (trc. İbrahim Adevi), Kahire, 1956.
İBN HURDÂZBİH, Ubeydullah b. Abdullah (300/913); Kitabu’l-Mesâlik ve’l-memâlik, Leiden, 1967.
İBN HURDÂZBİH, Ubeydullah b. Abdullah; Yollar ve Ülkeler Kitabı (çev. Murat Ağarı), İstanbul, 2008.
İBN RÜSTE, Ahmed b. Ömer; el-’A’lâ’ku’n-Nefîse, (E. J. Brıll), Leiden,1891.
İBN SA’D, Muhammed (230/845); et-Tabakâtü’l-kübrâ, c. III, Beyrut, 1985.
İBNÜ’L CEVZİ, el-Muntazam fi Tarih, c. VI, Haydarabad, 1357.
İBNÜ’L ESÎR, Ali b. Muhammed (630/1232); el-Kâmil fi’t-Târih (çev. A. Ağırakça), c. I-XII, İstanbul, 1991.
İSTAHRÎ, Ebû İshak İbrahim b. Muhammed; el-Mesâlik ve’l-Memâlik, Kahire, 1961.
KALKAŞANDÎ, Ebû’l Abbas Ahmed (821/1418); Measiru’l Enaka Fi Mealimil Hilafe, c. I, (thk. Abdulsettar Ferrac), Kuveyt, 1964.
KALLEK, Cengiz; “Casus”, DİA, İstanbul, 1993.
KAYAOĞLU, İsmet; İslam Kurumları Tarihi, Ankara, 1980.
KAZICI, Ziya; İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, İstanbul, 2009.
KAZVÎNÎ, Zekeriyya b. Muhammed; Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, Beyrut, 1969.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad; “Berid”, İA, c. II, İstanbul, 1979.
MES’ÛDÎ, Ali b. Hüseyin (346/957); Mürûcu’z-Zeheb ve Me’adinü’l-Cevher fi’t-Tarih, Kahire, 1938.
MEZ, Adam; Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti-İslam Rönesansı, (trc. Salih Şaban), İstanbul, 2000.
MISRÎ, Hüseyin Ali; Ticâretü’l-’Irak fî’l-’Asri’l-’Abbâsî, İskenderiyye, 1982.
MİSKEVEYH, Ebû Ali b. Muhammed (421/1030); Tecâribü’l-ümem ve Teâkibü’l-Himem, (thk. Seyyid K. Hasan), c. I, Beyrut, 2003.
MUHTÂR, Ahmed; Fi’t-Tarihi’l-Abbasî ve’l-Endelüsî, Beyrut, ts.
NİZÂMÜLMÜLK, Siyasetnâme, Timaş Yayınları, İstanbul, 2012.
RİFÂİ, Enver; el-İslâm fî hadâretihî ve nüzumih, Dımaşk, 1986.
SA’DAVİ, Nazir Hassan; Nizamu’l Berid fi’l Düvelil İslamiyye, Kahire, 1953.
SÂMERRAÎ, Hüsâmüddin; el-Mü’essesâtü’l-idâriyye fi’d-deleti’l-‘Abbasîyye, hilâle’l-fetre 247-334/861-945, Dımaşk, 1971.
SAUD, Abdullah, Central Arabia During the early Hellenistic Period, Riyad, 1997.
SELÇUK Bahir, “Klâsik Türk Şiîrinde Ceres (Çan/Çıngırak)”, Turkish Studies, V. 7/3, Summer, 2012, p. 2231-2250.
SERHAN, Muhyu Hilâl; “er-Rubutu’l-İslamiyye ve Ta’rîfuhâ ve Târihuhâ ve Devruhâ fi’d-Dif’ ‘ani’l-Dudûd”, (çev. Aydın Çelik) Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sa. 144 (Haziran 2003) s. 161-182.
TABERÎ, Muhammed b. Cerîr (310/922); Târîhu’t-Taberî “Tarîhu’l-Umem ve’l-Mulûk” (thk. Muhammed Ebü’l Fazl İbrahim), c. I-XI, Kahire, 1960.
UTKU, Nihal Şahin; Kızıldeniz’de Denizcilik, Ticâret ve Yerleşim (VII. – XI Yüzyıllar), Doktora Tezi, İstanbul, 2005.
WİLSON, Arnold T.; The Persıan Gulf, Londra, 1959.
YAZICI, Nesim; “Klasik İslam Döneminde Haberleşme Kurumu ile İlgili Bazı Mülahazâlar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXIX, Ankara, 1987.
YENİÇERİ, Celal; “Cehbez” DİA, c. VII, İstanbul, 1993.
ZEYDAN, Corci; İslam Uygarlıkları Tarihi (çev. Nejdet Gök), c. I, İstanbul, 2004.