Metin Tenkidinde Stemmatik (Soy-Ağacı) Yöntemi Üzerine Teorik Bir İnceleme

Stemmatik/soy-ağacı yöntemi özellikle Batıda metin tenkitçiliği sahasında oldukça yaygın kullanılan bir metot haline gelmiştir. Temeli XVI. yüzyıla kadar uzanan ve XIX. yüzyılın ilk yarısını takip eden yıllarda tekamül seyrini büyük ölçüde tamamlayan bu yöntem, yazmalar arası soya bağlı bir ilişkinin bulunduğu fikrine dayanmaktadır. Bu makalede tespit (recensio) ve inceleme (examinatio) olmak üzere iki aşamadan oluşan soy-ağacı yöntemi, teorik planda temel kaynaklar referans alınarak incelenmiştir. Her yöntemde olduğu gibi soy-ağacı yöntemine de birtakım eleştiriler yöneltilmiştir. Ancak yöntemi kuşkulu hale getiren unsurların diğer yöntemlerde de fazlasıyla yer aldığı görülmektedir. “Ortak hata” vurgusunu temele alarak metnin mümkün olduğunca hatalardan arındırılmış versiyonuna ulaşmak, diğer yöntemlerden farklı olarak tüm asıl nüshaları tahkik çalışmasına bilfiil dahil etmek, her ne kadar tahkik faaliyetini daha zor ve uzun vadeli yapsa da dipnotta metne dahil olması muhtemel vecihleri en geniş ve kapsayıcı bir şekilde okuyucuya sunmak, birçok metnin tenkitli neşrinde diğer yöntemlere nazaran daha etkin bir biçimde kullanılabilir olmak ve birkaç nüshayı esas almakla yetinen metin tenkidi yöntemlerinde muhtemelen fark edilemeyecek birtakım hataların tespit ve onarılmasında daha elverişli olmak gibi özellikler soy-ağacı yöntemini, özellikle Temel İslam Bilimleri sahasında klasik eserlerin tenkitli neşrinde takip edilen diğer metin tenkidi yöntemlerine güçlü bir alternatif yapma yolunda oldukça etkili olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Metin Tenkidi, Tahkik, Stemmatik, Soy-ağacı, Stemma/Şecere

A Theoretical Examination On The Stemmatic (Genealogical) Method In Textual Criticism

Textual criticism (examination) seeks to generate the most accurate version of an author's manuscript based on available copies. Textual criticism became prominent in the contemporary sense during the 19th and 20th centuries. Textual criticism studies, which were conducted extensively first in the West and then in the Islamic world, resulted in the development of several approaches aiming to identify the best version of the text under examination. Among the most prominent examples of these are the genealogical (stemmatic) method in the West and the best text method in the Islamic world. In the best text method, which is known as the most widespread examination method in textual criticism activities, which gained momentum from the mid-19th century in the Islamic world, the examiner identifies a master copy which he thinks is the closest to the text of the author and exhibits the most solid text by taking certain criteria into consideration. Apart from obvious mistakes, the examiner does not make any changes in the master (umm) copy he selects, and does not include other copies in the text, only referring to different variants of the text. The principle of "adherence to the master copy" adopted in the method aims to limit interference in the text and prevent unnecessary and erroneous processes by the examiner.

Keywords:

Islamics Law, Textual Criticism, Verification, Stemmatic, Genealogical, Stemma/Genealogy,

PDF

___

Altuncî, Muhammed. el-Minhâc fi te’lîfi’l-bühûs ve tahkîki’l-mahtûtât. Beyrut: ‘Âlemi’l-Kütüb, 1986.
Ateş, Ahmet. “Metin Tenkidi Hakkında”. Türkiyat Mecmuası 7-8/1 (1940-1942), 253-267.
Aydınlı, Abdullah. “İmlâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/225-226. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Bergstrasser, Gotthelf. Usûlü nakdi’n-nüsûs ve neşri’l-kütüb. çev. Muhammed Hamdî el-Bekrî. Riyad: Dâru’l-Merrîh, 1982.
Beydilli, Kemal. “Matbaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/105-110. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Binbîn, Ahmet Şevkî. “‘İlmü’l-mahtûtât ve’t-tahkîkü’l-‘ilmî”. Mecelletü mecma‘i’l-lüğati’l-‘Arabiyye 68/2 (Nisan 1993), 336-250.
Bordalejo, Barbara. The Phylogeny Of The Order In The Canterbury Tales. New York: New York University, Department of English, Doktora Tezi, 2003.
Bordalejo, Barbara. Metin Tenkidi Yöntemlerinden Stemmatik Yaklaşımın Tarihi. çev. Mürteza Bedir. İstanbul: Küre Yayınları, 2011.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammd b. İsmâil. el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. Cidde: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
Bulut, Ali. “Müneccid, Salâhuddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2(Ek)/336-337. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
Cerrah, Abbâs Hânî. “Mâ üllife fi menâhici’t-tahkîk”. Mecelletü Mecma‘i’l-lüğati’l-‘Arabiyye 82/2 (Nisan 2007), 277-300.
Çetin, Nihad. “Ateş, Ahmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/55-57. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Çuman, Abdullah. “Tenkit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/462-465. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Diyâb, Abdülmecîd. Tahkîku’t-türâsi’l-‘Arabî menhecühû ve tetavvuruhû. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, Kahire, 2. Basım, 1993.
Donuk, Suat. “Fazla Sayıda Yazma Nüshası Bulunan Hacimli Bir Eserin Nüsha Ailesinin ve Tenkitli Metninin Kurulması Hakkında Değerlendirmeler: Künhü’l-ahbâr Örneği”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 21 (Aralık 2018), 115-146.
Efendioğlu, Mehmet. “Tedvîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/267-269. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Fadlî, Abdulhâdî. Tahkîku’t-türâs. Cidde: Mektebetü’l-‘İlm, 1982.
Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Yakub. el-Kâmûsü’l-muhît. thk. Mektebü tahkîki’t-türâs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8. Basım, 2005.
Ğaryânî, Es-Sâdık b. Abdirrahman. Tahkîku nusûsi’t-türâs fi’l-kadîmi ve’l-hadîs. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
Halvecî, Abdüssettar. el-Mahtûtât ve’t-türâsi’l-‘Arabî. Kahire: ed-Dâru’l-Mısrıyye’l-Lübnâniyye, 2002.
Harrât, Ahmed Muhammed. Muhâdarâtün fi tahkîki’n-nusûs. Cidde: Dâru’l-Menârâ, 1984.
Hârûn, Abdüsselam Muhammed. Tahkîku’n-nüsûs ve neşruhâ. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 7. Basım, 1998.
Heyet. Muhâdarât fi tahkîki’n-nusûs. ed. Mahmûd el-Mısrî. İstanbul: İsam Yayınları, 3. Basım, 2017.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
İbnü’s-Salâh, Ebû ‘Amr Osman b. Abdirrahman. Mukaddimetü İbni’s-Salâh. thk. Nureddin ‘Itır. Suriye: Dâru’l-Fikr, 1986.
İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh. eş-Şifâ’. Kahire: el-Matba‘atü’l-Emîriyye, 1952.
İhsanoğlu, Ekmeleddin-Aynur, Hatice. “Yazmadan Basmaya Geçiş: Osmanlı Basma Kitap Geleneğinin Doğuşu (1729-1848)”. Osmanlı Araştırmaları 22/22 (Aralık 2003), 219-255.
Kâdî ‘Iyâd, ‘Iyâd b. Mûsâ el-Yahsubî. el-İlmâ‘ ilâ ma‘rifeti usûli’r-rivâyeti ve takyîdi’s-semâ‘. thk. Es-Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Dâru’t-Türâs, 1970.
Kanar, Mehmet. “Yazıcı, Tahsin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/359-360. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Kızıl, Fatma. “Yûnînî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/595-596. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Kut, Güney. “Tarlan, Ali Nihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/108-110. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Kut, Turgut. “Dârüttıbâa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/10-11. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Maas, Paul. Textual Criticism. çev. Barbara Flower. Oxford: Clarendon Press, 1958.
Maas, Paul. en-Nakdü’t-târîhî. trc. Abdurrahman Bedevî. Küveyt: Vekâletü’l-Matbû‘ât, 4. Basım, 1981.
Maas, Paul. Metin Tenkidi. çev. Mürteza Bedir. İstanbul: Küre Yayınları, 2011.
Mendûr, Muhammed. “Havle Usûli’n-neşr”. Mecelletü’s-sekâfeti’l-Mısrıyye 277/277 ve 282/282 (1944).
Mer‘aşlî, Yusuf. Usûlü kitâbeti’l-bahsi’l-‘ilmî ve tahkîki’l-mahtûtât. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2003.
Mertoğlu, M. Suat. Vahiy Kâtibi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/447-449. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Müneccid, Salâhüddîn. Kavâ‘idü tahkîki’l-mahtûtât. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîd, 7. Basım, 1987.
Müneccid, Salâhüddîn. el-Müsteşrikûne’l-Almân. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîd, 1978.
Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdü’l-Bâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1954.
Nâcî, Hilâl. Mühâdarâtun fi tahkîki’n-nusûs. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1994.
Neklâvî, Fethî-Kılıç, Hulusi. “Hârûn, Abdüsselâm Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/256-257. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Özen, Şükrü. “Metin Tenkidi Üzerine Bazı Tespitler ve Öneriler”. Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantıları İslami İlimlerde Metodoloji/Usul Meselesi, Çamlıca Sabahattin Zaim Kültür Merkezi (2009), 456-470.
Polat, Salahattin. Metin Tenkidi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2010.
Polat, Salahattin. “Çok anlamlı, Çok Boyutlu ve Disiplinler Arası Bir Kavram: Metin Tenkidi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 6/1 (Haziran 2008), 7-28.
Sa‘d, Fehmî-Meczûb, Talâl. Tahkîku’l-mahtûtât beyne’n-sazariyyeti ve’t-tatbîk. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1993.
Seyyid, Eymen Fuâd. el-Kitâbü’l- ‘Arabiyyü’l-mahtût ve ‘ilmü’l-mahtûtât. Kahire: ed-Dâru’l-Mısrıyye’l-Lübnâniyye, 1997.
Sezgin, Fuat. Buharinin Kaynakları Hakkında Araştırmalar. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi, 1956.
Sirhân, Muhyî Hilâl. Tahkîku mahtûtâti’l-‘ulûmi’ş-şer‘iyye. Bağdat: Matba‘atü’l-İrşâd, 1984.
Sûlî, Ebû Bekir Muhammed b. Yahyâ. Edebü’l-küttâb. thk. Muhammed Behce el-Eserî. Kahire: el-Matba‘atü’s-Selefiyye, 1341.
Şâkir, Ahmed. Tashîhu’l-kütüb ve sun‘u’l-fehârisi’l-mu‘ceme. nşr. Abdü’l-Fettâh Ebû Ğudde. Kahire: Mektebetü’-sünne, 1414.
Şâmî, Abdullah Muhammed. Usûlü menheci’l-bahs’il-‘ilmî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asrıyye, 2012.
Şensoy, Sedat. “Reşer, Osman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/10-11. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Tabbâ‘, İyâd Hâlid. Menhecü tahkîki’l-mahtûtât. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 2003.
Tanâhî, Mahmûd Muhammed. Medhal ilâ târîhi neşri’t-türâsi’l-‘Arabî. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1984.
Tarâbîşî, Mutâ‘. fî Menheci tahkîkil’l-mahtûtât. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1983.
Taşçı, Özcan. “Rıtter, Hellmut”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/133-134. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Ahmet Muhammed Şakir. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1978.
‘Useylân, Abdullah b. Abdirrahîm. Tahkîku’l-mahtûtat beyne’l-vâkı‘ ve’n-nehci’l-emsel. Riyad: Mektebetül-Melik Fehd, 1994.
Witkam, Jan Just. Stemma (Soy Ağacı) Şeması Oluşturmak: Kurgu mu Gerçek mi?. çev. Mürteza Bedir. İstanbul: Küre Yayınları, 2011.
Yılmaz, Okan Kadir. İSAM Tahkikli Neşir Kılavuzu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.