İslam Hukuku Perspektifinden Hâkimlerde Aranan Sağlık Şartı Özelinde Bir İnceleme

Tarih boyunca hâkimler, hakların sahibine teslim edilmesi ve adaletin sağlanmasında görev almışlardır. Onların bu misyonu sebebiyle, hâkimlik yapacak kişilerin sahip olması gereken niteliklere özel olarak önem verilmiştir. Aynı şekilde kazâ ve kâdîyı ayrı bir bölümde ele alan fıkıh kitaplarında da hâkimlerin sahip olması gereken nitelikler içerisinde sağlığa ayrıca vurgu yapılması dikkat çekmektedir. Buna göre hâkimin öncelikle akıl sağlığı açısından tam fiil ehliyetine sahip olması gerekir. Akıl sağlığına bağlı olarak zihinsel engellilerin yanı sıra sefih gibi kısıtlıların kazâ velayetine sahip olmadıkları için hâkimlik yapamayacakları konusunda fakihlerin ittifakı vardır. İkinci olarak hâkimin hukuken geçerli bir yargılama yapabilmek için görme, işitme ve konuşma yönünden de kâmilü’l-hilkat yani mükemmel yaratılışta olması gerekir. Tercihen beklenti bu yönde olmakla birlikte, yargılamaya mâni olmayacak derecede görme, işitme ve konuşma kaybı olan kişilerin hâkimlik yapabilecekleri kabul edilmiştir. Bu kriterlerin belirlenmesinde kıstas olarak özellikle şahitlik merkeze alınmıştır. Kitab ve sünnette hâkimlerde aranan sağlık şartıyla ilgili hükümlerin açıkça zikredilmeyişi, konunun nasslardan ziyade akli istidlaller çerçevesinde tartışılmasına zemin hazırlamıştır. Çalışmamız, hâkimlerde aranan sağlık şartını fıkhî tartışmalar bağlamında incelemeyi ve kaynaklarda zikredilen muhtelif görüşlerin temellendirilmesinde esas alınan delilleri belirlemeyi gaye edinmektedir. Belirlenen konuyla ilgili fakihlerin görüşleri incelenirken nitel araştırma modelleri arasından daha çok fenomenolojik çözümleme ile tarihsel araştırma yöntemleri uygulanmıştır. Bununla birlikte yeri geldikçe fıkıhta geleneksel bir metot olan tahrice de müracaat edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Hâkim, Sağlık, Kemâl, Engelli Olma

An Examination from the Perspective of Islamic Law in the Context of the Health Condition Required in Judges

Throughout history, judges have been involved in delivering rights to the owner and ensuring justice. Due to this mission of theirs, special attention has been attributed to the qualifications that the people who serve as judges should have. Likewise, it is noteworthy that in the fiqh (Islamic law) books, which deal with qaḍā (judiciary) and qāḍī (judge) in a separate chapter, there is also an emphasis on health among the qualities that judges should have. Accordingly, the judge must first have full capacity for action in terms of mental health. Depending on mental health, there is a consensus among fuqaha that the mentally disabled, as well as the interdicted persons such as the libertines, cannot be judges because they do not have the decision-making capacity. Secondly, in order to make a legally valid judgment, the judge must be in the perfect creation condition (kâmilu’l-ẖilkat) in terms of sight, hearing, and speech. Preferably, although the expectation was in this direction, it was accepted that people who had loss of sight, hearing, and speech to an extent that would not prevent them from making judgements could serve as judges. In determining these criteria, witnessing was placed in the centre as a criterion. The fact that the provisions related to the health condition sought in judges in the book and sunnah were not explicitly mentioned paved the way for the discussion of the subject within the framework of mental deductions rather than as nass (words of God and the prophet). Our study aims to examine the health condition required in judges in the context of fiqh discussions and to determine the evidence taken as a basis for basing the various opinions mentioned in the sources. While examining the opinions of the fuqaha on the determined subject, phenomenological analysis and historical research methods were used among the qualitative research models. However, tahric, a traditional method in fiqh, was also applied when necessary.

Keywords:

Fiqh, Judge, Health, Kemâl (Maturity), Disability,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1416/1995.
Ali Haydar Efendi, Küçük. Düreru’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. İstanbul: Matabaai Tevsî‘i Tıbâat, 3. Basım, 1330.
Aydın, Melikşah. İslam ve Osmanlı Hukukunda Hakimlik ve Hakimlerin Nitelikleri. ed. Mehmet Aykanat vd.. Ankara: Adalet Yayınevi, 2016.
Aykanat, Mehmet. “Engellilerin Hakimlik Yapması Tartışmalarına Osmanlı Hukukundan Bir Bakış”. TAAD 42 (Nisan 2020), 149-172.
Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleymân b. Halefbulk. el-Müntekâ şerhu’l-Muvatta. 7 Cilt. Kahire: Matbaatu’s-Sa‘âde, 1332.
Bilgin, Ahmet. İslam Hukukunda Gerçek Kişilerin Ehliyeti. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1989.
Bulkînî, Ebu Hafs Ömer b. Reslân. Tedrîbu’l-mübtedî ve tehzibu’l-müntehî. nşr. Ebu Yakub Neş’et el-Mısrî. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Kıbleteyn, 1433/2012.
Büceyrimî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer. Tuhfetu’l-habîb alâ şerhi’l-hatîb. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
TCCB, T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi. “Hakimler ve Savcılar Kanunu”. Erişim 29 Ağustos 2022. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2802&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
Ebu Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvûd, thk. Şu‘ayb Arnavut - Muhammed Kamil Karabelli. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2010.
Hattâb, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed er-Ruaynî. Mevâhibü’l-celîl li şerhi Muhtasarı Halîl. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1412/1992.
Heyet. el-Fetâva’l-Hindiyye / el-Fetâva’l-Alemgîriyye. 6 Cilt. Bulak: Matbaatu’l-Kübra’l-Emîriyye, 1310.
Hillî, Ebu’l-Kâsım Ca‘fer b. el-Hasen. Şerâi‘u’l-İslâm fî mesâili’l-helâl ve’l-harâm. thk. Sâdık el-Hüseynî eş-Şîrâzî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kârî, 11. Basım, 1425/2004.
İbnu’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. el-Mesâlik fî şerhi Muvattai Mâlik. tlk. Muhammed b. Hüseyin es-Süleymânî - Aişe bnt. Muhammed b. Hüseyin es-Süleymânî. 8. Cilt. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1428/2007.
İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen ed-Dımaşkî. Târîhu Dımaşk. nşr. Amr b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1315/1995.
İbn Ferhûn, Ebu’l-Vefâ İbrahim b. Ali el-Ceyyânî. Tebsıratu’l-hükkâm fî usûli’l-akzıye ve menâhici’l-ahkâm. 2. Cilt. b.y: Mektebetu’l-Külliyati’l-Ezheriyye, 1406/1986.
İbn Hacer el-Heytemî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. Tuhfetu’l-muhtâc bi-şerhi’l-Minhâc. Şirvânî Haşiyesiyle Birlikte. 10 Cilt. Kahire: el-Mektebetu’t-Ticariyyetu’l-Kübrâ, 1357/1973.
İbn Kudâme, Ebu Muhammed Abdullâh b. Ahmed. el-Muğnî. nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî ve Abdulfettah Muhammed el-Halû. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kutub, 3. Basım, 1417/1997. İbn Mâce, Ebu Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce. Sünenu İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyai’l-Kutubi’l-Arabiyye, ts..
İbn Müflih, Ebu İshâk İbrâhîm b. Muhammed ed-Dımaşkî. el-Mübdi‘ fi şerhi’l-mukni‘. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1997.
İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. el-Beyan ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tercîh ve’t-ta’lîl li mesâili’l-Müstahrece. thk. Muhammed Hacî vd. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1408/1988.
İbnu’l-Faradî, Ebu’l-Velîd Abdullâh b. Muhammed el-Ezdî. Târîhu ulemâi’l-Endelus. nşr. Seyyid İzzet el-Attâr. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 2. Basım, 1408/1988.
İbnu’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ. Kitabu’l-Bahru’z-zehhâr el-câmi li mezâhibi ulemâi’l-emsâr. tlk. Abdullah b. Abdulkerim el-Cerâfî. 5 Cilt. San‘a: Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, 2. Basım, 1409/1988.
İmrânî, Ebu’l-Hüseyin Yahyâ b. Ebi’l-Hayr. el-Beyân fî mezhebi’l-İmami’ş-Şafiî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. 13 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1421/2002.
Kâdî İyâz, Ebu’l-Fazl İyâz b. Mûsâ el-Yahsubî. Tertîbu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik. nşr. Muhammed b. Tâvît et-Tancî v.d.. 8 Cilt. Mağrib: Matbaatu Fadâle - el-Muhammediyye, 1965-83. Kâsânî, Alauddin Ebu Bekr b. Mesud. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
Kişnâvî, Ebu Bekr b. Hasan b. Abdillah. Eshelü’l-medârik: şerhü İrşâdi’s-sâlik fi mezhebi İmami’l-eimme Mâlik. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, ts..
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Basrî. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts..
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr fi fıkhi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şafiî. nşr. Ali Muhammed Mu’avvız - Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1999.
Mehmed Süreyya. Sicilli Osmânî. haz. Nuri Aybakar. 6 Cilt. İstanbul: Myra Yayıncılık, 1996.
Mevsılî, Ebu’l-Fazl Abdullâh b. Mahmûd. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-muhtâr. nşr. Mahmûd Ebû Dakīka. 5 Cilt. Kahire: Matbaatu’l-Halebî, 1357/1937.
Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Minhâcu’t-tâlibîn ve umdetu’l-müftiyyin fi’l-fıkh. thk. Avz Kasım Ahmed Avz. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1425/2005.
Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. 9 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.. Osman, Muhammed Re’fet. Nizâmu’l-kazâî fi’l-fıkhi’l-İslâmî. b.y.: Dâru’l-Beyân, 2. Basım, 1415/1994.
Öğüt, Salim. “Dilsiz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/304-305. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Remlî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Nihâyetu’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. Nûreddin eş-Şebramellisî ve Ahmed b. Abdürrezzâk el-Mağribî er-Reşîdî’nin haşiyeleriyle. Beyrut: Dâru’l-Fikr, Son Basım, 1404/1984.
Ruhaybânî, Mustafa b. Sa’d. Metâlibu uli’n-nuhâ fi şerhi Gayeti’l-müntehâ. 6 Cilt. b.y.: el-Mektebu’l-İslâmî, 2. Basım, 1415/1994.
Sâvî, Ahmed b. Muhammed el-Halvetî. Bulgatu’s-sâlik li akrebi’l-mesâlik ilâ mezhebi’l-İmâm Mâlik. 4 Cilt. b.y.: Mektebetu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1372/1952.
Serahsî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Muhammed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414/1993.
Simnânî, Ebu’l-Kâsım Ali b. Muhammed. Ravzatu’l-kudât ve tarîku’n-necât. nşr. Selahaddin en-Nâhî. 4 Cilt. Amman: Dâru’l-Furkan, 2. Basım, 1404/1984.
Taberî, Ebu Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Mekketu’l-Mükerreme: Dâru’t-Terbiye ve’t-Turâs, ts..
Tirmîzî, Ebu İsa Muhammed b. İsa. el-Câmiu’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996.
Vâkıdî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Ömer. el-Megâzî. nşr. M. Jones. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-A‘lâmî, 3. Basım, 1409/1989.
Vekî‘, Ebu Bekir Muhammed b. Halef. Ahbâru’l-kudât. nşr. Abdülazîz Mustafa el-Merâğî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu’t-Ticâriyyeti’l-Kubrâ, 1366/1947.
Yahyâ b. Maîn, Ebu Zekeriyyâ el-Mürrî. et-Târîh. nşr. Ahmed Muhammed Nurseyf. 4 Cilt. Mekketu’l-Mükerreme: Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî ve İhyâit-Turâsi’l-İslâmî, 1399/1979.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Akıl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/242-246. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Yıldırım, Mustafa. “Tahkim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/411-413. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebu Yahya Zekeriyya b. Muhammed. Esne’l-metâlib fî şerhi Ravzi’t-tâlib. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts..
Zerkeşî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Bahâdır. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kutubî, 1414/1994.