YENİ ASUR DEVLETİ’NİN KUZEY YAYILIMI VE DOĞU ANADOLU’NUN TARİHÎ COĞRAFYASI

Yeni Asur Devleti’nin değişik amaç ve stratejiler içeren kuzey yayılım politikalarında, Doğu Anadolu bölgesi belirleyici bir rol oynamıştır. Doğu Anadolu’nun Asur için cazibe merkezi olmasının en önemli nedeni, yeraltı ve yerüstü zenginlikleridir. Zira Asurluların Doğu Anadolu ve Urartular üzerine yapmış oldukları seferleri anlatan metinlerin analizi, söz konusu seferlerin kökeninde ekonomik nedenlerin yattığını bütün açıklığıyla gözler önüne sermektedir. Özellikle Malatya ve çevresi, işlek bir yol üzerinde bulunan konumu ve zengin maden kaynaklarına sahip oluşu nedeniyle, Yeni Asur Devleti’nin kuzey yayılım politikasının öncelikli hedeflerinden birisini oluşturmuştur. Geç Hitit Şehir Devletleri üzerindeki Urartu etkisini ortadan kaldırmak, Asur’un kuzey seferlerinin bir diğer önemli amacını oluşturmuştur. İşte bu çalışmanın amacı, Asur ve Urartu kaynakları ışığında, Yeni Asur Devleti’nin bölge üzerindeki siyasal ve sosyo-ekonomik hedeflerini gözler önüne sermektir. Bu yönüyle çalışma, M.Ö. I. Bin yıl Asur-Urartu ilişkileri ve Doğu Anadolu’nun tarihî coğrafyası konusunda genel bir değerlendirmeyi de içermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Yeni Asur Devleti, Doğu Anadolu, Yayılım, Tarihî Coğrafya, Urartu Devleti

PDF

___

1. Aydın, N. M. A. 1991. “Güzelhisar Urartu Kitabesi”, Belleten, LV/213, 323-330.
2. Bahar, H. 1999. Demirçağında Konya ve Çevresi, Konya.
3. Barnett, R. D. 1987. “Phrygia and the Peoples of Anatolia in Iron Ages”, (Çev. Ömer Çapar), Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXXI/1-2, 43-74.
4. Burney, C. 1957. “Urartians Fortresses and Towns in the Van Region”, Anatolian Studies, VII, 37-54.
5. Burney, C. 1972. “Urartian Irrigation Works”, Anatolian Studies, XII, 179-186.
6. Belli, O. 1982. “Urartular”, Anadolu Uygarlık-ları Ansiklopedisi, 1, İstanbul, 140-188.
7. Belli, O. 1984. “Nairi-Hubushkia Ülkesi Araş-tırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, I, (23-26 Mayıs 1983), 31-39.
8. Belli, O. 1985. “Van Ovasında Yeni Urartu Merkezleri”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, II (16-20 Nisan 1984), 163-168.
9. Belli, O. 1998. “Van Gölü’nün Güneyindeki Maden Yataklarının Mezopotamya İçin Öne-mi”, XXXIV. Uluslar arası Assiriyoloji Kongre-si (XXXIV. International Assyriology Congress (6-10/VI/1987-İstanbul), Ankara 1998, 305-313.
10. Belli, O. 2000a. “Eskiçağ Dünyasının En Bü-yük Madenci Krallığı: Urartular”, Türkiye Arke-olojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), Ankara 2000, 371-378.
11. Belli, O. 2000b. “Doğu Anadolu’da Urartu Yol Şebekesinin Araştırılması”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), Ankara 2000, 409-414.
12. Belli, O.-Onar, V.-Konuralp, İ. Z.-Ayman, İ. 2006. “Van Yoncatepe Kalesi’nde Bulunan Ke-mik Ok Uçları”, Arkeoloji ve Sanat, 121, 11-30.
13. Cavaignac, E. 1950. Les Hittites, Paris.
14. Çilingiroğlu, A. 1977. “Sargon’un Sekizinci Seferi ve Bazı Öneriler”, Anadolu Araştırma-ları, IV-V, 235-251.
15. Çilingiroğlu, A. 1984. Urartu ve Kuzey Suriye Siyasal ve Kültürel İlişkiler, İzmir.
16. Çilingiroğlu, A. 1999. Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir.
17. Delaoprte, L. 1936. Les Hittites, Paris.
18. Delaporte, L. 1940. Malatya, Arslantepe, Paris.
19. Desti, M. 2005. Anadolu Uygarlıkları (Çev. Muna Cedden), Ankara.
20. Dinçol, A. M. 1982. “Geç Hititler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, 1, İstanbul, 122-131.
21. Dinçol, A. M. 1994. “Cultural and Political Contacts Between Asyyria and Urartu”, Tel Aviv, 21, 6-21.
22. Erzen, A. 1992. Doğu Anadolu ve Urartular, Eastern Anatolia and Urratians, Ankara.
23. Fiedler, G. 2005. “Les Phrygiens en Tyanide et le problème des Muskis”, Res Antiquae, 2, 389-398.
24. Franklin, N. 1994. “The Room V Reliefs at Dur-Sharrukin and Sargon II’S Western Campaigns”, Tel Aviv, 21, 255-275.
25. Grayson, A. K. 1987. “Assyrian Expansion into Anatolia In The Sargonid Age (c. 744-650 B. C.), Rencontre Assyriologique Internationale (Uluslar arası Assiriyoloji Kongresi, 6-10/VII/ 1987-İstanbul), XXXIV, 131-135.
26. Kınal, F. 1991. Eski Anadolu Tarihi, Ankara.
27. Köroğlu, K. 2000. “Urartu Krallığı’nın Kuzey Yayılımı ve Qulha Ülkesi’nin Tarihi Coğrafya-sı”, Belleten, LXIV/241, 717-747.
28. Luckenbill, D. D. 1968. Ancient Records of Assyria and Babylonia, I-II, New York.
29. Maxwell-Hyslop, K. R. 1974. “Asyyrian Sour-ces of Iron, A Preliminary Survey of The Histo-rical Geographical Evidence”, Iraq, XXXVI, 139-154.
30. Memiş, E.-Köstüklü N. 1992. Tarih Boyunca Ortadoğu-Anadolu İlişkileri, Konya.
31. Memiş, E. 1995. Eskiçağ Türkiye Tarihi, Konya.
32. Memiş, E. 1999. “Asur Devletlerinin Anadolu Politikası”, XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, I. Cilt, 65-73.
33. Memiş, E. 2002. “Ortadoğu’da Türklerin Varlığı Tartışmaları”, Türkler Ansiklopedisi, 1, 436-451.
34. Memiş, E. 2006, Eskiçağ Medeniyetleri Tarihi, Bursa.
35. Merhav, R. 1994. “Gold and Silver Pins from Urartu: Typology and Methods of Manufacture”, Tel Aviv, 21, 129-143.
36. Olmstead, A. T. 1923. “The Assyrians in Asia Minor”, Anatolian Studies Presented to Sir W. M. Ramsay (Edited by. W. H. Buckler, W. M. Calder), 283-296.
37. Oppenheim, A. L. 1969. Essay On Overland Trade In The First Millenium B. C.”, Journal of Cuneiform Studies, 21, 236-254.
38. Russell, H. F. 1984. “Shalmaneser’s Campaign to Urartu in 856 B. C. And The Historical Geography of Eastern Anatolia according to the Assyrian Sources”, Anatolian Studies, XXXIV, 171-202.
39. Salvini, M. 1967. Nairi e Ur(u)atri: ontributo alla storia della formaizone del regno di Urartu, Roma.
40. Sevin, V. 1989. “Urartular’a Ait Dünyanın En Eski Karayolu”, Anadolu Araştırmaları, XI, 47-56.
41. Sevin, V. 1991a. Yeni Asur Sanatı Mimarlık, Ankara.
42. Sevin, V. 1991b. “The Southwestward Expan-sion of Urartu: New Observations”, Anatolian Iron Ages II (Yay. Haz. A. Çiliniroğlu, D. H. French), Oxford, 97-112.
43. Sevin, V. 1991c. “The Early Iron Age In The Elazığ Region and The Problem of Mushkians”, Anatolian Studies, XLI, 87-98.
44. Sevin, V. 1999. Anadolu Arkeolojisi, Başlan-gıçtan Perslere Kadar, İstanbul.
45. Sevin, V. 2005. “Asur İmparatorluğu, Eski Yakın Doğu’nun Süper Gücü”, Arkeoatlas, 4, 2005 Arkeoloji Raporu, 46-53.
46. Smite, S. 1970. “The Assyrian Empire”, The Cambridge Ancient History II/2, Cambridge, 1-58.
47. Tarhan, M. T.-Sevin, V. 1977. “Van Bölgesinde Urartu Araştırmaları I, Askerî ve Sivil Mimari-ye Ait Gözlemler”, Anadolu Araştırmaları, IV-V, 273-345.
48. Tarhan, M. T. 1982. “Urartu Devleti’nin ‘Kuru-luş’ Evresi ve Kurucu Krallardan ‘Lutipri = Lapturi” Hakkında Yeni Görüşler”, Anadolu Araştırmaları, VIII, 69-114.
49. Tarhan, M. T. 1985. “Van Kalesi’nin ve Eski Van Şehri’nin Tarihî Milli Park Projesi Üzerine Ön Çalışmalar”, Araştırma Sonuçları Toplantı-sı, II (16-20 Nisan 1984), Ankara 1985, 179-203.
50. Yakar, J. 1994. “Studies on Eastern Anatolia in Iron Age-An Introduction”, Tel Aviv, 21, 3-5.
51. Yalçın, Ü.-Belli, O.-Maddin, R. 1995. “Van Yukarı Anzaf Kalesi’nde Bulunan Metal Eser-ler Üzerine Arkeometalurjik Araştırmalar”, X. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (30 Mayıs-3 Haziran 1994), Ankara, 39-53.
52. Yener, A. 1983. “The Production, Exchange and Utilization of Silver and Lead Metals In Ancient Anatolia: A Source Identification Pro-ject”, Anatoliaca, X, 1-15.
53. Yener, A. 1986. “Bolkardağ, Aladağ ve Keban Madenlerinde 1984 Yılı İncelemeleri”, I. Arke-ometri Sonuçları Toplantısı (20-24 Mayıs 1985-Ankara), 93-106.
54. Zimansky, P. 1990. “Urartian Geography And Sargon’s Eighth Campaign”, Journal of Near Eastern Studies, XLIX/1, 1-21.
55. Zimansky, P. 2005. “Urartu Devleti’nin Gelişiminde Çevresel Etkiler”, Arkeoatlas, 4, 2005 Arkeoloji Raporu, 110-111.