Düşünce geleneğimizde pozitivist ve materyalist felsefenin yansımalarını modernleşme serüveninden bağımsız düşünmek mümkün değildir. Bu süreçte Fransız bilim ve felsefe çevrelerinin kültürümüz üzerindeki merkezi etkisi telif ve tercüme eserler aracılığı ile gerçekleşmiştir. Ayrıca Alman Felsefesi de Osmanlı aydınlarının Fransızca okumaları üzerinden aktarılmıştır. Özellikle pozitivist, materyalist ve natüralist etki din, bilim ve felsefe üçgeninde gelenek-modernite tartışmalarıyla taraf olanlarla karşı olanların kutuplaştığı bir soruna dönüşmüştür. Modernleşme geleneğinin taraftarları olan Beşir Fuat, Abdullah Cevdet, Celal Nuri, Baha Tevfik ve Ahmed Nebil gibi düşünürler pozitivist ve materyalist düşüncelerden hareketle gelenekçilerin yumuşak karnı olan din, bilim ve felsefe üzerinden tartışmaları yürütmüşlerdir. Bunun karşısında pozitivist ve materyalist etkiye karşı Fatma Aliye, İsmail Ferit, Harputizade Hacı Mustafa, Filibeli Ahmet Hilmi, Emin Feyzi, Mehmet Ali Ayni ve İsmail Fenni gibi reddiyeci düşünürler ise spritüalist, idealist, Bergsoncu ve aksiyon felsefesi ile karşı duruş sergilemişlerdir. Ancak reddiye sorununda felsefi karşı duruştan daha çok dini ve tasavvufi geleneklerin daha çok öne çıktığını söyleyebiliriz.

The influence of the adventure of modernization on the reflections of positivist philosophy and materialist philosophy on our tradition of thought cannot be ignored. In this process, French scientific and philosophical circles had a central influence on our culture through copyrighted and translated works. In addition, German philosophy was introduced through what the Ottoman intelligentsia read in French. Especially the positivist, materialist, and naturalistic influences created an environment of polarization where the supporters of traditionalism faced off against those of modernity at the triangle of religion, science, and philosophy. Based on their positivist and materialist thoughts, thinkers such as Beşir Fuat, Abdullah Cevdet, Celal Nuri, Baha Tevfik, and Ahmed Nebil, who were the supporters of the tradition of modernization, grounded their arguments on religion, science, and philosophy, the achilles’ heel of traditionalists. Against them stood rejectionists such as Fatma Aliye, İsmail Ferit, Harputizade Hacı Mustafa, Filibeli Ahmet Hilmi, Emin Feyzi, Mehmet Ali Ayni, and İsmail Fenni, who were against the positivist and materialist influences and grounded their arguments on spiritualist philosophy, idealist philosophy, Bergson’s philosophy, and action philosophy. However, it can be said that in the issue of rejection, religious and sufistic traditions came to the forefront rather than a philosophical opposition.