BAŞKA TÜRLÜ YAPABİLME İMKÂNI

Bu makalede tartışılan soru başka türlü ya da alternatif bir başka fiil ortaya koyabilme imkânının özgürlük, özgür olarak fiilde bulunabilme veya sorumluluk içinde olmak için gerekli şart olup olmadığı sorusudur. Fakat bir fiilin başka türlü yapılabilmesi, yani alternatifinin olabilmesi durumunun özgürlük veya sorumluluk için gerekli şart olmadığı görüşündeyim. Akıl yürütme ile spekülasyon ya da gerçek olmayanın ne olduğu bilgisi gibi iki olasılıktan sadece ne bilmediğimizi belirleyebiliriz. Ayrıca, kaldı ki gerçek olmayan bu olasılıkların (alternatiflerin/seçeneklerin) gerçekleştirilmesi mümkün olmadığından bu olasılıkları şu anki dünyanın bir parçasıymış gibi görmek de anlamsızdır. “Başka türlü yapılsaydı nasıl olurdu?“ varsayımı ya da böyle düşünmek gerçek fiil ile ilgisi olmayan, sadece hayal ürünü bir düşüncedir. Oysa günlük hayatta yapıp ettiklerimiz, gerçek fiillerdir ve biz, ancak, gerçekten yapıp ettiğimiz bu fiillerden sorumlu tutulabiliriz. Hiç kimse bizi, henüz gerçekleştirmediğimiz bir fiilden dolayı sorumlu tutamaz. Ancak neden hâlâ “başka türlü yapılabilse(ydi)?” sorusu ile karşılaşıyoruz? Bu soruya şöyle cevap verilebilir: “Başka türlü olsa nasıl olurdu?“diye düşünmek (sormak), mümkün olabilecek olasılıkları gözden geçirerek bizim (benim) hali hazırda olmuş olan fiile dayalı durumumuzu ve yapılan fiili anlamamıza yardımcı olur. Böylece biz (ben) gelecekte olabilecek benzer veya aksi bir durumu daha iyi değerlendirme imkanının elde ederiz.

ANDERS HANDELN ZU KÖNNEN

___

  • Chisholm, Roderick M.: “Freiheit und Handeln“, in: Georg Meggle (Hg):” Analytische
  • Handlungstheorie“, Bd. I, Frankfurt am Main, 1977, S.354-387
  • Chisholm, Roderick M.: “Die Menschliche Freiheit und das Selbst”, in: Pothast, Ulrich (Hg.):
  • Chisholm, Roderick M.: “Der Handelnde als Ursache”, in: Lenk, Hans (Hg.): “Handlungstheorien Interdisziplinär”, Bd. II (zweiter Halbband), Wilhelm Fink Verlag, München, 1980, S. 399- 417
  • Dennett, Daniel: “Ellenbogenfreiheit”, Athenäum Verlag, Frankfurt am Main, 1986,
  • Lohmar, Achim: “Moralische Verantwortlichkeit ohne Willensfreiheit”, Vittorio Klostermann Frankfurt am Main, 2005
  • Lohmar, Achim: “Freiheit und kausale Determiniertheit: Das Kompatibilitätsproblem”, http://uk-online.uni-koeln.de/remarks/d781/rm20816.doc
  • Moore, Georg Edward: “Ethics”, Oxford University Press, London, 1961
  • Palmer, F.R.: “Mood and Modality“, Cambridge Univ. Press, Cambridge, 2001