Adem PEKER, Yüksel EROĞLU, Sırrı AKBABA, Orhan ADIGÜZEL

Learned Resourcefulness and Coping with Stress in Mothers of Children with Disabilities

Problem Durumu: Başa çıkma, bireyin kendisi için sıkıntı oluşturan içsel ve dışsal durumları değiştirmek için bilişsel ve davranışsal olarak çabalaması olarak tanımlanmaktadır. Başa çıkma stratejileri; bilişsel değerlendirme, problem odaklı ve duygu odaklı olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Bilisşel değerlendirmeler, bireylerin düşünme biçimlerini düzenlemesini içermektedir. Bu başa çıkma stratejisine örnek olarak problemi yadsıma ve problemden kaçma verilebilir. Problem odaklı başa çıkma stratejileri, problemin tanımlanmasını, alternatif çözüm yolları üretilmesini, bu çözüm yollarının olası yararlarının ve zararlarının değerlendirilmesini ve bunların arasından birinin seçilerek uygulanmasını içermektedir. Duygu odaklı başa çıkma stratejileri ise reddetmeyi, yaklaşma-kaçınmayı, suçlamayı, sorun hakkında düşünmekten kaçınmayı, duygularını bastırmayı, dikkatini başa yöne çevirmeyi veya alkol ve ilaç kullanarak rahatlamayı içermektedir.Lazarus kişilerin stresle başa çıkmasında üç önemli etmenin rol oynadığını ifade etmiştir: uyum duygusu, dayanıklılık ve öğrenilmiş güçlülük. Uyum duygusu, durumu doğru tanıyıp anlamayı, karar ve eylemleri ayarlamayı ve içinde bulunulan durumdan anlam çıkarmayı içermektedir. Dayanıklılık, stres verici durumla karşılaşıldığında kişiye mücadele gücü sağlamaktadır. Dayanıklılık duygusu yüksek insanlar, yaşamlarına sıkı şekilde bağlanmakta, olayları kontrol edebileceğine dair güçlü bir inanç taşımakta ve değişimi mücadele edilecek olumlu bir durum olarak görmektedir.Öğrenilmişgüçlülükkavramı Mecihenbaumtarafındanortaya atılmıştır. Meichenbaum öğrenilmiş güçlülüğün stres yaratan durumları kontrol etmek kadar dışsal stres kaynaklarıyla etkin şekilde mücadele etmeyi de içerdiğini ifade etmiştir. Daha sonra Rosenbaum, öğrenilmiş güçlülük kavramını geliştirerek kişilerin stres verici bir durumla karşılaştıklarında bilişsel başa çıkma stratejilerini kullanma ve kendilerini denetleme düzeyleri şeklinde tanımlamıştır. Rosenbaum'a göre öğrenilmiş güçlülük; duygusal tepkilerin kontrol edilmesini, problem çözme stratejilerinin kullanılmasını, zevk verici dürtülerin ertelenebilmesini, bireylerin içsel tepkilerini kontrol edebileceklerine ilişkin algılanan öz-yeterliği içermektedir. Araştırmalar öğrenilmiş güçlülüğü yüksek bireylerin stres yaratıcı durumlarla yapıcı şekilde başa çıkabildiklerini göstermektedir. Engelli çocuğa sahip annelerin yoğun stres yaşadıkları ve yoğun stresin depresyon, sosyal yalıtım, evlilik çatışması, öz-suçlama, çaresizlik, yetersizlik duygusu, öfke, şok ve yorgunluğa yol açtığı ifade edilmektedir. Türkiye'deki araştırmalar yalnızca engelli çocuğa sahip annelerin ne düzeyde stres yaşadığına ve stresin olumsuz etkileriniazaltmak için kullandıkları baş etme stratejilerine odaklanmaktadır. Engelli çocuğa sahip annelerin bir kısmının engelli çocuğa sahip olmanın yarattığı stresle etkin şekilde başa çıktığı ve yaşamlarını olağan şekilde sürdürdüğü, buna karşın bir kısmının bu duruma hiçbir zaman uyum sağlayamadığı ifade edilmektedir. Öğrenilmiş güçlülük ile epilepsi nöbetleri, depresyon, hemodiyaliz ve diabetus mellitus tip II gibi stres verici durumlarla başa çıkma arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmalara dayanarak, öğrenilmiş güçlülüğün engelli bir çocuğa sahip olma durumuna uyum sağlamada kritik bir rol oynadığı ileri sürülebilir. Bundan dolayı bu araştırmada engelli çocuğa sahip annelerde öğrenilmiş güçlülük ile stresle başa çıkma tutumları arasındaki ilişkilerin incelenmesi amaçlanmıştır.Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın amacı öğrenilmiş güçlülüğün stresle başa çıkma tutumları üzerindeki yordayıcı etkisini incelemektir.Araştırmanın Yöntemi: Araştırmanın örneklemini uygun örneklem yöntemiyle seçilen çocukları Sakarya'daki çeşitli özel eğitim kurumlarına devam eden 222 anne oluşturmaktadır. Araştırmada ölçme aracı olarak Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği ve Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği kullanılmıştır. Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği 36 maddeden oluşmaktadır. Bu ölçek bireylerin öğrenilmiş güçlülüklerini; duygusal ve fizyolojik tepkileri kontrol etmeye (12 madde), problem çözme stratejilerine (11 madde), zevk verici dürtüleri engellemeye (4 madde) ve içsel olayları düzenlemeye (9 madde) yönelik sorular yardımıyla ölçmektedir. Katlımcılar her bir soruya ilişkin düşüncelerini; "Hiç tanımlamıyor (1)"dan "Çok iyi tanımlıyor (5)"a kadar uzanan 5'li likert bir ölçek yardımıyla cevaplamaktadır. Ölçekten en düşük 36, en yüksek 180 puan alınabilmektedir. 11 madde ters puanlanmaktadır. Ölçekteki yüksek puanlar öğrenilmiş güçlülük düzeyinin yüksekliğine işaret etmektedir. Dağ tarafından Türkçeye uyarlanan ölçeğin iç tutarlığı .78 olarak bulunmuştur. Ölçüt-bağıntılı geçerlik için yapılan çalışmada ise Rotter'in İç ve Dış Kontrol Odağı Ölçeği ile anlamlı ilişkiler gösterdiği bulunmuştur. Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği Şahin ve Durak tarafından Türkçeye uyarlanarak özgün formu 66 maddeden oluşan ölçek 30 maddeye indirilmiştir. Açımlayıcı faktör analizi sonucunda ölçeğin kendine güvenli, iyimser, boyun eğici, çaresiz ve sosyal destek arama alt boyutlarından oluştuğu bulunmuştur. Ölçekte sosyal destek arama boyutundaki iki madde tersten puanlanmaktadır. Katılımcılar maddelerin kendilerine uygunluklarını "Hiç Uygun Değil (1)"den "Tamamen uygun(4)"a kadar uzanan dörtlü likert tipi bir ölçek yardımıyla belirtmektedir. Her bir alt ölçeğe ilişkin ortalama puanlar; o alt ölçekten alınan puanın madde sayısına bölünmesiyle elde edilmektedir. Kendine güvenli, sosyal destek arama ve iyimser alt ölçeklerinden alınan puanların yükselmesi etkili; boyun eğici ve çaresiz alt ölçeklerinden alınan puanların yükselmesi ise etkisiz başa çıkma stratejilerinin kullanıldığını göstermektedir. Bu alt boyutlar ayrıca problem odaklı (kendine güvenli, iyimser ve sosyal destek arama) ve duygu odaklı (çaresiz ve boyun eğici) başa çıkma stratejileri olarak da isimlendirilmektedir. Öğrenilmiş güçlülük ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkiler korelasyon ve yapısal eşitlik modelle

Engelli Çocuğa Sahip Annelerde Öğrenilmiş Güçlülüğün Stresle Başa Çıkma Tarzlarına Etkisinin İncelenmesi

Problem Statement: Research has indicated that some mothers can cope with stressful life conditions and continue their lives normally, whereas others are unable to overcome such challenging conditions. Recent research has shown that mothers of children with disabilities are likely to know more about why some mothers have relatively well-adjusted lives despite stressful conditions, as well as why they cope better with these conditions than others. However, to date, studies in Turkey have only concentrated on the degree to which mothers of children with disabilities feel stress and which coping ways they use to curb the negative effects of stress. Purpose of the Study: This study aimed to examine the relationships between learned resourcefulness and ways of coping with stress. Methods: The study sample consisted of 222 mothers of children attending special education institutions during the 2011-2012 academic year in Sakarya, Turkey. The Self-Control Schedule and Ways of Coping Inventory were used to assess learned resourcefulness and coping strategies, the relationships among which investigated using Pearson correlations. The conceptual model was tested using structural equation modeling, and data were analyzed with LISREL 8.54 and SPSS version Findings and Results: Results showed that while three ways of coping--self-confidence, optimism, and support-seeking--correlated positively with learned resourcefulness, the other two--helplessness and submissiveness--were negatively associated with learned resourcefulness. The goodness-of-fit index values of the model (?/df = 2.10, RMSEA = .072, GFI = .97, CFI = .97, NFI = .95, and SRMR = .053) indicate that the model was of an acceptable fit. According to path analysis, learned resourcefulness positively predicted self-confidence, optimism, and support-seeking submissiveness. Learned resourcefulness accounted for 36% of the variance for self-confidence, 33% for optimism, 7% for support-seeking, 5% for helplessness, and 8% for submissiveness. and negatively predicted helplessness and Conclusions and Recommendations: This study demonstrated that learned resourcefulness positively predicted three ways of coping--optimism, self-confidence, and support-seeking-- and negatively predicted helplessness and submissiveness. These results suggest that highly resourceful mothers of children with disabilities are more likely to use self-confidence, optimism, and support-seeking and less likely to use helplessness and submissiveness when coping with stress

PDF

___

Akbaba, S., & Gözüm, S. (1998). Bireyin kendisiyle olumlu diyalog kurma öğretiminin stresle başa çıkma üzerine etkisi [The effect on coping with stress making positive dialogue teaching with the individual himself/herself]. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences, 1(1), 55-64.
Akkök, F., Aşkar, P., & Karancı, A.N. (1992). Özürlü bir çocuğa sahip anne- babalardaki stresin yordanması [Prediction stress in mothers and fathers of children with disabilities]. Ankara University Faculty of Educational Sciences Journal of Special Education, 1(2), 8-12.
Antonovsky, A. (1996). The Salutogenic Model as a theory to guide health promotion. Health Promotion International, 11 (1), 11-18.
Antonovsky, A., & Sourani, T. (1988). Family sense of coherence and family adaptation. Journal of Marriage and the Family, 50, 79-92.
Argun, Y. (2007). The investigation of the relationship between the learned resourcefulness of the parents and the teachers and the behavioral and emotional strenght and the self perception of the preschool children. Eurasian Journal of Educational Research, 26, 39-50.
Baydoğan, M., & Dağ, İ. (2008). Prediction of depressiveness by locus of control, learned resourcefulness and sociotropy-autonomy in hemodialysis patients. Turkish Journal of Psychiatry, 19 (1), 1-9.
Bayram, N. (2009). Sosyal bilimlerde SPSS ile veri analizi [Data analysis with SPSS in social sciences]. Bursa: Ezgi Kitabevi.
Boratav, C. (2003). Boratav Depresyon Tarama Ölçeği (Bordepta): Epidemiyolojik çalışmalar ve birinci basamak sağlık hizmetinde depresyonu tanımaya dayalı bir ölçek [The Boratav Depression Screening Scale (Bordepta): A sensitive scale for recognizing depression in epidemiologic studies and primary health care ]. Turkish Journal of Psychiatry, 14(3), 172-183.
Carey, M. P., Carey, K. B., Carnrike, C. L. M., & Meisler, A. W. (1990). Learned resourcefulness, drinking, and smoking in your adults. Journal of Psychology, 124, 391-395.
Dağ, İ. (1991). Rosenbaum'un Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği'nin üniversite öğrencileri için güvenirliği ve geçerliği [Reliability and validity of Rosenbaum's Self- Control Schedule for university students]. Türk Psikiyatri Dergisi, 2 (4), 269- 274.
Dirksen, S. R. (2000). Predicting well-being among breast cancer survivors. Journal of Advanced Nursing, 32 (4), 937-943.
Folkman, S., & Lazarus, R. S. (1980). An analysis of coping in a middle-aged community sample. Journal of Health and Social Behavior, 21 (3), 219-239.
Folkman, S., & Lazarus, R. S. (1988). Manual fort he Ways of Coping Questionnaire. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press.
Folkman, S., & Moskowitz, J. T. (2000). Positive affect and the other side of coping. American Psychologist, 55 (6), 647-654.
Goff, A. M. (2011). Stressors, academic performance, and learned resourcefulness in baccalaureate nursing students. Unpublished doctoral dissertation, The University of North Carolina, Greensboro , Faculty of the Graduate School.
Gupta, A., & Singal, N. (2004). Positive perceptions in parents of children with disabilities. Asia Pacific Disability Rehabilitation Journal, 15 (1), 22-35.
Gülşen, B., & Özer, F.G. (2009). Families' status of coping with stress who have a handicapped child. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8 (5), 413-420.
Hellriegel, D., & Slocum, J. (2007). Organizational behavior. USA: Thomson Corporation.
Hu, L. T., & Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structural analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modelling, 6 (1), 1-55.
Huang C. Y., Perng, S. J., Chen, H .F., & Lai, C. Y. (2008). The impact of learned resourcefulness on quality of life in type II diabetic patients: A cross-sectional correlational study. Journal of Nursing Research, 16 (4), 264-274.
Huang, C., Sousa, V. D., Tu, S., & Hwang, M. (2005). Depressive symptoms and learned resourcefulness among Taiwanese female adolescents. Archieves of Psychiatric Nursing, 19 (3), 133-140.
Jöreskog, K. G., & Sorbom, D.(1996). LISREL 8 reference guide. Lincolnwood, IL: Scientific Software International.
Kaner, S. (2004). Engelli çocukları olan anababaların algıladıkları stres, sosyal destek ve yaşam doyumlarının incelenmesi [Perceived stress, social support and life satisfaction in parents with disabled children]. Final Report of Scientific Research Project, Ankara: Ankara University.
Karadağ, G. (2009). Hardships undergone by mothers with handicapped children, hopelessness and social support from family. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8 (4), 315-322.
Kennett, D. J., & Ackerman, M. (1995). Importance of learned resourcefulness to weight loss and early success during maintenance: Preliminary evidence. Patient Education and Counseling, 25 (2), 197-203.
King, G., King, S., Rosenbaum, P., & Goffin, R. (1999). Family-centered caregiving and well-being of parents of children with disabilities: Linking process with outcome. Journal of Pediatric Psychology, 24, 41-53.
Kline, R. B. (2005). Principles and practice of structural equation modelling (2nd ed.). New York: Guilford Press.
Kobasa, S. C. (1979). Stressful life events, personality, and health: An inquiry into hardiness. Journal of Personality and Social Psychology, 37 (1), 1-11.
Koller, H., Richardson, S. A., & Katz, M. (1992). Families of children with mental retardation: Comprehensive view from an epidemiologic perspective. American Journal on Mental Retardation, 97 (3), 315-322.
Küçüker, S. (2006). The family-focused early intervention programme: evaluation of parental stres and depression. Early Child Development and Care, 176, 3-4, 329- 341.
Küçüker, S. (2001). Erken eğitimin gelişimsel geriliği olan çocukların anne- babalarının stres ve depresyon düzeyleri üzerindeki etkisinin incelenmesi [An investigation of the effect of early intervention program on stress and depression in mothers and fathers of children with disabilities]. Ankara University Faculty of Educational Sciences Journal of Special Education, 3(1), 1-11.
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping. New York: Springer Publishing Company.
Lazarus, R. S. (1999). Stress and emotion. New York: Springer Publishing Company.
Linda, B., & Jess, F. (2009). Health psychology (7th Ed.). Wardsworth: Cengage Learning.
Meichenbaum, D. (1977). Cognitive-behavior modification. New York: Plenum.
Meichenbaum, D. (1985). Stress inoculation training. New York: Pergamon Press.
Mortenson, S. (2009). Interpersonal trust and social skill in seeking social support among Chinese and Americans. Communication Research, 36, 32-54.
Ngai, F. W., & Chan, S. W. (2012). Learned resourcefulness, social support, and perinatal depression in Chinese mothers. Nursing Research, 61 (2), 78-85.
Panitrat, R. (2000). The relationships among dysfunctional attidutes, learned resourcefulness, and amphetamine use in Thai adolescents. Ohio: Frances Payne Bolton School of Nursing, Care Western Reserve University.
Peterson, C., & Seligman, M.E.P. (2004). Character strengths and virtues: A handbook of classification. Oxford: Oxford University Press.
Rosenbaum, M. (1990). The role of learned resourcefulness in self-control of health behavior. In M. Rosenbaum (Ed.), Learned resourcefulness: On coping skills, self- control, and adaptive behavior (pp. 3-30). New York: Springer.
Rosenbaum, M. (1980). A schedule for assessing self-control behaviors: Preliminary findings. Behavior Therapy, 11 (1), 109-121.
Rosenbaum, M. (1983). Learned resourcefulness as a behavioral repertoire for the self-regulation of internal events: Issues and speculations. In M. Rosenbaum, C. M. Franks, & Y. Jaffe (Eds.), Perspectives on behavior therapy in the eighties (pp. 54-73). New York: Springer Publishing Company.
Rosenbaum, M., & Ben-Ari, K. (1985). Learned helplessness and learned resourcefullness: Effects of noncontingent success and failure on individuals differing in self-control skills. Journal of Personality and Social Psychology, 48 (1), 198-215.
Rosenbaum, M., & Jaffe, Y. (1983). Learned helplessness: The role of individual differences in learned resourcefulness. British Journal of Social Psychology, 22 (3), 215-225.
Rosenbaum, M., & Palmon, N. (1984). Helplessness and resourcefulness in coping with epilepsy. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 52 (2), 244-253.
Rosenbaum, M., & Rolnick, A. (1983). Self-control behavior and coping with seasickness. Cognitive Therapy and Research, 7, 93-98.
Sacco, W. P., & Beck, A. T. (1995). Cognitive theory and therapy. In E. E. Beckham & W. R. Leber (Eds.) Handbook of depression (pp. 329-351). New York: Guilford.
Siva, A. N. (1991). Infertilitede stresle başetme, öğrenilmiş güçlülük ve depresyonun incelenmesi [The examination of coping with stress, learned resourcefulness, and depression in infertility]. Unpublished doctoral dissertation, Hacettepe University, Ankara, Institute of Neurological Sciences and Psychiatry.
Şahin, N. H., & Durak, A. (1995). Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği: Üniversite öğrencileri için uygulanması [Ways of Coping Questionnaire: Application for university students]. Türk Psikoloji Dergisi, 10 (34), 56-73.
Tabachnick, B. G., & Fidel, L. S. (2001). Using multivariate statistics (4th Ed.). Boston: Allyn and Bacon.
Vermaes, I. P. R., Janssens, J., Bosman, A. M. T., & Gerris, J. R. M. (2005). Parents' psychological adjustment in families of children with Sipina Bifida: A meta- analysis. BMC Pediatrics, 5 (32), 1-13.
Weiten, W., & Lloyd, M. A. (2008). Psychology applied to modern life: Adjustment in the 21st Century (9th Ed.). Wadsworth: Cengage Learning.
Yıldırım, F., & Conk, Z. (2005). Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip anne/babaların stresle başa çıkma tarzlarına ve depresyon düzeylerine planlı eğitimin etkisi [Effects of planned education on coping ways of stress mothers/fathers' who have mentally retarded child]. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9 (2), 1-10.
Yıldız, Ç. (1997). Yüksek ve düşük öğrenilmiş güçlülük düzeyine sahip bireylerin başarı ya da başarısızlık durumlarına ilişkin nedensel yüklemeler [The causal attributions of individuals with high and low resourcefulness in terms of their success or failure situation]. Unpublished master's dissertation, Hacettepe University, Ankara, Institute of Social Sciences.
Zauszniewski, J. A., & Martin, M. H. (1999). Developmental task achievement and learned resourcefulness in healthy older adults. Archives of Psychiatric Nursing, 13 (1), 41-47.