SAĞLIK ARAŞTIRMALARINDA YAN TUTMA (BİAS) VE YAN TUTMANIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Sağlık araştırmaları; sağlık alanındaki rehberlerin, tedavi protokollerinin, sağlık planlamalarının temelini oluşturmaktadır. İnsan bedenini ilgilendiren bu önemli çalışmaların da titizlikle planlanması, uygulanması ve raporlanması gerekmektedir. Kanıta dayalı tıp uygulamalarındaki en önemli problemler ise, bu araştırma süreçlerindeki istemli ya da istemsiz gerçekleştirilen araştırma hatalarıdır. Bu çalışmanın amacı, sağlık araştırmalarında yaygın görülen önemli yan tutma (bias) kaynaklarını incelemek ve bu hata kaynaklarını kontrol etmek için kullanılan yöntemleri değerlendirmektir.Yan tutma kaynakları genel olarak üç başlık altında incelenebilir: “Araştırma verilerini toplamadan önce”, “Araştırma verilerini toplarken”, “Araştırma verilerini topladıktan sonra” olası yan tutma kaynakları. Bu sınıflandırmanın; araştırmanın planlanması, verilerin toplanması, analizi ve raporlanması aşamalarında sistematik bir bakış açısı sağlayacağı düşünülmektedir. Yan tutma kaynakları; alan temelli değerlendirmeler, kontrol listeleri, ölçekler gibi araçlarla kontrol edilebilmektedir. ICMJE (International Committee of Medical Journal Editors) ve EQUATOR Network (Enhancing the QUAlity and Transparency Of Health Research) tarafından hazırlanmış araçlar araştırma makalesi yazım standardını sağlamak için kullanılsalar da, şeffaflık ilkesi ile kısmen yan tutmayı da engellemektedirler. Bununla birlikte, bazı uluslararası çalışma grupları (Cochrane gibi) bunlarla yetinmeyip, yan tutmayı ölçebilmek için çeşitli araçlar geliştirmişlerdir. Araştırmalardaki hataları azaltmak ve hata miktarını ölçmek, kanıta dayalı tıp uygulamasında kullanılabilecek kaliteli araştırmaların belirlenmesi için önemlidir. Yan tutma kaynaklarını değerlendirmek ile ilgili çeşitli araçlar olup, mevcut araçların kullanılması ve daha kullanışlı araçların geliştirilmesi, kaliteli verinin oluşturulması ve seçilmesinde faydalı olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Bias, Sağlık Hizmetleri Araştırması, Bilimsel Suistimal

BIAS TYPES and ASSESSMENT of BIAS in HEALTH STUDIES

Health studies are the basis of guidelines in healthcare, treatment protocols and health planning. These important studies concerning the human body must also be carefully planned, implemented and reported. The most important problems in evidence-based medicine implementations are the voluntary or involuntary research errors in these research processes. The aim of this study was the assessment of the important bias sources in health studies and the methods used to control these sources of errors. Bias resources can generally be assessed under three titles: Possible sources of bias “Before collecting research data”, “During collecting research data”, “After collecting the research data”. It is thought that this classification will provide a systematic point of view in planning of study, collecting data, analyzing data and reporting the analyzed data. Bias sources can be controlled by tools such as domain based evaluations, checklists, scales. Although the tools prepared by ICMJE (International Committee of Medical Journal Editors) and the EQUATOR Network (Enhancing the QUAlity and Transparency Of Health Research) are used for the research reporting standards; by the principle of transparency, they also contribute to prevention of biases partially. However, some international working groups (such as Cochrane) have not been satisfied with these tools, they have developed various tools to measure bias. Reducing errors in health studies and measuring the amount of errors are important to identify eligible studies that can be used in evidence-based medicine practice. There are various tools to assess bias resources, the use of these existing tools and the development of more useful tools will be beneficial in generation and selection of eligible data.

PDF

___

Nass SJ, Levit LA, Gostin LO. Beyond The HIPAA Privacy Rule: Enhancing Privacy, Improving Health Through Research. Washington (DC): National Academies Press; 2009.
Kansu E, Ruacan Ş. Bilimsel Yanıltmanın Günümüzdeki Durumu: Türleri, Nedenleri, Önlenmesi ve Cezalandırılması. Türk Kardiyol Dern Arş. 2002;30:763–7.
Reporting Biases. https://methods.cochrane.org/bias/reporting-biases. (Erişim tarihi: 03.03.2019)
Yildiz F, Okyay P. Sağlık Araştırmalarında Deneysel Desenler & Genel Yan Tutma Kaynakları. İzmir: Hasuder Yayınları; 2018.
Cakir B. Sağlık Araştırmalarında “Bias” (Yanlılık, Taraf Tutma): Tipleri, Sınıflandırılması, Nedenleri, Önleme Yöntemleri-II. Türkiye Klin J Med Sci. 2005;25:280–8.
Cakir B. Sağlık Araştırmalarında “Bias” (Yanlılık, Taraf Tutma): Tipleri, Sınıflandırılması, Nedenleri, Önleme Yöntemleri-I. Türkiye Klin J Med Sci. 2005;25:100–10.
Panucci CJ, G WE. Identifying and Avoiding Bias in Research. Plast Reconstr Surg. 2010;126(2):619–25.
Delgado-Rodríguez M, Llorca J. Bias. J Epidemiol Community Health. 2004;58(8):635–41.
Gail MH, Benichou J, editors. Encyclopedia of Epidemiologic Methods. Wiley; 2000.
Higgins O, Sixsmith J, Barry M, Domegan C. A Literature Review on Health Information-Seeking Behaviour on The Web: A Health Consumer and Health Professional Perspective. Stockholm; 2011.
McCall MacBain Foundation. Catalogue of Biases. https://catalogofbias.org (Erişim tarihi: 17.08.2018)
Sacket DL. Bias in Analytic Research. J Chron Dis. 1979;32:51–63.
Klinik Araştırmalar Derneği. Klinik Araştırma Tasarımları. Ankara: Bilimsel Tıp Yayınevi; 2016.
Murad MH, Asi N, Alsawas M, Alahdab F. New Evidence Pyramid. Evid Based Med. 2016;21(4):125–7.
Page MJ, Mckenzie JE, Higgins JPT. Tools for Assessing Risk of Reporting Biases in Studies and Syntheses of Studies : A Systematic Review. BMJ Open. 2018;8:1–16.
ICMJE. http://www.icmje.org (Erişim tarihi: 16.03.2019)
Equator Network. https://www.equator-network.org (Erişim tarihi: 16.03.2019)
Şimşek G, Alicura S, Yılmaz O. Biyomedikal Dergilere Gönderilen Makalelerde Bulunması Gerekli Standartlar: Biyomedikal Yayınların Yazımı ve Değerlendirilmesi http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/icmje_08.pdf. (Erişim tarihi: 16.03.2019)
Karaçam Z. Strobe Bildirimi: Epidemiyolojide Gözlemsel Araştırma Raporu Yazımının Güçlendirilmesi İçin Bir Rehber. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilim Derg. 2014;17(1).
Sunay D, Şengezer T, Oral M. CONSORT 2010 Raporu: Randomize Paralel Grup Çalışmalarının Raporlanmasında Güncellenmiş Kılavuzlar. Euras J Fam Med. 2013;2(1):1–10.
RoB 2: A Revised Cochrane Risk-of-Bias Tool for Randomized Trials. https://methods.cochrane.org/bias/resources/rob-2-revised-cochrane-risk-bias-tool-randomized-trials (Erişim tarihi: 17.03.2019)
Risk of Bias in Non-Randomized Studies - of Interventions. https://methods.cochrane.org/bias/risk-bias-non-randomized-studies-interventions (Erişim tarihi: 17.03.2019)
Checklists for Assessing Study Qualities (COSMIN). https://www.cosmin.nl/tools/checklists-assessing-methodological-study-qualities/# (Erişim tarihi: 17.03.2019)
Downs SH, Black N. The Feasibility of Creating a Checklist for The Assessment of The Methodological Quality Both of Randomised and Non-Randomised Studies of Health Care Interventions. J Epidemiol Community Heal. 1998;52:377–84.
Hartman JM, Forsen JW, Wallace MS, Neely JG. Tutorials in Clinical Research : Part IV : Recognizing and Controlling Bias. 2002;(January):23–31.
Higgins JPT, Altman DG, Gøtzsche PC, Jüni P, Moher D, Oxman AD, et al. The Cochrane Collaboration’s Tool for Assessing Risk of Bias in Randomised Trials. BMJ. 2011;343(7829):1–9.
Tool to Assess Risk of Bias in Cohort Studies. http://methods.cochrane.org/sites/methods.cochrane.org.bias/files/public/uploads/Tool to Assess Risk of Bias in Cohort Studies.pdf (Erişim tarihi: 17.03.2019)
Former University of Washington Researcher Faked Data, Say Feds. https://retractionwatch.com/2019/04/02/former-university-of-washington-researcher-faked-data-say-feds/#more-89279 (Erişim tarihi: 05.04.2019)
Godlee F, Wager E. Research Misconduct in The UK. BMJ. 2012;344(7838):1–2.
Gulpinar MA, Gurpinar E, Songur A, Vitrinel A. Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi, Ulusal Çekirdek Eğitim Programı. 2014.
Yüksek Öğretim Kurulu. “Yağmacı” Dergi Yayınları Akademik Yükseltmelerde Kullanılamayacak. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/yagmaci-dergi-yayinlarina-onlem.aspx (Erişim tarihi: 05.04.2019)