İbn Receb el-Ḥanbelî’nin Buḫârî’ye Tenkidlerinin Değerlendirilmesi

Buḫârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’i Kur’an-ı Kerîm’den sonra en güvenilir kitap kabul edilmiş ve diğer hadis kitapları içerisinde hep en önde yer almayı başarmıştır. Bununla birlikte el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ tenkidden de vareste tutulmamış, bazı yönlerden eleştirilmiştir. Bu tenkidler sened ve metin esaslı tenkidler olarak iki başlıkta mütalaa edilebilir. Metne esaslı eleştiriler, metinlerde zikredilen bazı şahıs isimleriyle ilgili bilgi yanlışlıkları, birtakım kelime ve ibarelerle ilgili anlama hataları, tarihi gerçeklere uymama gibi konular üzerinde tekâsüf etmektedir. Sened yönünden tenkidler ise râvilerin cerh-tadîl açısından durumu ve seneddeki ittisal ve inkıta üzerinde yoğunluk kazanmaktadır. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’e tenkid yöneltenlerden biri de İbn Receb el-Ḥanbelî olmuştur. Bu çalışmada, hicrî sekizinci asırda yaşamış, İslâm ilimlerinin farklı alanlarında eserler vermekle birlikte daha çok hadisçiliğiyle tanınmış İbn Receb el-Ḥanbelî’nin Fetḥu’l-Bârî isimli el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ şerhinde Buḫârî’ye yönelttiği bazı tenkidler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Buhârî, el-Câmi’u’s-sahîh, İbn Receb, Fethu’l-Bârî, Tenkid.

Evaluation of Ibn Rajab al-Ḥanbelī’s Criticisms to al-Bukhārī

al-Bukhārī's al-Jāmiʿ al-ṣaḥīḥ has been accepted as the most reliable book after the Qur’ān and has always managed to rank at the forefront among other hadith books. However, al-Jāmiʿ al-ṣaḥīḥ was not spared from criticism, but was criticized in some ways. These criticisms can be considered under two headings as sanad (chain of narrations) and matn (text-based) criticism. Criticisms based on the matn make reference to issues such as inaccuracies in information about some personal names mentioned in the texts, errors in understanding about some words and phrases, and non-compliance with historical facts. On the other hand, the criticisms in terms of the sanad are concentrated on the situation of the narrators in terms of al-jarh wa al-ta‘dil (wounding and rectifying) and ittisāl (continuation) and inqita’ (interruption) in the sanad. One of those who criticized al-Jāmiʿ al-ṣaḥīḥ was Ibn Rajab al-Ḥanbalī. In this study, some criticisms of Ibn Rajab al-Ḥanbelī, who lived in the eighth century of the hijri and produced works in different fields of Islamic sciences, but were mostly known for his hadith, against al-Bukhārī in his commentary of al-Jāmiʿ al-ṣaḥīḥ named Fatḥ al-Bārī were examined.

Keywords:

Hadith, Bukhârî, al-Jami’s-sahîh, Ibn Rajab, Fethu’l-Bârî, Criticism.,

PDF

___

Aḥmed b. Ḥanbel, el-Müsned. nşr. Şuʿayb el-Arnavûṭ. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
Aydınlı, Abdullah. Hadis ıstılahları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
Aynî, Bedreddîn. ʿUmdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
Bilen, Mehmet. İbn Ḥacer’in Buḫârî Savunusu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
Buḫârî, Muḥammed b. İsmaʿîl. el-Câmiʿu’l-müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥu’l-muḫtasar min umûri Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. nşr. Muḥammed Züheyr b. Nâṣır en- Nâṣır. 9 Cilt. Cidde: Dâru Ṭavḳi’n-Necât, 1421/2001.
Buḫârî, Muḥammed b. İsmaʿîl. Kitâbü’l-Ḳırâʾati ḫalfe’l-imâm. nşr. Faḍlu’r-Raḥmân es-Sevrî ve Muḥammed Atâullâh Ḥanîf. Pakistan: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1400/1980.
Burhâneddîn, İbn Müfliḥ. el-Maḳṣadü’l-erşed fî ẕikri aṣḥâbi(‘l-İmâm) Aḥmed. nşr. Abdurraḥmân b. Süleymân el-Useymîn. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1410/1990.
Dâreḳuṭnî. el-ʿİlelü’l-vâride fi’l-eḥâdîs̱i’n-nebeviyye. nşr. Maḥfûẓu’r-Raḥmân Zeynullah es-Selefî vd. 15 Cilt. Riyad: Dâru Ṭaybe, 1405/1985.
Dârimî, Abdullah b. Abdurraḥman. Sünen. nşr. Ammâr et-Tayyâr ve İzeddîn Dallî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1438/2017.
Dayhan, Ahmet Tahir. Buḫârî’ye Yöneltilen Bazı Tenkidler. İzmir: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
Dihlevî, Şâh Veliyyullah. Şerḥu terâcimi ebvâbi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Mısır: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, 1420/1999.
Doğanay, Süleyman. “Bid’atçılıkla Tenkid Edilen Buḫârî Râvileri”. Bilimname 28 (2015), 27-54.
Ebû Ya ʿlâ el-Mevṣılî. el-Müsned. nşr. Ḥüseyin Süleym Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn, 1404/1984.
Erman, Uğur. Bûhârî’nin Bâb Başlığı-Hadis Uyumu Metodolojisi –Muḥammed Zekeriyyâ B. Yahyâ el-Kândehlevi Örneği. Ankara: Fecr, 2020.
Şevkânî. el-Bedrü'ṭ-ṭâliʿ bi-meḥâsini men baʿde'l-ḳarni's-sâbiʿ. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
Hatipoğlu, Mehmed Said. “Müslüman Âlimlerin Buḫârî ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”. İslâmî Araştırmalar 10/1-3 (1997), 1-14.
İbn Daḳîḳi’l- ʿÎd. el-İḳtirâḥ fî beyâni’l-ıṣṭılâḥ. nşr. Kaḥtân Abdurraḥîm ed-Dûrîyy. Ürdün: Dâru’l-Ulûm, 2008/1429.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr. el-Muṣannef. nşr. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1408/1988.
İbn Fehd, Taḳiyyüddin. Laḥẓü’l-elḥâẓ bi-ẕeyli ṭabaḳāti’l-ḥuffâẓ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1998.
İbn Ḥacer el-Asḳalânî. Fetḥu’l-Bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. nşr. Nazar Muḥammed el-Fârayâbî. 17 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1431/2010.
İbn Ḥacer el-Asḳalânî. Hedyü’s-sârî. nşr. Nazar Muḥammed el-Fârayâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1432/2011.
İbn Ḥacer el-Asḳalânî. İnbâʾü’l-ġumr bi-ebnâʾi’l-ʿumr. nşr. Ḥasan Ḥabşî. 4 Cilt. Mısır: el-Meclisü’l-Aʿlâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1388/1969.
İbn Kudâme, Muvaffaḳuddin. el-Muġnî. 10 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Kahire, 1378/1968.
İbn Mâce. Sünen. nşr. Yâsir Ḥasan v.d. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1438/2017.
İbn Manẓûr. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1994.
İbn Receb el-Ḥanbelî. eẕ-Ẕeyl ʿalâ Ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile, nşr. Abdurraḥmân b. Süleymân el-Useymîn. 5 Cilt. Riyad: Mekyebetü’l-Ubeykân, 1425/2005.
İbn Receb el-Ḥanbelî. Fetḥu’l-Bârî fî Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. nşr. Ebû Muâz Ṭârık b. Avadullah b. Muḥammed. 7 Cilt. Riyad: Dâru İbn Cevzî, 1430/2009.
İbn Ṣalâḫ eş-Şehrezûrî. Ṣıyânetü Ṣaḥîḥi Müslim mine’l-iḫlâli (ḫaleli) ve’l-ġalaṭ ve himâyetühû mine’l-isḳāti ve’s-saḳaṭ. nşr. Muvaffıḳ Abdullah Abdülḳadir. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1407/1987.
İbnü’l-Mibred. el-Cevherü’l-münaḍḍad fî ṭabaḳāti müteʾaḫḫirî aṣḥâbı Aḥmed. nşr. Abdurraḥmân b. Süleymân el-Useymîn. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1420/2000.
İbnü’l-Müneyyir, Aḥmed b. Muḥammed. el-Mütevârî ʿalâ terâcimi ebvâbi’l-Buḫârî. nşr. Ṣalâḫuddîn Maḳbûl Aḥmed. Kuveyt: Mektebetü’l-Muallâ, 1431/2010.
Kallek, Cengiz. “İbn Receb”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 20/243-247. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Kandehlevî, Muḥammed Zekeriyyâ. el-Ebvâb ve’t-terâcim li Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. nşr. Veliyyüddîn en-Nedvî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1403/1983.
Keşmîrî, Muḥammed Enver Şâh Ḥüseynî. Feyżü’l-bârî ʿalâ Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. nşr. Muḥammed Bedir. 6 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
Mâlik b. Enes. el-Muvaṭṭa. nşr. Külâl Ḥasan Ali. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1440/2019.
Muḥammed b. İdrîs eş-Şâfiʿî, el-Müsned. Muḥammed Âbid es-Sindî tertibi. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1370/1951.
Müslim b. el-Ḥaccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 8 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1433/2013.
Ömer b. Alî İbnü’l-Mülaḳḳin. Şevâhidü’t-tavżîḥ fî şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ. 36 Cilt. Dımaşk: Dâru’n-Nevâdir, 1429/2008.
Polat, Selahattin. “Buhari’nin Sahih’ine Yapılan Bazı Tenkidlerin Değerlendirilmesi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4 (1990), 237-255.
Sofuoğlu, Cemal. “Muḥammed Sadık Necmi’nin Buḫârî’ye Yönelttiği Bazı Tenkidler”. DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1989), 89-94.
Suyûṭî, Celâlüddîn. Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1402/1982.
Şemseddîn el-Kirmânî. el-Kevâkibü'd-derârî fî şerḥi Ṣaḥîḥi'l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1401/1981.
Şemseddin, İbn Nâṣıriddîn. er-Reddü’l-vâfir. nşr. Zehîr eş-Şâvîr. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1392/1973.
Tirmiẕî, Muḥammed b. Îsâ. es-Sünen. nşr. Yâsir Hasan v.d.. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1436/2015.
Toksarı, Ali. “Sahihu'l-Buhari'nin Bab Başlıklarının Özellikleri ve Değeri (Teracimu Sahihi'l-Buhari)”. Büyük Türk İslâm Bilgini Buḫârî-Uluslararası Sempozyum-. 110-111. Kayseri: Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, 1987.