COVID-19 VAKA SAYILARININ ÜLKELER BAZINDA KÜRESEL SAĞLIK ENDEKSLERİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ

Tüm dünya, 31.12.2019’da Çin’de ilk vakanın tespiti ile başlayan Covid-19 pandemisi ile mücadele içindedir. Pandemi Ocak 2021 tarihine kadar 85 milyon üzerinde onaylanan vakaya ve 1,8 milyonun üzerinde ölüme neden olmuştur. Çalışmanın araştırma sorusu şöyledir: “Ülkelerin ekonomik, sosyal ve çevresel refahını (sağlık performansı ve sağlık güvenliği de dahil olmak üzere) ölçümleyen küresel endekslerdeki puan ve konumları, pandemide karşılaştıkları sonuçlar için bir açıklama veya tahmin sağlayabilir mi?” Bir diğer deyişle ülkeler, sağlık alt yapısı açısından belli bir donanımda ise bir pandemiye hazırlıklı mıdır? Bu soruya dayanan amaç doğrultusunda, ülkelerin sağlık alanında potansiyel gücünü, performanslarını ve toplumsal sağlık refahını ölçümleyen ve kıyaslamalı olarak sıralayan iki temel küresel endeks kapsama alınmıştır: Küresel Sağlık Güvenlik (KSG) Endeksi ve Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA) Endeksi. Bu küresel endekslerin, pandeminin etkisini tahminleme için uygun ve yeterli olup olmayacağı değerlendirilmeye çalışılmıştır. Tahminleme modeli için Doğrusal Regresyon Analizi uygulanmıştır. Literatüre göre seçilen bağımsız değişkenler arasında anlamlı korelasyonlar bulunmuştur. Çoklu doğrusal bağlantı problemi nedeniyle önce Temel Bileşenler Analizi (TBA) uygulanmıştır. Faktörlerdeki lider değişkenler, bağımsız değişken olarak regresyon modeline alınmıştır. Bu çalışmanın, küresel endekslerin pandemiye hazırlıklı olma durumunu açıklamadaki uygunluğu konusuna ışık tutması beklenmektedir. Araştırma sonuçlarına göre, eksikliği farkedilen göstergelerin ilgili kuruluşlarca endekslere dahil edilmesi ve hesaplamaların yeniden yapılandırılması açılarından da yol gösterici olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Covid-19, Küresel Sağlık Güvenlik (KSG) Endeksi, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA) Endeksi, Regresyon Analizi, Faktör Analizi

PDF

___

Abideen, A. Z., Mohamad, F. B. ve Hassan, M. R. (2020). Mitigation strategies to fight the COVID-19 pandemic-present, future and beyond. Journal of Health Research, 34(6), 547-562. https://doi.org/10.1108/JHR-04-2020-0109.
Baum F, Freeman T, Musolino C, Abramovitz M, De Ceukelaire W, Flavel J, Friel S, Giugliani C, Howden-Chapman P, Huong NT, London L, McKee M, Popay J, Serag H ve Villar E. (2021). Explaining covid-19 performance: what factors might predict national responses? BMJ. 1-4. https://doi.org/10.1136/bmj.n91.
Chang, C-L. ve McAleer, M. (2020). Alternative Global Health Security Indexes for Risk Analysis of COVID-19. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(9). 3161. https://doi.org/10.3390/ijerph17093161.
Doğruel Anuşlu, M. ve Fırat, S. Ü. (2021a). Covid-19 Pandemisinin Ülkelerdeki Etkisi Üzerine Küresel Sağlık Göstergeleri İle Bir Tahmin Çalışması, YÖNAR/MU Sempozyumu’nda Sunulmuş Bildiri, İstanbul Gedik Üniversitesi, Çevrimiçi.
Doğruel Anuşlu, M. ve Fırat, S. Ü. (2019a). Endüstri 4.0 ve sürdürülebilirlik etkileşimi: Küresel endekslerle değerlendirmeler. E. S. Bayrak Meydanoğlu, M. Klein, ve D. Kurt (Edler). Dijital dönüşüm trendleri (s. 56-100). Vefa, İstanbul: Filiz Kitapevi.
Doğruel Anuşlu, M. ve Fırat, S. Ü. (2019b). Clustering analysis application on Industry 4.0-driven global indexes. Procedia Computer Science, 158, 145-152. https://doi.org/10.1016/j.procs.2019.09.037
Doğruel Anuşlu, M. ve Fırat, S. Ü. (2020). Ülkelerin Endüstri 4.0 seviyesinin sürdürülebilir kalkınma düzeylerine etkisinin analizi. Endüstri Mühendisliği Dergisi, 31(0). 44-58.
Doğruel Anuşlu, M. ve Fırat, S. Ü. (2021b). Sağlık Performansı ve Güvenliğinin Uluslararası Göstergelere Dayanarak Veri Madenciliği İle Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Araştırma.
Fırat, S. Ü., Yurtsever, Ö., İleri, Ç. ve Kıvılcım, İ. (2017). Sürdürülebilir Bir Dünyaya Doğru: Küresel Gündem ve Türkiye. İstanbul: İktisadi Kalkınma Vakfı.
GHS Index News. (2020a). The U.S. and COVID-19: Leading the world by GHS index score, not by response. Erişim adresi: https://www.ghsindex.org/news/the-us-and-covid-19-leading-the-world-by-ghs-index-score-not-by-response/
GHS Index News. (2020b). GHS index experts address U.S. response to COVID-19 in context of GHS index ranking in New JAMA article. Erişim adresi: https://www.ghsindex.org/news/ghs-index-experts-address-u-s-response-to-covid-19-in-context-of-ghs-index-ranking-in-new-jama-article/
GHS Index News. (2020c). COVID-19: Identifying the most vulnerable countries using the GHS index and global flight data. Erişim adresi: https://www.ghsindex.org/news/covid-19-identifying-the-most-vulnerable-countries-using-the-ghs-index-and-global-flight-data/
Haleem, A., Javaid, M ve Vaishya, R. (2020). Effects of COVID-19 pandemic in daily life [Editöre mektup]. Current Medicine Research and Practice, 10, 78-79. https://doi.org/10.1016/j.cmrp.2020.03.011
Holden, E., Linnerud, K., ve Banister, D. (2014). Sustainable development: Our Common Future revisited. Global Environmental Change, 26, 130-139. http://dx.doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2014.04.006
Nuclear Threat Initiative (NTI), Johns Hopkins Center for Health Security, The Economist Intelligence Unit (EIU). (2019). Global health security index: Building collective action and accountability. Erişim adresi: https://www.ghsindex.org/wp-content/uploads/2019/10/2019-Global-Health-Security-Index.pdf
Özlü, A. ve Öztaş, D. (2020). Yeni Corona Pandemisi (COVID-19) ile mücadelede geçmişten ders çıkartmak. Ankara Medical Journal, 2, 468-481. https://doi.org/10.5505/amj.2020.46547
Sachs, J., Schmidt-Traub, G., Kroll, C., Lafortune, G., Fuller, G. (2019a). Sustainable development report 2019. New York: Bertelsmann Stiftung and Sustainable Development Solutions Network (SDSN).
Sachs, J., Schmidt-Traub, G., Kroll, C., Lafortune, G., Fuller, G. (2019b). 2019 results. Erişim adresi: https://sdgindex.org/reports/sustainable-development-report-2019/
Springer Nature Limited. (2020). Time to revise the Sustainable Development Goals. Nature, 583, 331-332. https://doi.org/10.1038/d41586-020-02002-3
Tüba. (2020). Covid-19 küresel salgın değerlendirme raporu. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, TÜBA Raporları No: 34.
World Commission on Environment and Development (WCED). (1987). Our common future. Erişim adresi: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/5987our-common-future.pdf
World Health Organization (WHO). (2021a). Global Influenza Surveillance and Response System (GISRS). Erişim adresi: https://www.who.int/influenza/gisrs_laboratory/en/
World Health Organization (WHO). (2021b). WHO Coronavirus disease (COVID-19) dashboard. Erişim adresi: https://covid19.who.int/table
World Health Organization (WHO). (2021c). Global research on coronavirus disease (COVID-19). Erişim adresi: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/global-research-on-novel-coronavirus-2019-ncov