Katılım Finansın Ahlâki Temelleri: Kınalızâde ve İlm-i Tedbîri’l-Menzil Örneği

Kapitalizmin temel hareket alanını oluşturan piyasa koşulları ile ahlâkın doğru orantılı olduğuna dair yaklaşımların varlığı mahfuz olmakla birlikte ahlâk ve iktisat ilişkisi son dönemlerde literatür içerisinde daha çok ele alınan bir alan olduğu görülmüştür. Ahlâk, düşünce dünyasında; rasyonel, sistemli, kapsayıcı ve tutarlı düşünmenin bir ürünü olarak ele alınmış ve bu ilkelerle de geniş bir anlam çerçevesine sahip olmuştur. İslâm düşünce geleneği içerisinde İslâm ahlâkının; dinamik olduğu, insanın içinde bulunduğu her durumdan daha ideale taşıyan bir potansiyele sahip olduğu, sürekli bir yenilenme hali, çıkar duygularından uzak, pragmatizmi öteleyen ve ötesini hesap eden bir anlayışa sahip olduğu vurgulanmıştır. Modern iktisadi düşünce içerisinde ise iktisadi doktrinlerin herhangi bir otorite tarafından kendilerini sınırlayacak kurallara izin vermesi ya da onları kabul etmesi vaki bir durum değildir. Bu çalışmada katılım finans sisteminin kendi ahlâki ilkeleri ile (İslâm Ahlâkı) piyasa koşullarında belirlenen ahlâki esasların uzlaşıp uzlaşmadığı İslâm ahlâk felsefesinin son dönem temsilcilerinden olan Kınalızâde Ali Efendi’nin (1510-1572) Türkçe olarak kaleme aldığı Ahlâk-ı Alâî isimli eseri bağlamında incelenecektir. Kınalızâde’nin bu önemli eseri üzerine yapılan çalışmalar incelenmiş ve katılım finans sisteminin esasları ile doğrudan ilişkilendirilmediği, daha çok İslâm iktisadının kaynakları açısından ele alınarak değerlendirildiği ve bu ilişki içerisinde eserin muhteva analizine tabii tutulmadığı görülmüştür. Bu bağlamda katılım finans sisteminin ahlâkiliğine dair kaynak mesabesinde olan bu eserin muhtevası ile katılım finans sisteminin esasları ilişkilendirilecek ve katılım finansın esaslarını belirleyen temel metinlerin gün yüzüne çıkarılmasına katkı sağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Katılım Finans, İslam Hukuku, Ahlak, İslam Ahlakı, Kınalızade

Moral Foundations of Participation Finance: The Case of Kınalızâde and İlm-i Tedbîr-i Menzil

Although the existence of approaches that show that morality is directly proportional to market conditions, which constitute the main field of action of capitalism, is reserved, it has been seen that the relationship between morality and economics is an area that has been discussed more in the literature recently. Morality, in the world of thought; It has been handled as a product of rational, systematic, inclusive and consistent thinking and has a broad meaning framework with these principles. Within the tradition of Islamic thought, the morality of Islam; It is emphasized that the human being is dynamic, has a potential that carries him to the ideal in every situation he is in, is in a state of constant renewal, has an understanding that is far from the feelings of interest, postpones pragmatism and calculates beyond. In modern economic thought, it is not the case that economic doctrines allow or accept rules that will limit them by any authority. In this study, whether the participation finance system's own moral principles (Islamic Ethics) and the moral principles determined in market conditions are reconciled will be examined in the context of the work named Ahlak-ı Alai, written in Turkish by Kınalızâde Ali Efendi (1510-1572), one of the last representatives of Islamic moral philosophy. The studies on this important work of Kınalızâde were examined and it was seen that it was not directly related to the principles of the participation finance system, but rather evaluated in terms of the sources of Islamic economics, and within this relationship, the work was not subjected to content analysis. In this context, the content of this work, which is the source of the morality of the participation finance system, will be associated with the principles of the participation finance system, and it will contribute to the unveiling of the basic texts that determine the principles of participation finance.

Keywords:

Participation Finance, Morality, Islamic Morality, Kınalızade, Kınalızade, Kınalızade Kınalızade, Ahlak-ı Alai, Ahlak-ı Alai, Ahlak-ı Alai, Ahlak-ı Alai,

PDF

___

Agamben, Giorgio. Dispozitif Nedir? çev. Ekin Dedeoğlu. İstanbul: Monokl Yayınları, 2012.
Alada, Dinç. “İktisat Düşüncesinde Felsefi Yaklaşımın Önemi”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 59/2(2004), 2-17.
Ali Çelebi, Kınalızâde. Ahlâk-ı Alâî. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
Ali Çelebi, Kınalızâde. Ahlâk-ı Alâî. çev. Murat Demirkol. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
Ali Efendi, Kınalızâde. Devlet ve Aile Ahlâkı. çev. Ahmet Kahraman. Tercüman 1001 Temel Eser, ts.
Arif, Ersoy. “İslam İktisadı ve İktisadi Yapısı: İnsan Merkezli Fıtri İktisat ve İktisadi Yapısı”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi 1/1(2015), 37-64.
Arslan, Hulusi. “Kınalızâde Ali Efendi’de Ahlâk-Din İlişkisi”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2(2014), 49-65.
Asutay, Mehmet. “A Political Economy Approach to Islamic Economics: Systemic Understanding for an Alternative Economic System”. Kyoto Bulletin of Islamic Area Studies 1/2(2007), 3-18.
Asutay, Mehmet. “İslam Moral Ekonomisinin İdeallerine Karşın İslami Finansın Gerçekleri”. çev. Melih Turan. İslam İktisat Düşüncesi: Birikim ve Yönelim. ed. Sercan Karadoğan. İstanbul: Maruf Vakfı Yayınları, 2017.
Aydın, Mehmet. “Ahlak”. DİA, 2/10-14. Ankara:TDV Yayınları, 1989.
Ayteki̇n, Barış- Kalaycı, İrfan. “Kapalı Aile Ekonomisinin Dönüşümü:İktisat Sosyolojisi Açısından Bir Değerlendirme”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 4/10(2017), 90-99.
Backhouse, Roger E.-Medema, Steven. “Economics, Definition Of”. The New Palgrave Dictionary of Economics. ed. Palgrave Macmillan. 1-5.London:Macmillan, 2008.
Bulut, Mehmet. “Ahlâk ve İktisat”. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 5/2 (2015), 105-123.
Cambridge Dictionary. Erişim 19 Haziran 2023. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/french-english/dispositif
Chapra, Ömer. “İslam Ekonomis Nedir ve Nasıl Gelişmiştir?” çev. Ragıp Abdullahoğlu. İslam İktisat Düşüncesi :Birikim ve Yönelim. Ed. Sercan Karadoğan.97-132.İstanbul: Maruf Vakfı Yayınları, 2017.
Cihan, Mustafa. “Spinoza’nın İnsana Bakışı”. Atatürk Üniversitesi SBE Dergisi 4/2(2010), 177-191.
Çağrıcı, Mustafa. “Tedbîrü’l-Menzil”. DİA.40/260-261.Ankara: TDV Yayınları, 2011.
Çağrıcı, Mustafa. “Yardımlaşma”. DİA.43/332-334.İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Çelik, Sabahattin. Hazsal ve Faydacı Tüketim. İstanbul: Derin Yayınları, 2009.
Deccânî, Ahmed Sıdkî ed-. “Âfâkü’t-Teâvün Beyne’l-Âlemi’l-İslâmî ve’l-Müctemeâti’l-Uhrâ ve’stişrâfihâ bi’l-Hivâr”. el-İslâm el-Yevm 12(1994), 31-42.
Demir, Osman. “Tesânüd”. DİA.40/526-527.İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Demir, Ömer. İktisat ve Ahlak. Ankara: Liberte Yayınları, 2013.
Demirci, Fatih. “Devlet Adamlarına İki Nasihat Örneği: Kınalızâde Ali Efendi ve Machiavelli”. Uluslararası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Ayşe Sıdıka Oktay. 535-547.Isparta: SDÜ Yayınları, 2014.
Demirezen, İsmail. “Tüketim Toplumlarında Ahlâk Tasavvuru ve İslâm”. İnsan, Ahlâk ve İktisat. ed. M.Kazım Arıcan vd. 213-223.Ankara: TYB Yayınları, 2018.
Demirkol, Murat. “Ahlâk-ı Alâî’nin Ahlâk Felsefesi Literatürü İçindeki Yeri ve Özgünlüğü”. Eskiyeni 33(2016), 51-78.
Durak, Nejdet. “Kınalızâde’de Bir Erdem Olarak Tevazu”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/35(2015), 105-123.
Erdem, Ekrem. “Helal Kazanç, İnsan Onuru ve Erdemli Toplum İnşası: İlgili Hadisler Üzerinden İktisadi Bir Değerlendirme”. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi 4/1 (2022), 1-17.
Ertugay, Emrah vd. “Faizsiz Finans Kuruluşların Denetimi”. 3. Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi 54/3 (2019), 1442-1457.
Etymology. Online Etymology Dictionary, ts. https://www.etymonline.com/word/agriculture
Farâbî. İhsâu’l-Ulûm. çev. Ahmet Arslan. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
Friedman, Milton. Capitalism and Freedom. Chicago: University of Chicago Press, 2003.
Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
Gönen, Emine - Özgen, Özlen. Aile Ekonomisi. Ankara: AÜ Basımevi, 2001.
Göz, Kemal. “Kınalızâde’nin Aile Ahlâkına Bakışı”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020), 1-25.
Güney, Necmeddin. “İslami Finansta Şer’i Yönetim Uygulamaları ve Konuyla İlgili Tartışmalara Genel Bir Bakış”. Türkiye İslam İktisadı Dergisi 2/2 (2015), 45-69.
Hazıroğlu, Temel. “İnsan, Ahlak, İktisat ve Katılım Ekonomisi”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi 1/1 (2015), 145-157.
Kalkavan, Hakan. Ahlak ve İktisat İlişkisi Temelinde İslam Ahlak Değerlerinin İktisadi Davranışa Olan Etkileri. Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
Kalkavan, Hakan. “‘Oikonomia’dan ‘İlm-i Tedbîr-i Menzil’e Sabri Orman’da Klasik Dönem İktisat Düşüncesi ve İktisat Disipliniyle İlişkisi”. Sabri Orman’ı Anlamak, ed. Ahmet Faruk Aysan-Mehmet Babacan.75-82. İstanbul: İTO, 2021.
Karagül, Mehmet. “İktisat Ahlak Kapitalizm”.Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi 6/1 (2022), 1-21.
Koopmans, Tjalling C. Intertemporal Distribution and “Optimal” Aggregate Economic Growth. USA:Yale University, 1967.
Korkmaz, Cemil Hakan. “Sömürgeciliğe İyimserlik Gözlüğüyle Bakmak: Adam Smith’de Ahlakın İktisadi Yönü”. İş Ahlakı Dergisi 6/2 (2013), 85-108.
Korkut, Şenol. “Fârâbî’nin Felsefî Sisteminde İlm-i Medenî, Kelâm ve Fıkıh İlişkisi”. Eskiyeni 28(2014),97-136.
Levent, Adem. “İktisat ve Etik: Amartya Sen Mirası”. Turkish Journal of Business Ethics 6/2 (2013), 109-123.
Lindgren, J. Ralph. “T. D. Campbell, ‘Adam Smith’s Science of Morals’”. Journal of the History of Philosophy 10/4 (1972), 481.
Oktay, Ayşe Sıdıka. “İdeal Cemiyet, İdeal Devlet, İdeal Hükümdar: Kınalı-zâde Ali’nin Medîne-i Fâzıla’sı”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 18 (2005), 281-294.
Oktay, Ayşe Sıdıka. Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
Oktay, Ayşe Sıdıka. “Kınalızâde Ali Efendi’nin Hayatı ve Ahlâk-ı Alâî İsimli Eseri”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 12 (2002), 185-233.
Orman, Sabri. İktisat, Tarih ve Toplum. Ankara: Küre Yayınları, 2001.
Orman, Sabri. “Oikonomia’dan İlm-i Tedbir-i Menzil’e: İslam Entelektüel Geleneğinde Medeniyetler Arası Bilgi Değişimi”. Medeniyet ve Değerler. ed. Recep Şentürk. 187-206. İstanbul: ITO-UTESAV, 2013.
Özel, Mustafa. “Modern İktisat, Din ve Ahlâk”. İnsan, Ahlâk ve İktisat. ed. M.Kazım Arıcan vd.163-172. Ankara:TYBY, 2018.
Özsoy, İsmail. “İktisadi Adamdan Toplum Adamına”. Bilig 48(2009), 177-206.
Rawls, John. A Theory of Justice. Mass: Belknap Press, 1999.
Said, Edward W. Şarkiyatçılık. çev. Berna Ülner. Metis Yayınları, 2020.
Sen, Amartya. On Ethics and Economics. Oxford:Wiley, 1991.
Siddiqi, M. Nejatullah. “Hıstory of Islamic Economic Though”. Lectures on Islamic Economics. ed. Ahmad Ausaf-Kazim Awan. Jeddah: IRTI, 1992.
Stiglitz, Joseph E. Küreselleşme Büyük Hayal Kırıklığı. çev. Deniz Vural-Arzu Taşçıoğlu. İstanbul: Plan B, 2003.
Sunar, Lütfi. “‘Kapitalizmin Ahlâkı’ Modern Ekonominin Zihniyet Çerçevesi”. İnsan, Ahlâk ve İktisat. ed. M.Kazım Arıcan vd. 196-208. Ankara: TYBY, 2018.
Şahi̇n, Eyüp. “Fârâbî’nin İlimler Tasnifinin Latin Dünyasına Geçiși ve Kabulü”. Diyanet İlmi Dergi 52/1 (2016), 151-166.
T. Campbell, Donalt - Ross, I. S. “The Utilitarianism of Adam Smith’s Policy Advice”. Journal of the History of Ideas 42/1 (1981), 73-92.
Tabakoğlu, Ahmet. “İktisat ve Ahlâk”. İnsan, Ahlâk ve İktisat. ed. Musa Kazım Arıcan vd. 30-122. 77. Ankara: TYBY, 2018.
Takmer, Burak. Pseudo-Aristoteles, Oikonomika. Aristoteles Özelinde Antik Dönem’de Ekonomi Kavramı Üzerine I: Genel Değerlendirme. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2016.
Tepe, Berne-Ardiyok, Şahin. “Devlete Yeni Rol: Regülasyon”. Amme İdaresi Dergisi37/1 (2004), 105-130.
Ülken, Hilmi Ziya. Ahlak. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2016.
Yang, Cao. “Egoism: Adam Smith’s Theory and Chinese Traditional Ideologies Compared”. International Journal of Social Economics 23/4/5/6(1996), 326-330.
Zabcı, Filiz. “Thomas Hobbes: Devlet ya da ‘Ölümlü Tanrı’ya Övgü”: Sokrates’ten Jakobenlere”. Batı’da Siyasal Düşünceler. ed. M.Ali Ağaoğuları.427-456.İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.