Hastalar Hukukuna Dair 17. Yüzyıl Tarihli Bir Eser: İbn Tâcuddîn el-Hanefî’nin Ahkâmu’l-merdâsı ve Hastalarla İlgili Fıkhî Hükümler

Bu çalışmanın ana konusu, 17. yüzyıl Osmanlı fakihi İbn Tâcuddîn el-Hanefî’nin kaleme aldığı Ahkâmu’l-merdâ isimli eseridir. Makalenin amacı, eser özelinde Hanefî fıkhında hastaya ilişkin hükümleri serdetmektir. İbn Tâcuddîn, mezhebin muteber kitaplarından alıntılar yapmak suretiyle ve klasik fıkıh eserlerinin bâb sistematiğini büyük oranda takip ederek bir hastalar hukuku monografisi ortaya koymuştur. Çalışmada öncelikle, Osmanlıda kâdılık ve müderrislik görevini icra etmiş bir alim olan İbn Tâcuddin el-Hanefî’nin biyografisi kısaca verilmiş, ardından eser teknik yönleri ve içeriği açısından incelenmiştir. Daha sonra ise Ahkâmu’l-merdâ’da yer alan ibâdât, muâmelât (özel hukuk) ve ceza hukuku alanlarında hastanın durumu ve hastalarla ilgili hükümler sunulmuştur. Yine eserde yer alan hastalıklar ve hükme etkisi, tedavi olmanın hükmü ve tedavide kullanılan yöntem ve maddelerin hükmü ele alınmıştır. Böylece ilgili eser özelinde, Hanefî fıkhında yer alan hastalar hukukuna ilişkin hükümler ve bilgiler sunularak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Hasta, Hastalık, Ahkâmu’l-merdâ, İbn Tâcuddîn el-Hanefî

A 17th Century Work on the Law of Patients: Ibn Tāj al-Dīn al-Hanafī’s Ahkām al-mardā and Fiqh Provisions Concerning Patients

The main subject of this study is the work named Ahkām al-mardā, written by the 17th century Ottoman jurist Ibn Tāj al-Dīn al-Hanafī. This work aims to reveal the rulings regarding medical patients in Hanafī jurisprudence. Ibn Tāj al-Dīn produced a monograph on the law of patients by quoting from the authoritative books of the school (madhhab), largely following the chapter order of classical fiqh works. In this study, first, the biography of Ibn Tāj al-Dīn al-Hanafī, a scholar who served as a judge and mudarris in the Ottoman Empire, is briefly presented and, secondly, the book is examined in terms of its technical aspects and content. Thereafter, the legal judgements related to patients in the areas of worship, private law, and criminal law found in Ahkām al-mardā are presented. Finally, diseases in the book and their effect on the judgment, the rulings of being treated, and the rulings of the methods and substances used in the treatment are discussed. Thus, the relevant work has been evaluated by presenting the legal judgements and information on the law of patients in Hanafī fiqh.

Keywords:

Fiqh, Patient, Illness, Ahkām al-mardā, Ibn Tāj al-Dīn al-Hanafī,

PDF

___

Bakkal, Ali. “Maraz-ı Mevt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/39-41. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Belhî. Muhammed Sürûr Muhammed Murad. “Menhecu’t-tahkîk”. Ahkâmu’l-merdâ. 11-14. Kuveyt: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1997.
Belhî. Muhammed Sürûr Muhammed Murad. “et-Ta‘rîfu bi’l-kitâb”. Ahkâmu’l-merdâ. 43-50. Kuveyt: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1997.
Belhî. Muhammed Sürûr Muhammed Murad. “Dirâse tahlîliyye havle’l-kitâb”. Ahkâmu’l-merdâ. 51-69. Kuveyt: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1997.
Çeker, Orhan. “Fıkıh’ta Hasta”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1997), 31-65.
Çelebi, İlyas. “Rukye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/219-222. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Din İşleri Yüksek Kurulu. Tıp ve Sağlıkla İlgili Fetvalar. Ankara: DİB Yayınları, 2020.
Durmuş, İlhami. “Türk Kültür Çevresinde Dağlama Geleneği”. Milli Folklor Dergisi 24/95 (2012), 114-121.
Ekşi, Ahmet. “Tedavi Sürecinde İbadet (Namaz Örneği)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 24 (2014), 347-370.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
Fetâva’l-Âlemgîriyye: el-Fetâva’l-Hindiyye. haz. Burhanpurlu Şeyh Nizam. 6 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1310h.
Görgülü, Ülfet. Fıkıhta Cenin Hukuku. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr: Şerhu Tenvîri’l-ebsâr: Hâşiyetu İbn Âbidin. thk. ve tlk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavviz. 12 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
İbn Tâcuddîn, Ahmed b. İbrâhim b. Halîl el-Hanefî. Ahkâmu’l-merdâ. thk. Muhammed Sürûr el-Belhî. Kuveyt: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1997.
İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamid. Şerhu Fethu’l-kadîr. 8 Cilt. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1315-1318.
Kâsânî, Ebû Bekr Alâuddîn Ebû Bekr b. Mesud b. Ahmed el-Hanefî. Bedâiü’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982-1986.
Kıylık, Mustafa Harun. İslâm Kişi Hukuku Açısından Akıl Hastalığı. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
Kumaş, Ali. İslâm Engelliler Hukuku. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
Küçüker, Ali. Hastalar ve Engelliler İlmihali. Ankara: Anıl Matbaa, 2006.
Mergînânî, Ebu’l-Hasan Burhânuddîn Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyetü’l-mübtedî. 4 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
Mevsîlî, Ebu’l-Fadl Mecduddîn Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-Muhtâr. thk. Ali Abdulhamid Ebu’l-Hayr-Muhammed Vehbî Suleyman. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hayr, 1998.
Mîka, Ebûbekir İsmâil Muhammed. Ahkâmu’l-marîd fi’l-fıkhi’l-İslâmî: el-İbâdât ve’l-ahvâlu’ş-şahsiyye. Riyâd: Mektebetur’-Ruşd, 1984.
Muhibbî, Muhammed Emin b. Fazlullah b. Muhibbillah ed-Dımaşki. Hulâsatü'l-eser fî a‘yâni'l-karni’l-hâdî aşar. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
Özay, Hilal. İslam Hukuku Açısından Bedensel Engellilik. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
Özdemir, Merve. Osmanlı Fetva Mecmualarında Tıp. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
Özdemir Özaykal, Merve. “Osmanlı Fetvalarında Iskâtı-ı Cenînîn (Cenin Düşürmenin) Cezai Sonuçları”. Hayat Ne Zaman Başlar Ne Zaman Biter: Tıbbî, Dinî ve Etik Sorunlar. ed. Hakan Ertin-Merve Özaykal. 117-136. İstanbul: İSAR Yayınları, 2021.
Özel, Ahmet. “Ahkâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/550-551. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Pekdemir, Şevket. İslâm Özürlüler Hukuku. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Pormann, Peter E. “Tıp”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/95-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsu’l-eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ty.
Varlık, Nükhet. Plague and Empire in the Early Modern Mediterranean World: The Ottoman Experience, 1347-1600. USA: Cambridge University Press 2015.