KLASİK OSMANLI ŞİİRİNDE GÜLÜN, BÜLBÜL VE DİĞER HAYVANLARLA İLİŞKİSİ

Günümüzde genel olarak “Divan Edebiyatı/Şiiri” ismiyle bilinen “Klasik Osmanlı Edebiyatı/Şiiri”, altı asırlık bir zaman dilimini ve üç kıtayı aşan büyük bir edebî oluşumdur. Temelde Türk-İslam kültürü kaynaklı olmasıyla birlikte Hint’ten Zerdüştlüğe, Çin’den Anadolu’ya kadar çeşitli medeniyetlere ait birçok kültürel öğe, bu edebiyatın tamamlayıcı bir parçası konumundadır. Yoğun olarak Anadolu coğrafyasında bulunan klasik şâirler, tabiatta gördükleri herhangi bir canlıyı, nesneyi veya karşılaştıkları tatlı veya acı olayları, farklı kültürlere ait kavramları, zihin süzgeçlerinden geçirerek şâirane bir hayalle şiirlerine nakşetmişlerdir.Çiçekler, hemen hemen her kültürde, mitolojide, efsanede kendisinden bahsedilen, insanoğlunun ayrılmaz bir parçasıdır. Daha çok Doğu edebiyatlarında rastlanan çiçeklerden en çok dikkat çekeni şüphesiz güldür. Geniş bir coğrafyada yetişmesi, göze, buruna ve dokunma hissine hitap etmesi, Hz. Muhammed (sav) ile ilişkilendirilmesi ve gösterişli bir çiçek olması, onu birçok edebi esere malzeme yapmıştır.Klasik Osmanlı şâirlerinin, şiirlerini topladıkları eserlere Divan adı verilmiştir. Bu eserlerin büyük bir bölümünü genellikle gazeller oluşturur. Gazel, âşıkane duyguların anlatılması için en uygun olan nazım şeklidir. Başka türlerde bir tek beyti bile olmayan kimi şâirlerin, gazel nazım şekliyle yazılmış birçok şiiri vardır. Bu çalışmada, çiçeklerin içinde en çok sevilen gülün, nazım türleri içinde en çok tercih edilen gazellerde, kendisini en çok seven bülbül ve diğer hayvanlarla nasıl ilişkilendirildiği incelenecektir. Çalışma alanımız, 14. yüzyıl ile 19. yüzyıl arasında yaşamış şairlerin, birkaç istisna dışında, gazelleriyle sınırlıdır.

Anahtar Kelimeler:

Klasik Osmanlı Şiiri, Gül, Bülbül, Gazel, Hayvanlar

RELATİON OF ROSE, NİGHTİNGALE AND OTHER ANİMALS IN CLASSICAL OTTOMAN POETRY

Classical Ottoman Literature/Poetry, now known as Divan Literature/Poetry in general, is a great literary formation that transcends six centuries and three continents. As a result of its origin in Turkish-Islamic culture, many cultural elements belonging to various civilizations from India to Zoroastrianism and from China to Anatolia are an integral part of this literature. Classical poets, usually found in the Anatolian region, any living thing, object they see in nature; they wrote the sweet or bitter events they encounter, the concepts of different cultures, with a poetic dream.Flowers, in almost every culture, mythology, the legend mentioned, is an integral part of human beings. Of course, the most common flower in the Eastern literature is the rose flower. Growing in a wide geography, addressing the eye, nose and touch of touch, associating with the Prophet Muhammad and having a flashy flower made him a literary work.The books that the classical Ottoman poets gathered their poems were named Divan. A large part of these works usually form ghazals. Ghazal is the form of poetry that is best suited for telling the feelings of love. Some poets who have no poetry in other genres have many poems written in the ghazal form. In this study, the relationship between rose, nightingale and other animals will be examined. Our study area is limited to the ghazals of poets who lived between the 14th and 19th centuries, with a few exceptions.

Keywords:

Classical Ottoman Poetry Rose, Nightingale, Lyric, Ghazal, Animals,

PDF

___

AKSOY, Ömer Asım (bty). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (2 cilt), İstanbul: İnkılap Yay.AKYÜZ, Kenan vd. (2000). Fuzûlî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.ALTAY, Âdem (2008). Hâmî Dîvânı, Gazi Ünv. SBE TDE ABD YL Tezi, Ankara.ALTUN, Kudret (1999). Gelibolulu Mustafa Ali ve Dîvânı: Vâridâtü’l-Enîka, Niğde: Özlem Kitabevi.ARSLAN, Mehmet. Şeref Hanım Dîvânı, Metin Bankası Projesi.AYAN, Hüseyin (1990). Nesîmî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınevi.AYDEMİR, Yaşar (1999). Behiştî: Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni, Gazi Ünv. SBE Doktora Tezi, Ankara.AYVAZOĞLU, Beşir (1996). Güller Kitabı, İstanbul: Ötüken Yayınları.BAYRAM, Yavuz (2001). Çiçekler ve Diğer Bitkilerin Dîvân Şiirine Yansımaları ile Anlam Çerçeveleri, Ondokuz Mayıs Ünv. SBE TDE Bilim Dalı Doktora Tezi, Samsun.BAYRAM, Yavuz (Fall 2007ç). “Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”, Turkish Studies, Volume 2/4, s. 209-219.BİLKAN, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı (2 cilt), İstanbul: MEB Yayınları.CEYLAN, Ömür (2007). Kuşlar Dîvânı Osmanlı Şiir Kuşları, İstanbul: Kapı Yayınları.ÇAVUŞOĞLU, Mehmet-TANYERİ M. Ali (1989). Üsküplü İshak Çelebi Dîvân-Tenkitli Basım, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.DEMİRKAZIK, H. İbrahim (2011). “Dîvân Şiirinde Karga”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 24, s. 131-178.DEVELLİOĞLU, Ferit (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.DİLÇİN, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.DOĞAN, Muhammed Nur (1997). Lâle Devri Şâiri Şeyhülislâm Es‛ad ve Dîvânı, Ankara: MEB Yayınları.ERDOĞAN, Mehtap (2007). Fatin Dîvânı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.ERGİN, Muharrem (1980). Kadı Burhaneddin Dîvânı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.ERTEM, Rekin (1995). Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.GÖKYAY, Orhan Şâik (1982). Kâtip Çelebi Yaşamı, Kişiliği ve Yapıtlarından Seçmeler, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.İbrahim Cûdî Efendi (2006). Lügat-ı Cûdî (Haz: İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu, Nicolai Tufar), Ankara: TDK Yay.İPEKTEN, Halûk (1990). Nâilî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.KALKIŞIM, Muhsin (1994). Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.KANAR, Mehmet (1998). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Birim Yayıncılık.KAPLAN, Mahmut (1996). Neşâtî Dîvânı, İzmir: Akademi Kitabevi.KARABEY, Turgut. Bosnalı Alaaddin Sâbit Dîvânı, Metin Bankası Projesi.KARAVELİOĞLU, Murat Ali. Şem‛î Dîvânı, Metin Bankası Projesi.KEMİKLİ, Bilal (2010). “Güle Ayna Tutmak Ya Da Bülbülün Gül Tasavvuru”, Gül Kitabı Gül Kültürü Üzerine İncelemeler (Edt. Bilal Kemikli-Selami Turan), Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları.KENBER, Lütfi Arif (bty). Pratik Gül Bahçesi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.KÜÇÜK, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı, Ankara: TDK Yay.MACİT, Muhsin (2012). Nedîm Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü İnternet Sayfası (E.T. 04.01.2019).MENGİ, Mine (1995). Mesîhî Dîvânı, Ankara: TTK Yay.MERMER, Ahmet (1994). Mezâkî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkidli Metni, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi.Muallim Nâcî (2009). Lügat-i Nâcî, (Haz: Ahmet KARTAL), Ankara: TDK Yay.Mütercim Âsım Efendi (2009). Burhân-ı Katı (Haz: Mürsel Öztürk-Derya Örs), Ankara: TDK Yay.OKATAN, Halil İbrahim (1995). Kafzâde Fâ’izî Hayatı Eserleri Sanatı-Tenkitli Dîvân Metni, Ege Üniversitesi SBE ETE ABD Doktora Tezi, İzmir.ONAY, Ahmet Talat (2009). Açıklamalı Dîvân Şiiri Sözlüğü -Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı- (Haz: Cemal Kurnaz), Ankara: H Yayınları.ÖRNEK, Sedat Veyis (1973). Budunbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.PAKALIN, Mehmet Zeki (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (3 cilt), İstanbul: MEB Yay.SAKAOĞLU, Saim (2003). 101 Türk Efsanesi, Ankara: Akçağ Yay.SÂMÎ, Şemseddin (2010). Kâmus-ı Türkî, (Haz: Paşa Yavuzarslan) Ankara: TDK Yay.TARLAN, Ali Nihat (1967). Zâtî Dîvânı (1. cilt), İstanbul: İÜEF Yay.TARLAN, Ali Nihat (1970). Zâtî Dîvânı (2. cilt), İstanbul: İÜEF Yay.TARLAN, Ali Nihat (1992a). Ahmet Paşa Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.TARLAN, Ali Nihat (1992h). Hayâlî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.TARLAN, Ali Nihat (1992n). Necâtî Beg Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.TATÇI, Mustafa (2008). Yunus Emre Dîvânı, İstanbul: H Yayınları.TDK (2005). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yay.TEPELİ, Yusuf – YILMAZ, Adile (2012). “Manilerde Çiçek Adları ve Gül”, SDÜ Her Yönüyle Gül Sempozyumu Basılmamış Bildiri, Isparta.TULUM, Mertol-TANYERİ, M. Ali (1977). Nev’î Dîvânı, İstanbul: İÜEF Yay.ULUDAĞ, Erdoğan (1992). Şeyhülislâm Bahayî Dîvânı, Atatürk Ünv. SBE TDE ABD YL Tezi, Erzurum.YALGIN, Ali Rıza (1949). “Doğanla Avcılık”, Ülkü, III/27, s. 29-31, İstanbul.ZÜLFE, Ömer (2005). “Üsküf Üzerine”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi The Journal of Turkish Cultural Studies, S. 12, s.167-190.