BİR SÛFÎNİN AHLAKÎ OLGUNLUK ÖRNEĞİ: “YÛNUS EMRE ŞİİRİNDE TENKİT”

İnsanoğlunun; dünya sahnesinde var olalı beri yegâne eylem adımları, iyiden kötünün ayrımı için yaptığı müdahale üzerinedir. Bu düalist yapının içinde kalmış ve bunun hâlli için içeriden ve dışarıdan değerlendirme, tenkit ve eleştirilere uğramış olan insan, doğru ve gerçek zannettiği birçok eylemde hataya uğramıştır. Bu yanılgıyı oluşturacak sebeplerin başında insanın fıtrî bir sağlama metodu olan zihnî bir muhasebe ve ahlakî temelli bir değerlendirmeyi göz ardı etmesi yatar. Yanılgıya karşıt olarak yapılan iç ve dış kaynaklı tüm eylemler, kişideki doğru zannedilen iradeyi değiştirme gayretindedir. 13. yüzyıldan beri gönül mayalayan Yȗnus Emre, insanı mutlak doğruya ulaştırma amaçlı, nasihati önceleyen çokça şiir söylemiş ve insanın iyi mayasında oluşan kötüyü temizlemek için tenkidi, bir eğitim formasyonu olarak kullanmıştır. Bu cümleden Yȗnus’un şiirlerinde saklı olan tenkit ve eleştiri unsurlarını tanımlamak, ortaya koymak ve muhtemel çıktılarla sȗfi şiir literatüründeki tenkit anlayışına bir iz düşüm oluşturmak çalışmamızın temel amacıdır. Bu amaca hizmet eden bağlama uygun beyitler fişlenip tasnif edilmiş, çalışmadan elde edilecek faydayı artırma adına tenkidin genelden özele kavramsal yaklaşımlarına da giriş bölümünde yer verilmiştir. Çalışmayla Yȗnus şiirindeki tenkit kavramının çok farklı yapı ve kimlikler üzerinden verildiği tespit edilmiştir. Ayrıca içten dışa bir seyir izlediğini gördüğümüz tenkidin; bir yergiden ziyade, insanı fıtrata dayalı ahlakî düzleme oturtmaya çalışan bir eğitim formasyonu olarak kullanıldığını fark ettik. Kendinin, yaşadığı çağın ve toplumun bir aynası olan Yȗnus Emre’nin yazdığı manzumelerdeki tenkitler üzerinden, insanın kendi ve çevresi üzerine yaptığı değerlendirmelerin ilk defa dikkatlere sunulması ve sȗfi literatür için bir yansıyan olması oldukça mühimdir.

Anahtar Kelimeler:

Yunus Emre, tenkit, şikayet, sufi şiir, ahlak

PDF

___

Akyüz, T. (2019). “Fahreddîn er-Râzî’ye Göre Aklın Tarifi ve Temel İşlevleri”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, s.s. 23-35.
Aslan, N. ve Korkmaz, Ö (2019). “Osmanlı İlmiye Teşkilâtının Bozulmasına Dönük Bir Eleştiri: Sinobî Abdullah Ahdî Örneği”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 1, s.s. 221-239.
Bolay, S. H. (1988). “Âdem”, TDVİA, C. 1, s.s. 358-363.
Bolay, S. H. (1989). “Akıl”, TDVİA, C. 2, s.s. 238-242.
Cebecioğlu, E. (2020). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Otto
Çelik, M. (2015). “Yanlışlara Müdahale Etmenin Emniyet Sigortası Tenkid Adabı”, Ribat Dergisi, Sayı: 385, s.s. 32-34.
Doğan, D. M. (2013). Doğan Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Yazar Yayınları.
Duru, N. F (2005). “Aziz Mahmud Hüdâyî’de Sûret-Mânâ Mukayesesi”, (Ed: Hasan Kâmil Yılmaz), İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları, s.s. 275-282.
Er, R. (2011). “Tenkit”, TDVİA, C. 40, s.s. 458-461.
Firûzâbâdi, Kâmûsu’l-Muhît (1305). Matba-i Osmanî.
Gündoğdu, C (1998). “XVII. Yüzyılda Tekke-Medrese Münâsebetleri Açısından Sivâsîler-Kadı-zâdeliler Mücadelesi”, İLAM Araştırma Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1, s.s. 37-72.
İpşirli, M (2000). “İlmiye”, TDVİA, C. 22, s.s. 141-145.
Kılıç, Zülküf (2008). Türk Dîvân Şiirinde Sosyal Eleştiri. Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Kur’an-ı Kerim Meâli (2008). Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları. Kutluer, İ. (2000). “İnsan”, TDVİA, C. 22, s.s. 320-323.
Kütüb-i Sitte Hadis Ansiklopedisi (Haz: İbrahim Canan) (2021), Ankara: Akçağ
Levend, Agâh Sırrı (1970). “Divan Edebiyatında Gülmece ve Yergi (hezl ve hecv), TDAY Belleten, Cilt: 18, s.s. 37-45.
Mengi, M (2010). Divan Şiirinin Arka Bahçesi, Ankara: Akçağ Yayınları.
Ocak, A. Y. (1991). “Anadolu”, TDVİA, C. 3, s.s. 110-116.
Okay, Orhan (1998). “Hiciv”, TDVİA, C. 17, s.s. 47.
Özkan, Ö (2007). “Divan Edebiyatı ve Osmanlı Toplum Hayatı”, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 13-14, s.s. 125-140.
Özköse, K (2010). “Tasavvufa Yönelik İç Tenkit”, Somuncu Baba İlim, Kültür ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 118, s.s. 22-26.
Sucu, N. (2007). “Zâhid-Sûfi Tipinin Kimliği, Divan Edebiyatındaki Yeri ve Sosyal Hayattaki Örnekleri”, İstem Dergisi, Sayı: 10, s.s. 229-255.
Şeker, N. (2021). “İslam Kültüründe Tenkit ve Tenkit Adabı”, Akademik Siyer Dergisi, Sayı: 4, s.s. 95-108.
Tayfur, S. (2021). “Bir Belâgat Terimi Olarak Kur’ân’da Tenkît/Nükte”, Tefsir Araştırmaları Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, s.s. 779-799.
Uludağ, S. (1989). “Akıl”, TDVİA, C. 2, s.s. 246-247.
Uludağ, S. (2016). Tasavvuf ve Tenkit, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Yavuz, Y. Ş. (1989). “Akıl”, TDVİA, C. 2, s.s. 242-246.
Yeşiltaş, S. ve Denizer, N (2022) “Özellikleri ve İlkeleri Bağlamında Kur’ân’da Tenkit Üslûbu”, Kader Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 1, s.s. 323-344.
Yûnus Emre (2012). Divân-ı İlâhîyât (Haz: M. Tatçı). İstanbul: Kapı Yayınları.