Türkçede Zarf-Fiillerin Görünüş Değerleri

Bu makale, Türkçede zarf-fiillerin görünüş değerlerini eşzamanlı bakış açısıyla ele alan betimsel bir çalışmadır. Zarf-fiiller, müstakil eklerce (-(y)Xp gibi) ya da birleşik biçimlerce (-(X)rken -DXğX için gibi) bir üst yapıya/cümleye altasıralı olarak bağlanan ve genelde belirteç işlevinde kullanılan yapılar olarak tarif edilmektedir. Sözdizimsel açıdan bağımlı olan bu yapıların zamansal işlevleri, tıpkı temel cümlelerde olduğu gibi, hep öne çıkarılmakta, ancak onların görünüş değerlerinden pek söz edilmemektedir. Dilbilgisel bir kategori olarak görünüş, olayların belli bir noktadan hareketle gözlemlenmesine imkan veren öznel bakış açılarını ifade eden bir kavramdır. İşte biz bu çalışmada, Johanson’un görünüş modelini temel alarak zarf-fiillerin görünüş değerlerini bir bütünsellik içinde betimlemek istedik. Türkçeden hareketle geliştirilen bu görünüş modeline göre, Türkçede üç değişik bakış açısı vardır: a) olayı iki sınırı arasında gösteren intraterminal bakış açısı, b) olayı kritik sınır aşıldıktan sonraki safhada yansıtan postterminal bakış açısı ve c) olayı kritik sınırı ulaşıldığında yakalayan adterminal bakış açısı. Bu çalışma, görünüş değerlerinin sadece bitimli cümleler bağlamında değil, aynı zamanda zarf-fiil cümlelerinde de söz konusu olabildiğini göstermektedir

Anahtar Kelimeler:

Türkçe, zarf-fiil, zarf-fiil cümleleri, görünüş, zarffiillerde görünüş

Aspectual Values of Converbs in Turkis

This article is a descriptive study which handles the aspect values of converbs in Turkish with simultaneous perspective. Converbs are described as structures which are connected to a upper structure/ sentence subordinately by independent affixes (such as -(y)Xp or combined forms (such as for -(X)rken -DXğXiçin) and generally used in adverbial function. Temporal functions of these structures which are dependent in syntactic terms are always highlighted like in prin cipal sentences but their aspect values are not quite mentioned. As a grammatical category, aspect is a concept which expresses the subjective perspectives of the events that enable their observation from a certain point forth. And we wanted to ground on Johanson’s aspect model and describe aspect values within a holism in this study. Based on this aspect model which is developed from Turkish, there are three different perspectives in Turkish: a) intraterminal per spective which shows the event between its two limits, b) postterminal perspective which reflects the event in the phase after surpassing the critical limit and c) adterminal perspective which seizes the event when reached to its critical limit. This study shows that aspect values can be in question not only in the context of finite sentences but also in converbial clauses

Keywords:

Turkish, converb, converbial clauses, aspect, aspect in converbs,

PDF

___

Aydemir, İbrahim Ahmet (2007), “Zur aspektuellen Interpretation von Konverbialsätzen im Altai-Tuwinischen”, Hendrik Boeschoten & Heidi Stein (Yay.), Einheit und Vielfalt in der türkischen Welt, Materialien der 5. Deutschen Turkologenkonferenz Universiät Mainz, 4.-7. Oktober 2002, Turcologica 69, Wiesbaden: Harrossowitz, s. 230-237.
_____, (2009), Konverbien im Tuwinischen. Eine Untersuchung unter Berücksichti gung des Altai-Dialekts (Turcologica 80.), Wiesbaden: Harrassowitz.
_____, (2010), Türkçede Zaman ve Görünüş Sistemi. Ankara: Grafiker Yay.
Buder, Anja (1989), Aspekto-temporale Kategorien im Jakutischen (Turcologica 5.), Wiesbaden: Harrossowitz.
Comrie, Bernard (1976), Aspect: An Introduction to the Study of Verbal Aspect and Related Problems (Cambridge Textbooks in Linguistics), Cambridge: Cambridge University Press.
_____, (1985), Tense, (Cambridge Textbooks in Linguistics), Cambridge: Cambridge University Press.
Dahl, Östen (1985), Tense and Aspect Systems, Oxford/New York: Blackwell.
İmer, Kâmile & Kocaman, Ahmet & Özsoy, A. Sumru (2011), Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yay.
Johanson, Lars (1971), Aspekt im Türkischen. Vorstudien zu einer Beschreibung des türkeitürkischen Aspektsystems, Studia Turcica Upsaliensia 1. Uppsala: Almqvist & Wiksell.
_____, (1988), “On the renewal and reinterpretation of ‘instrumental’ gerunds in Turkic”, Oriens 31, s. 136-153.
_____, (1990), “Zur Postterminalität türkischer syndetischer Gerundien”, Ural-Altaische Jahrbücher N.F. 9, s. 137-151.
_____, (1991), “Zur Typologie türkischer Gerundialsegmente”, Türk Dilleri Araştırmaları 1991, s. 98-110.
_____, (1992a), Strukturelle und soziale Faktoren in türkischen Sprachkontakten, Frankfurt (= Sitzungsberichte der Wissenschaftlichen Gesellschaft an der J. W. Goethe Universität Frankfurt am Main.).
_____, (1992b), “Periodische Kettensätze im Türkischen”, Wiener Zeitschrift für Kunde des Morgenlandes 80, s. 201-211.
_____, (1994), “Türkeitürkische Aspektotempora”, R. Thieroff & J. Ballweg (Yay.), Tense systems in European languages, Tübingen: Niemeyer, s. 247- 266.
_____, (1995), “On Turkic converb clauses”, Haspelmath, Martin & König, Ekkehard (Yay.), Converbs in cross-linguistic perspective. Structure and me aning of adverbial verb forms – adverbial participles, gerunds, Empirical approaches to language typology 13, Berlin & New York: Mouton de Gruyter, s. 313-347.
_____, (1996), “Funktionen syndetischer Gerundien im Türkischen”, Uluslararası Türk Dili Kongresi Ankara 26.9.-3.10.1988, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay., s. 95-101.
_____, (1999), “Typological notes on aspect and actionality in Kipchak Turkic”, Abraham, Werner & Kulikov, Leonid (Yay.), Tense-aspect, transitivity and causativity, Essays in honour of Vladimir Nedjalkov (Studies in Langu age Companion series 50.), Amsterdam & Philadelphia: Benjamins, s. 171-184.
_____, (2000), “Viewpoint operators in European languages”, Dahl, Östen (Yay.), Tense and aspect in the languages of Europe, Berlin & New York: Mouton de Gruyter, s. 27-187.
_____, (2001), “On three dimensions of aspectual terminality”, Bisang, Walter (Yay.), Aspects of typology and universals (Studia Typologica 1.), Berlin: Akademie Verlag, s. 53-62.
_____, (2007), “Aspectotemporal connectivity in Turkic: Text construction, text subdivision, discourse types and taxis”, Rehbein, Jochen & Hohenstein, Christiane & Pietsch, Lukas (Yay.), Connectivity in grammar and discourse, Amsterdam: John Benjamnis, s. 188-198.
Karakoç, Birsel (2005), Das finite Verbalsystem im Nogaischen (Turcologica 58.), Wiesbaden: Harrassowitz.
Rehbein, Jochen (1999), “Konnektivität im Kontrast. Zu Struktur und Funkti on türkischer Konverben und deutscher Konjunktionen, mit Blick auf ihre Verwendung durch monolinguale und bilinguale Kinder”, Rehbein, Jochen & Johanson, Lars (Yay.), Türkisch und Deutsch im Vergleich, Wiesbaden: Harrassowitz, s. 189-243. Rentzsch, Julian (2005), Aspekt im Neuuigurischen, (Turcologica 17.), Wiesbaden: Harrassowitz.
Uğurlu, Mustafa (1994), Gerundialsätze im Mamlukkiptschakischen [Dissertation]. Mainz.
_____, (2003), “Türkiye Türkçesinde “Bakış” (“Aspektotempora”)”, Türkbilig, 2003/5, s.124-133.
Örneklerin Alındığı Kaynaklar: Işınsu, Emine (2010), Çiçekler Büyür, İstanbul: Elips Kitap.
Kulin, Ayşe (2007), Veda. Esir Şehirde Bir Konak, İstanbul: Everest Yay.
Ümit, Ahmet (2003), Beyoğlu Rapsodisi, İstanbul: Doğan Kitap.
www.milliyet.com.tr
www.hurriyet.com.tr
www.haberturk.com
www.gazetevatan.com.tr
www.cumhuriyet.com.tr
www.iktmo.com/turk_bestekar.html
www.sehirtiyatrolari.com
www.tikla24.de/kitap-aile-ve-cocuk-egitimi-uezerine-sohbetler.html
www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem21/yil5/ham/b00101h.html