Osmanlı Devleti’nde Haşerelere Karşı Bir Önlem: Çekirge Suyu
Tarih boyunca afetler nedeniyle oldukça sıkıntılı dönemler yaşayan insanoğlu, bunlara karşı önlemler almaya ve hatta doğaüstü ve dinî ritüeller içeren önlemler ile korunmaya çalışmıştır. Çekirge gibi hayvanların verdiği zararlar da afet olarak nitelendirilmektedir. Çekirge istilaları tarih boyunca insanoğlunu oldukça sıkıntıya düşürmüştür. Bazen “yaratanın cezalandırması” olarak da nitelendirilen çekirge istilaları nedeniyle kıtlıklar yaşanmış, köyler ortadan kalkmış, ölümler meydana gelmiştir. Ekili ve dikili mahsule verdiği zararlar nedeniyle, ekonomiyi de sekteye uğratan çekirgelerden ötürü sıkıntı yaşayan halkın çare olarak başvurduğu önlemlerden biri de “çekirge suyu”dur. “Sığırcık suyu” olarak da bilinen çekirge suyu, Osmanlı Devleti’nde çekirge felaketine karşı alınan önlemlerden biriydi. Bu çalışmada, sadece çekirge değil, diğer zararlı haşerelere karşı da sıklıkla kullanılan çekirge suyu, Osmanlı arşiv belgeleri ışığında değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler:
Doğal afet, çekirge, Osmanlı, çekirge suyu, sığırcık suyu
A Precaution Against Insects in the Ottoman Empire: Grasshopper Water
Mankind has suffered times of trouble because of natural disasters and has sought protection through supernatural and religious rituals. Damage inflicted by insects such as the grasshopper is also considered to be a disaster. Throughout history, grasshopper invasions have caused a great deal of suffering. Such invasions, sometimes characterized as the punishment of God, have resulted in famines, the elimination of whole villages and death. Because of the adverse effect of grasshoppers on the economy by crop destruction, people tried to take measures against it such as “grasshopper water”. Also known as “starling water”, “grasshopper water” was used during the period of the Ottoman Empire. In this study, “grasshopper water”, which was used not only against grasshoppers but also against other insect pests as well, is evaluated in the light of Ottoman archives.
Keywords:
Natural disaster, grasshopper, Ottoman, grasshopper water, starling water,
___
- Aydıner, Mesut (2007). “Küresel Isınma Tartışmalarına Tarihten Bir Katkı: Arşiv Belgeleri Işığında XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Diyarbakır ve Çevresinde Meydana Gelen Büyük Kıtlık ve Alınan Tedbirler”, OTAM 19, s.123-138.
- Balamir, Süleyman. “Yakın Doğuda Çöl Çekirgesi Durumu”, (Erişim tarihi: 2 Ağustos 2013),
- Bilmen, Ömer Nasuhi (t.y.). Kuranı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri, C.2, İstanbul: Bilmen Yayınevi.
- Demir, Alpaslan (2012). “Mice Problems in the Ottoman Empire and Mice Invasion in Tırhala in 1866”, (Erişim Tarihi: 10 Eylül 2013),
- Emecen, Feridun (1989). XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Erdoğan, Abdülkerim (2010). Şeyh Ali Semerkandî ve Sığırcık Suyu, Ankara: Reyhan Yayınları.
- Erler, Mehmet Yavuz (2010). Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800- 1880), İstanbul: Libra Yayınları.
- Erzurumlu İbrahim Hakkı, Marifetnâme, (Erişim tarihi: 12 Eylül 2013),
- Gül, Abdulkadir (2009). “Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2/9, s.144-158.
- Gönüllü, Ali Rıza (2012). “Konya Vilayeti’nde Meydana Gelen Çekirge İstilaları (1866-1917)”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 8, s.1-41.
- Jenings, Ronald C. (1988). “The Locust Problem in Cyprus”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies 2, Vol. 51, s.279-313.
- Karademir, Zafer (2013). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Darlık Ekonomisi ve Kıtlıklar (1560-1660)”, yayımlanmamış doktora tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
- Kılıç, Orhan (2004). Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklar, Elazığ: Fırat Üniversitesi Rektörlüğü OrtaDoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
- Namdar Rahmi (1934). “Çekirge Suyu”, Taşpınar 16, s.80-82. (1934). “Çekirge Suyu”, Taşpınar 18, s.114-116. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (1993). C.2, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162) (1987), Çev. Hrant D. Andreasyan, Not. Edouard Dulaurer / Çev. M. Halil Yinanç, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- White, Sam (2012). Osmanlı’da İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celâli İsyanları, İstanbul: Alfa Yayınları.
- Arşiv Belgeleri Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO.): 201/15059; 442/33127; 667/49972; 2355/176590; 3776/283195.
- Cevdet İktisat (C..İKTS.): 39/1938.
- Cevdet Maliye (C.ML.): 549/22577.
- Dâhiliye İdâre (DH. İD.): 102/40.
- Dâhiliye Mektûbî Kalemi (DH. MKT.): 514/36; 580/59; 770/31; 1153/13; 1372/26; 1380/122; 1404/82; 1454/25; 1455/38; 1463/70; 1470/12; 1471/1; 1495/92; 1612/83; 1645/54; 1663/65; 1665/17; 1751/76; 1822/83; 1869/27; 1869/59; 2065/15; 2065/25; 2649/60.
- Hatt-ı Hümâyûn (HAT.): 268/15645; 732/34768-A-B-C; 1622/32.
- İbnülemin Maliye (İE. ML.): 69/5648.
- Meclis-i Vâlâ (MVL.): 356/122; 536/110; 716/35.
- Sadâret Deavi Evrakı (A.}MKT. DV.): 153/16.
- Sadâret Divân Kalemi Evrakı (A.}DVN.): 51/6.
- Sadâret Mektûbî Kalemi (A.}MKT.): 91/58; 104/123.
- Sadâret Mektûbî Umûm Vilâyât Evrakı (A.}MKT.UM.): 97/3; 354/56; 387/39.
- Şurâ-yı Devlet (ŞD.): 519/14; 2864/34
- ISSN: 1010-867X
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1985
- Yayıncı: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı
Sayıdaki Diğer Makaleler
Beyhude Ömrüm Hikâyesinde Kahramanın Suyun Ardındaki Yolculuğu
Osmanlı Devleti’nde Haşerelere Karşı Bir Önlem: Çekirge Suyu
Telmih’e Telmih: Klasik Türk Edebiyatında Geleneğin İnşası
“Image”dan “İmge”ye Attilâ İlhan’ın Edebiyat “Savaşı”
Söz, Yazı ve Bellek: Ünal Nalbantoğlu’nun Yapıtı