İran'ın Farslaşma Süreci ve Bu Süreçte Farsçanın Rolü

İran, Selçuklulardan 1925 yılına kadar Türk hâkimiyeti altında yaşamıştır. Fars siyasal kimliği daha çok 1920’li ve 30’lu yıllara ait bir olgudur. Farsçılık akımının ortaya çıkışı yeri Hindistan’dır. Günümüz Farsçası, Pehlevice’nin devamı değildir. Farsça’nın etkinliği, özellikle Samanoğulları devrinde birçok İslam kaynağının Farsça’ya aktarılmasından sonra başlamıştır. 1925’te kurulan Pehlevi idaresi framason aydınlarla işbirliği yaparak Farslaştırma politikasını başlamışlar ve bunda da kısmen başarılı olmuşlardır.

The Process of Persianization in Iran and the Role of Persian in thes Process

Iran was under the Turkish superiority dominion from Seljuq Sultanate until 1925. Persian politic identity was a fact belonged to essentially the years 1920’s and 1930’s. India is the origin emergence place of the Farsism Movement. Today’s Persian is not the permanency of the classical Persian. The efficiency of Persian started especially after translating a lot of Islamic books into Persian in the period of Samanis. Pahlavis Administration which was found in 1925 leaded Farsism policy playing along with the mason intellectuals and succeeded it partially.

PDF

___

1- Arşiv Belgeleri AR MTN Arşivi, Dosya No: 2, vr. 124-128
AR SPİHMDA, fon 1, liste 89, dosya 108
Arhiv Vneşniy Politiki Rossiyskiy Federatsiya (AVP RF), Fond 094, Liste 37e, Papka 1, Dosya 362, vr. 101–106
RMFATA, f. Gosudarstvennıy Arhiv, p. XXIII, d. 13, ç. 3, l. 315.
Rusya Merkez Devlet Askeri Tarih Arşivi, f. 52, d. 331, ç. IV, l. 20;
2- Kitap ve Makaleler A Persian Translation of the Regulations for the Administration of Justiko in the Courts of Suddar and Motussil Dewannee Adauluts, Calcutta (basım tarihi yok)
Abu-l-Fazl Bayhaki, (1969), İstoriya Mas’uda (1030–1041), (Pereved. Vvedenie. Komment. A. K. Arendsa), Moskova
Agacanov S. G. (2002), Oğuzlar, İstanbul
Agadjanov S. G. (1991),Gosudarstvo Seldjukidov i Srednyaya Aziya v XI-XII vv., Moskova
Ahmedî A.(1961),Penc Sal der Hozur-e Şahenşah, Tahran
Amanat Abbas (1989),Resurrection and Renewal, The Making of the Babi Movement in Iran, Ithaca and London
Amar-e Omumi-ye Gozareş-e Holase-ye Sarşomari-ye Keşver der Sale 1335 (1335),II, Tahran
Amos S. Hershey (1919), “The New Anglo-Persian Agreement”, The American Journal of International Law, vol.13/4,s. 749-754
Arjomand S. A. (1984),The Shadow of God and the Hidden İmam, Political Order and Social Change in Shi’ite Iran from the Beginning to 1890, Chicago
Attar Aygün (2004), “İran Türkleri”, Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Ocak Sayısı, s. 39-63;
Azerbaycan Dergisi, (1356), No: 8
Barthold W. (1970) “Tacik”, İslâm Ansiklopedisi, XII, İstanbul
Bayburtyan B. A, (1969), Armyanskaya Koloniya Novoy Djulfı v XVII veke, Erivan
Bayramzade S. Z. (1991) “İran Hakim Dairelerinin Cenubi Azerbaycan Maarifi ve Medeniyyeti Sahesinde Siyaseti (1947-1978)”, Cenubi Azerbaycan Tarihinin Meseleleri, Bakı
Beyhakî, Tarih-i Beyhakî, (nşr. Morley) (basım yeri ve tarihi yok)
Blaga R. (1997), İran Halkları El Kitabı, İstanbul
Blunt W. (1907),Secret History of English Oceupation of Egypt, London
Boşlaya Sovetskaya Entsiklopediya (1938), c.XXXVIII, Moskova
Brawn E. (1914),The Press and Poetry of Modern Persia, Cambridge
Cenubi Azerbaycan Tarihi Meseleleri (1991), Bakı
Cenubi Azerbaycan Tarihinin Oçerki (1985),(1828-1917), Bakı
Dmitriyev G. L. (1962),“Rasprostraneniye İndiyskih İzdaniy v Sredney Azii v Kontse XIX-Naçele XX vekov”, Kniga, İssledovaniya i Materialı, VI, Moskova
Doerfer G. (1963-1975), Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, I-IV, Wiesbaden
Dupré A. (1819),Voyage en Perse, fait dans les années 1807, 1808 et 1809, Paris
Edebiyat ve Ence Sanat gazetesi 26.10.1990 tarihli nüshası
Ferhad M. (1325),Tarih-e Dövra-ye Sedaret-e Mirza Hüseyn Han Sepehsalar, Tahran
Gardizî, (1898) Zeynü’l-Ahbar, Metinler, SPb, Moskova
Garthwaite G. R.(2005) The Persians, Blackwell Publishing
Hamid Rıza Şahabadi (1378) Tarih-i Ağazin-i Framasoner-i der İran, Tahran
Handenihan Dergisi, 11.IX.1962,
Harding A. (1928),Diplomatist in the East, Londra
Hasan F. (1972), History of Persia Under Qajar Rule, (trans. Heribert Buse),New York-London
Hata’î Külliyatı, (2006),(Haz. B. Cavanşir-E. N. Necef), İstanbul
Hesenli C. (1998),Güney Azerbaycan: Tehran-Bakı-Moskva Arasında (1939-1945),Bakı
Hesenov N. (1986),Oyanmış Tebriz ve Settarhan, Bakı
Humaî C. (1342), Tarih-i Edebiyat-i İran, I-II, Tahran
İbnü’l-Esir, el-Kamil fi’t-Tarih, IX, Beyrut 1966
İbrahimov (Şahin) T. A. (1963),İran Kommunist Partiyasının Yaranması, Bakı
İbrahimov (Şahin) T. A. (1967),İran’da Siyasi Cemiyetler ve Teşkilatların Yaranması ve Onların Fealiyyetleri 1858-1906, Bakı
İvanov M. S. (1957),İranskaya Revoltsiya (1905-1911), Moskova
İvanov M. S.(1977), İran v 60-70-h Godah XX veka, Moskova
Kâbus-name (1953),(Per. Statya, Primeç. E. E. Bertels), Moskova
Karpat Kemal (2003),The Role of Turkey and Iran in Incorparating the Former Soviet Republics into the World System, Studies on Turkish Politics and Society: Selected Articles and Essays, Brill
Kermanî Hüseyin Kûhî, Ez Şehriver-e 1320 ta Facee-ye Azerbaycan ve Zencan, I (Tarih ve basım yeri yok),
Kesrevî Ahmed (1359), Tarih-i Meşrute-i İran, Tahran 1359
Kurpalidis G. M.(1984) “Atabat al-Kataba” (dokumentı XII vv) Kak İstoriçeskiy İstoçnik, (Avtoref. Kand. Dis.), Moskova
Kuznetcova N. A.(1983), İran v Pervoy Polovine XIX veka, Moskova
Lambton A. K. S. (1957), “The Administration of Sanjar’s Empire as İllustrated in the “Atabat al-Ketebe””, BSOS, Vol. XX, , s. 367-368
Lambton Ann K.S., (1987),Qajar Persia, London
Laurence Lockhard (1960) Persian Cities, London 1960
Lenczowski George (1949), Russia ant the West Iran 1918-1948, Ithaca and New York
Levy R.(1913), Persian Literature: An Introduction, London
Lockhard L. (1938), Nadir Shah, London
Mahmud M. (1332), İran Siyasi İlişkiler Tarihi, Tahran
Matthijis von den Bos (2002),Mystic Regimes, Sufism and the State in Iran from the Late Qajar Era to Islamic Republic, Brill, Leiden- Boston-Köln
Merçil E. (1989), Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara
Merzehâ-ye Noy, (1964) Yaz Sayısı, Tahran
Mesudi, Mürucü’z-Zeheb, (2004),II, (çev Ahsen Batur), İstanbul
Muâid ed-Devle Müntecibed-din Bedî Atabek el-Cüveynî (1329), Kitâb Atabat el-Ketebe, Tahran
Mustofi A. (1341), Kaçar Dönemi Tarihi, Tahran
Nahçıvani Muhammed b.Hinduşah (1341), Sihah el-Fors ve Ehtimam-e Abdul Ali Taetei, Tahran
Nizam al-Muluk (1949),Siyaset-name, (Kniga o Pravlenii Vazira XI Stoletiya Nizam al-Muluka), (Per., Vved., Primeç. B. N. Zahodera), Moskova-Leiden 1949
Pravda Gazetesi, 26 Ağustos 1941
Priolkar A. K. “Indian Incunabula”, Comparative Librarianship, Essays in Honour of Prof. D. N. Marshall, Delhi, (basım tarihi yok)
Rıza-zade Ş. (1313-1324), Tarih-i Edebiyat-i İran, Tahran
Sabahi Houshang (1990),British Policy in Persia, 1918-1925, London
Seyid Ziaeddin. (1920),Novaya Epoha v İstorii Persii v Anglo-Persidskiy Dogovor, Bakı
Shell L. (1856),Glipses of Life and Manners in Persia, London
Storey C. A. (1933),The Beginnings of Persian Printing in India, London
Sümer F. (1999a) Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları I, İstanbul
Sümer F.(1999b), Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara
Tagi Mirza Muhammed, Lisanü’l-Mülk, Nasihu’t-Tevarih, I, Tahran (tarihsiz)
Tağıyeva Ş. (1991), “1978-1979. “İller İran Inkılabından Sonra Cenubi Azerbaycan’da Milli Hukuklar Ugrunda Mübarize”, Cenubi Azerbaycan Tarihi Meseleleri, Baku 1991, s.145.
The Desatir or sacred writings of the ancient Persian Prophets, (1818),(by Milla Firuz bin Kaus), 2 vol., Bombay
Tokmak A. Naci, (2001)“İran: Edebiyat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXII, İstanbul
Topaloğlu B. (1993), Kelam İlmine Giriş, (ilaveli 5. Bsk.),İstanbul
Upton Joseph M. (1970),The History of Modern Iran, Cambridge-Massachusetts
Uyar M.(2004) Şii Ulemanın Otoritesinin Temelleri, İstanbul
Valitov A. A. (1964),Etnonimı v Tyurkoyaziçnom Pamyatnike XI v “Kutadku bilig”, Moskova
Yazberdiyev A.(1995) Knijnoye Delo v Drevney Sredney Azii, Aşhabad.