GENEL İŞLEM ŞARTLARINDA ŞAHSÎ (BİREYSEL) ANLAŞMANIN MEVCUDİYETİNİ İSPAT YÜKÜ

Genel işlem şartları, bu isimle ilk defa 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir. Bu sayede, tüketicinin korunmasına yönelik kanuni düzenlemelerin benzerleri, bütün borç ilişkilerine uygulanabilir hâle gelmiştir. Sözleşmenin hükümleri, yürürlük, yorum ve içerik denetimine tâbi tutulmaktadır. Bu yolla, sözleşmenin muhtevası tespit edilmektedir. Tarafların; sözleşme şartlarını gerçek anlamda müzakere etmiş olmaları, sözleşmenin şahsî hâle gelmesine yol açar. Şahsî bir sözleşme, tarafların iradelerini serbestçe yansıttıklarını gösterir. Bu nitelikteki bir sözleşme, hiç şüphesiz öncelikle uygulanma özelliğine sahiptir. Genel işlem şartları müzakere edilmemişse, şahsî sözleşmeden söz edilemez. Bu şartlar hükümsüz olur. Bu bakımdan şahsî sözleşmenin varlığının tespiti gerekir. Şahsî sözleşmenin tespiti ve ispatı, oldukça zordur. Sözleşme muhtevasında yer alan şartların, müzakere edildiği iddiası somutlaştırılmalıdır. Türk Borçlar Kanunu’nda, bu yükün hangi tarafta olduğu, bir kanunî düzenleme ile doğrudan belirlenmiş değildir. Bu konuda, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda, Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelikte, Avrupa Konseyi Direktifinde (93/13 AET) ve Alman Medenî Kanununda düzenlemeler bulunmaktadır. Bu düzenlemelerden kıyasla, şahsî anlaşmanın ispat yükünün hangi tarafta olduğu belirlenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Genel işlem koşulları, Şahsî anlaşma, İspat yükü

Burden of Proof The Existence of Individual Agreement In Standardized Terms of Contract

PDF

___

Açıkgöz, Osman, Tüketicinin Korunması Çerçevesinde Mobil Haberleşme Abonelik Sözleşmesinde Genel İşlem Koşulları, İstanbul 2013.
Akçaal Mehmet, Borçlar Kanununun Genel İşlem Koşullarına Dair Hükümleri Hakkında Bir İnceleme, GÜHFD. C. XVIII, Y. 2014, S. 1, s. 49-69.
Akman, Galip Servet, Sorumsuzluk Anlaşması, İstanbul 1976.
Alangoya, Yavuz, İspat Yükü Yönünden MK. 3, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 27, S. 1-4, s. 358-361.
Antalya, Gökhan, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’na Göre Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt I, İstanbul 2013.
Atalay, Oğuz, Medeni Usul Hukukunda Vakıaların İspatı, İzmir 2001.
Atamer, Yeşim M., Genel İşlem Koşulu mu Bireysel Pazarlıkla Kurulan Sözleşme mi? Tüketici ve Tacir İşlemleri Açısından Karşılaştırmalı Olarak Başvurabilecek Değerlendirme Kriterleri, Yeni Türk Borçlar Kanunu ve Yeni Türk Ticaret Kanunu Sempozyumu, İstanbul 2013, s. 103-137, (Kısaltılmışı: Atamer, Bireysel Pazarlık).
Atamer, Yeşim, Genel İşlem Şartlarının Denetiminde Yeni Açılımlar, Kocayusufpaşaoğlu Armağanı, Ankara 2004, s. 291-331, (Kısaltması: Atamer, Armağan).
Atamer, Yeşim, Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlanması Sorunu Çerçevesin-de Genel İşlem Şartlarının Denetlenmesi, İstanbul 2001, (Kısaltması: Atamer, Denetim).
Atamer, Yeşim, “Yeni Türk Borçlar Kanunu’na Göre Genel İşlem Şartla-rı”, Türk hukukunda Genel İşlem Şartları Sempozyumu, 8 Nisan 2011, Ankara, s. 7-73, (Kısaltması: Atamer, Sempozyum).
Aydın, Ramazan, Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar (TKHK. m. 5), EÜHFD. C. XI, S. 1, Y. 2016, s. 83-123, (Kısaltılmışı: Aydın, Haksız Şartlar).
Aydın, Ramazan, Die Berücksichtigung des Verbraucherschutzes bei Allgemeinen Geschäftsbedingungen im deutschen und türkischen Recht, Eine rechtsvergleichende Untersuchung, Hamburg 2007, Schriftenreihe der Forschungsstelle des Türkischen Rechts der Universität Augsburg, Bd. 1.
Aydoğdu, Murat,6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununda Düzenlenen Genel İşlem Koşullarının Konu Bakımından Uygulama Alanı, DEÜHFD. C. 13, S. 2, Yıl: 2011, s. 1-50, (Kısaltılmışı: Aydoğdu, Uygulama Alanı).
Aydoğdu, Murat, Türk Borçlar Hukuku’nda Genel İşlem Koşullarının ve Tüketici Hukuku’nda Haksız Şartların Denetimi, Ankara 2014.
Bahtiyar, Mehmet, Genel İşlem Koşullarına Karşı Tüketicilerin Korunma-sı, Yargıtay Dergisi, C.22, S. 1-2, Ocak-Nisan 1996.
Baş, Ece, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda Genel İşlem Koşulları Kavramı ve İçerik Denetimi, Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, İstanbul 2013, s. 276-306.
Baş Süzel, Ece ve Aden, Felix, “Battle of Forms” im türkischen AGB-Recht, (Beck-Online die Datenbank).
Başalp, Nilgün, Sorumsuzluk Anlaşmaları, İstanbul 2011.
Başözen, Ahmet, Medenî Usûl Hukukunda İlk Görünüş İspatı, Ankara, 2010.
Belgesay, Mustafa Reşit, İsbat Külfeti, Ülke Broşürleri, Hukuk Serisi No: 1, İstanbul.
Bilge, Necip, Önen, Ergun, Medenî Yargılama Hukuku Dersleri, Ankara 1978.
Büyüksağiş, Ender, Borçlar Kanunu ve Viyana Satım Sözleşmesi Perspektifinden Çelişen Genel İşlem Şartları, UAÜHFD, Haziran 2015, S. 5, s. 135-157.
Çınar, Ömer, Tüketici Hukukunda Haksız Şartlar, İstanbul 2009.
Engin, Baki İlkay, Türk hukukunda Tüketicinin Genel İşlem Koşullarına Karşı Korunması, Banka ve Tüketici Hukuku Sorunları Sempozyumu, İs-tanbul 2010.
Eren, Fikret, 6098 Sayılı Tük Borçlar Kanunu’na Göre Hazırlanmış Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 22. Baskı Ankara 2017.
Erman, Hasan, Borçlar Hukukunda Akit Serbestisi ve Genel Olarak Sınırlamaları, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 38, S. 1-4, İstanbul 1973, s. 601-620.
Furrer Andreas ve Anton K. Schnyder, Handkommentar zum SchweizerPrivatrecht, Obligationenrecht Allgemeine Bestimmungen, 3. Auflage, Art. 1-183, Zürich 2016.
Gauch, Peter, Schluep, Walter R.,Schmid, Jörg, Emmenegger, Susan, OR AT, 10. Auflage, Zürich 2014.
Grunewald, Barbara ve Karl-Nikolaus Peifer, Verbraucherschutz im Zivilrecht, Berlin 2010.
Gümüş, Mustafa Alper, 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Ka-nun Şerhi, Cilt 1 (Madde 1-46), İstanbul 2014.
Harke, Jan Dirk, Allgemeines Schuldrecht, Heidelberg 2010.
Havutçu, Ayşe, Açık İçerik Denetimi Yoluyla Tüketicinin Genel İşlem Şartlarına Karşı Korunması, İzmir 2003 (Kısaltması: Havutçu, Tüketicinin Korunması).
Havutçu, Ayşe, Genel İşlem Şartlarının İçerik Denetimi- Bir Yargıtay Kararı Hakkında Düşünceler, İzmir Barosu Dergisi, S. 4, Ekim 1998, (Kısaltması: Havutçu, İçerik Denetimi).
Honsell, Henrich, Nedim Peter Vogt, Wolfgang Wiegand, CaterinaAmmann vd. Basler Kommentar, Obligationenrecht I, 6. A. Basel 2015, (BSK OR I/İşleyen).
Huguenin Claire, Obligationenrecht, Allgemeiner und Besonderer Teil, 2. A. Zürich 2014.
Karadağ, Özgür, Türk Borçlar Kanununda Genel İşlem Koşulları ve Tüke-tici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar, Ankara 2014.
Karagöz, Veli, Tip Sözleşmelerinde Öngörülen Cezai Şartın Genel İşlem Şartları Bağlamında Denetlenmesi, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C.VIII, s.1-2, s. 593-606.
Karslı, Abdurrahim, Medeni Muhakeme Hukuku, İstanbul 2012.
Kaşak, Esra, Sözleşmenin Niteliğine ve İşin Özelliğine Yabancı Olan Genel İşlem Koşulları, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 1, s. 415-429.
Kılıçoğlu, Ahmet, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2012.
Kocayusufpaşaoğlu, Necip, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, Birinci Cilt, Borçlar Hukukuna Giriş Hukukî İşlem Sözleşme, İstanbul 2010.
Konuralp, Halûk, Medenî Usul Hukukunda İspat Kurallarının Zorlanan Sınırları, Ankara 2009.
Koziol, Helmut, Peter Bydlinski ve Raimund Bollenberger, Kurzkommentar zum BGB, Wien 2007, (KurzKomm/İşleyen).
Köroğlu, Emre, Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve Türk Medeni Kanunu’na Göre İspat Yükü, Yargıtay Dergisi, C. 43, Y. 43, S. 1, s. 181-223. Kuru, Baki, Hukuk Muhakemeleri Usulü, C. II, İstanbul 2001.
Kuru, Baki, Arslan, Ramazan, Yılmaz, Ejder, Medenî Usul Hukuku Ders Kitabı, Ankara 2011.
Meier-Hayoz, Arthur, Ernst A. Kramer, Bruno Schmidlin, Eugen Huber, vd. Schweizerisches Zivilgesetzbuch Obligationenrecht, Band VI, 1. Abteilung, Bern 1986, (Kramer, Art. 1).
Morin, Ariane, (Çeviren: Ruzin Dağlı), Müzakere Edilmemiş Sözleşme Hükümleri, Banka ve Tüketici Hukuku Sorunları Sempozyumu, İstanbul 2010, s. 33-74.
Muşul, Timuçin, Medenî Usul Hukuku, Ankara 2012.
Oğuzman, M. Kemal, Barlas, Nami, Medeni Hukuk, Giriş Kaynaklar Temel Kavramlar, İstanbul 2008.
Oğuzman, M. Kemal, Öz, M. Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt:1, İstanbul 2012.
Öz, Turgut, Tüketici Hukuku Bakımından Genel İşlem Şartları, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Aralık 2002, s. 128-151.
Pekcanıtez, Hakan, Atalay, Oğuz, Özekes, Muhammet, Medenî Usûl Hu-kuku, İstanbul 2017.
Prütting, Hans, Gerhard Wegen, ve Gerd Weinreich, BGB Kommentar, Köln 2015, (PWW/İşleyen).
Şeker, Muzaffer, Yazılmamış Sayılma, (BK. m. 21/1, 21/2, 24) Yokluk ve Kesin Hükümsüzlük Kıskacında 6098 Sayılı Yeni Borçlar Kanunu’na Göre Genel İşlem Koşullarının Yazılmamış Sayılması, İstanbul 2015.
Taşpınar, Sema, Medeni Yargılama Hukukunda İspat Sözleşmeleri, Anka-ra 2001.
Tiftik, Mustafa ve Zeynep Özcan, Türk Borçlar Kanunu'na Göre Standart Sözleşmelerde İçerik Denetimi, BATİDER, C. 31, S. 1, s. 23-58.
Umar, Bilge, Yılmaz, Ejder, İsbat Yükü, İstanbul 1980.
Ulusan, M. İlhan, Genel İşlem Şartlarında ve Özellikle Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda Haksız Şartlara İlişkin İçerik Denetimi, İKÜHFD. Aralık 2004, s. 27-47.
Uyar, Talih, Yargıtay Kararlarında İsbat Yükü (MK. m. 6), Faruk Erem Armağanı, Ankara 1999, s. 831-877.
Yavuz, Nihat, Öğreti ve Uygulamada Sözleşmedeki Haksız Şartlar (Haksız Sözleşme Şartı), Ankara 2012.
Yelmen, Adem, Türk Borçlar Hukuku’na Göre Genel İşlem Şartları, Anka-ra 2014.
Yeniocak, Umut, Borçlar Kanunu Hükümlerine Göre Genel İşlem Koşullarının Yargısal Denetimi, TBBD. Yıl: 2013, S. 107, s. 75-96.
Zerres, Thomas, Bürgerliches Recht Eine Einführung in das Zivilrecht und die Grundzüge des Zivilprozessrechts, 7. A. Berlin 2013