Doğru Haber Alma Hakkı ve Sosyal Medya Dezenformasyonunu Doğruluk Payı ve Yalansavar ile Tartışmak

Bugünlerde sosyal medyanın önemli bir dezenformasyon mecrası olduğu tartışılmaktadır. Sosyal medya üzerinden dolaşıma sokulan sahte, doğru olmayan ya da doğruluğu teyit edilmemiş içerikler, bir haber/bilgi alma platformu da haline gelen sosyal medyayı doğru haber alma-verme tartışmalarının ortasında bırakmaktadır. “Fact-checking” yani “doğruluk kontrolü” de bugün dezenformasyon bağlamında önemli ve gerekli bir pratik olarak öne çıkmakta, özellikle Avrupa’da fact-checking organizasyonlarının sayısı her geçen gün artmaktadır. İlgili organizasyonlar haber, içerik ve beyanların doğruluğunu ölçerek, tartışarak doğruluk kontrolü gerçekleştirmektedir. Bu noktada içerik, haber yanlışlama platformlarının da geliştiğini belirtmek gerekmektedir. Türkiye’de ise Doğruluk Payı ve Yalansavar gibi oluşumlar doğruluk kontrolü bağlamında dikkat çekmektedir. Bu çalışmada da doğru haber alma hakkı noktasında Doğruluk Payı ve Yalansavar adlı oluşumlar incelecek, doğruluk kontrolünün nasıl yapıldığı ele alınacaktır. Çalışmada ayrıca sosyal medya dezenformasyonunu ölçmeyi amaçlayan alan araştırması da gerçekleştirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Doğruluk Kontrolü, Sosyal Medya, İçerik, Haber, Doğruluk Payı, Yalansavar

To Discuss The Right to Receive Accurate News and Social Media Disinformation with Doğruluk Payı and Yalansavar

It is being argued that social media is a major disinformation platform nowadays. Fake, inaccurate or unconfirmed contents that has been circulated through social media include the social media in discussions of taking and giving accurate news, which becomes a news/information receiving platform. “Fact-checking”, that is, “accuracy control”, is now an important and necessary practice in the context of disinformation, and the number of fact-checking organizations in Europe are increasing day by day. These organizations perform accuracy control by measuring and disputing the accuracy of news, contents and declarations. At this point, it is necessary to mention that platforms of content and news falsification have also developed. In Turkey, the formations such as Doğruluk Payı and Yalansavar draw attention in the context of accuracy control. In this study, Doğruluk Payı and Yalansavar will be examined as part of right to receive the accurate news, and how the accuracy control is done will be discussed. The study will also carry out a field study to measure the social media disinformation.

Keywords:

Fact-Checking, Social Media, Content, News, Doğruluk Payı, Yalansavar,

PDF

___

Algül, A. ve Sütcü, S. C. (2015). Değişen Haber Algısı: Kullanıcılar Sosyal Medyada Haberleri Nasıl Değerlendiriyorlar?. Global Media Journal TR Edition 6 (11): 18-34.
Askhita, H. (2016). Disinformation in news reporting in the current crisis of Syria. Web: http://blogs.sub.uni-hamburg.de/ifla-newsmedia/wp content/ uploads/2016/04/Askhita-Disinformation-in-News-Reporting-in-theCurrent-Crisis-of-Syria.pdf. Erişim: 04.01.2017.
Boomerang İstanbul. (2013). Social Media & Mobile Marketing. Gezi Parkı Dosyası. Web: http://boomerangistanbul.com/wp-content/uploads/2013/07/ Boomerang-GeziParkiDosyasi.pdf. Erişim: 30 Ocak 2017.
Buttry, S. (2016). Bölüm 2: Doğrulamanın Temelleri: Uyulması Gereken Kurallar. Doğrulama El Kitabı içinde. Ed. M. Atakan Foça. Çevirmenler: Gürkan Özturan, Gülşah Deniz, Emre Sorkun, Onurcan Önal, Berk Göbekcioğlu.
Crosbie, V. (2002). What is New Media?. Web: www.digitaldeliverance.com. Erişim: 1 Ocak 2017.
Doğruluk Payı. (2015). “2002-2015 döneminde öldürülen kadın sayısı, 5 bin 406.”. Web: http://www.dogrulukpayi.com/beyanat/54e44aa24f8cc. Erişim: 18 Şubat 2015.
Doğruluk Payı. (2017). Hakkımızda. Web: http://www.dogrulukpayi.com/ hakkimizda. Erişim: 30 Ocak 2017.
Doğruluk Payı. (2017). “Türkiye’nin dış ticaret hacmi 4 buçuk milyar dolardan, 450 milyar dolara ulaştı.”. Web: http://www.dogrulukpayi.com/ beyanat/588eecd7b00c5. Erişim: 30 Ocak 2017.
Doğruluk Payı. (2017). “Türkiye için AB, ABD’den 10 kat daha önemli bir ticari partner. Türkiye, ihracatının yüzde 50’sini AB’yle, yüzde 5›ini ABD’yle yapıyor.” Web: http://www.dogrulukpayi.com/beyanat/5885e0441daa3. Erişim: 23 Ocak 2017.
Foça, A. M. (2015). Doğrulama El Kitabı Türkçe Yayında!. 17.08.2015. Web: http:// matakanfoca.com/dogrulama-el-kitabi-turkce-yayinda/. Erişim: 29 Aralık 2016.
Foça, A. M. (2016). Avrupa’da fact-checking: doğrulama demokrasinin yeni bekçisi mi?. 08.12.2016, Web: https://teyit.org/avrupada-fact-checking-dogrulamademokrasinin-yeni-bekcisi-mi/. Erişim: 29 Aralık 2016.
Greenslade, R. (2017). Facebook is trying to tackle fake news, but what should we do?. Web: https://www.theguardian.com/media/greenslade/2017/jan/26/ facebook-is-trying-to-tackle-fake-news-but-what-should-we-do. Erişim: 26 Ocak 2017.
Gür, G. E. (2010). Dezenformasyona Uğratılan Bir Hak Olarak Sağlık. II. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu (SHUS-II 2010). ss. 299-313.
Güz, N. (2005). Haberde Yönlendirme ve Kamuoyu Araştırmaları. Ankara: Nobel Yayınları.
Güz, N.; Yegen, C. ve Yanık, H. (2015). New Media and Journalism in Turkey: A Comparative Analysis on Twitter Usage Practices of Yeni Şafak and Sözcü Newspapers. Shaping the Future of News Media, the International Conference on Integrated Journalism Education, Research and Innovation. 17 - 19 June 2015. Pompeu Farba University. Barcelona.
Güz, N.; Yegen, C. ve Yanık, H. (2017). New Media as News and Information Source: Sample of Muş Province. 3rd International Conference on Social Sciences and Education Research. April 27-29, 2017. Rome, ITALY.
Hürriyet.com.tr. (2017). “İngiltere’deki patlama sonrası yalan haberler yayılıyor”. 23.05.2017. Web: http://www.hurriyet.com.tr/ingilteredeki-patlamavideoda-iste-o-korku-dolu-dakikalar-40466537. Erişim: 24 Mayıs 2017.
Kırık, A. M. (2013). Gelişen Web Teknolojileri ve Sosyal Medya Bağımlılığı. Sosyal Medya Araştırmaları I: Sosyalleşen Birey içinde. ss. 69-102. Ali Büyükaslan & Ali Murat Kırık (Ed). Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
Köseoğlu, Y. ve Al, H. (2013). Bir Siyasal Propaganda Aracı Olarak Sosyal Medya. Akademik İncelemeler Dergisi 8 (3): 103-125.
Kumar, K. ve Geethakumari, G. (2014). Detecting Misinformation in Online Social Networks Using Cognitive Psychology. Human-centric Computing and Information Sciences 4: 14.
Kux, D. (1985). Soviet Active Measures and Disinformation: Overview and Assessment. Parameters: Journal of the USA Army War Collage 15 (4): 19-28.
Lievrouw, A L. (2010). New Media Design and Development: Diffusion of Innovations v Social Shaping of Technology. In Handbook of New Media – Social Shaping and Social Consequences of ICTs, Updated Student Edition, pp. 246-265. Ed. Leah A. Lievrouw & Sonia, Livingstone. Sage Publications.
Livingstone, S. (1999). New Media, New Audiences?. New Media & Society 1 (1): 59-66.
Malumatfuruş. (2017). Hakkında. Web: http://www.malumatfurus.org/hakkinda/. Erişim: 1 Mart 2017.
Manovich, L. (2001). The Language of New Media. MIT Press.
Michaelsen, M. (2011). New Media vs. Old Politics - The Internet, Social Media, and Democratisation in Pakistan. fesmedia Asia Series. Published by fesmedia Asia Friedrich-Ebert-Stiftung. Germany: Berlin.
Milliyet. (2012). ‘Yasak aşk’ Pakistan’ı karıştırdı. Web: http://www.milliyet.com.tr/- yasak-ask-pakistan-i-karistirdi/dunya/dunyadetay/29.09.2012/1604091/ default.htm. Erişim: 1 Mart 2017.
O’Brien, N. T. (1989). Russian Roulette: Disinformation in the U.S. Goverment and News Media. Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts in the College of Journalism and Mass Communications University of South Carolina.
Ortak Gelecek İçin Diyalog Derneği. (2017). Projeler (Doğruluk Payı). Web: http:// ortakgelecek.org/projeler/. Erişim: 1 Mart 2017.
Scolari, A. C. (2009). Mapping Conversations about New Media: the Theoretical Field of Digital Communication. New Media & Society 11 (6): 943-964.
Shoemaker, J. P. ve Reese, D. S. (1996). Mediating the Message: Theories of Influences on Mass Media Content. Second Edition. Longman USA.
Silverman, C. (2016). Here Are 50 Of The Biggest Fake News Hits On Facebook From 2016. Web: https://www.buzzfeed.com/craigsilverman/top-fake-news-of2016?utm_term=.lgW99N2nA#.kr377ZlQ9. Erişim: 30 Aralık 2016.
Teyit.org. (2017). Nedir?. Web: https://teyit.org/nedir/; www.teyit.org/metodolojive-ilkeler/. Erişim: 10 Şubat 2017.
Tuchman, G. (1973). Making News by Doing Work: Routinizing the Unexpected. American Journal of Sociology 79 (1): 110-131.
Tudjman, M. ve Mikelic, N. (2003). Information Science: Science about Information, Misinformation and Disinformation. Informing Science InSITE - “Where Parallels Intersect” June 2003.
Tunç, A. (2010). Medya ve Bilgi Kirliliği, in Tarihi Miras ve Beklentiler Arasındaki Türkiye. Konrad Adenauer Shiftung e. V, Ankara. 2010, pp. 245-250.
Turner, F. (2009). Burning Man at Google: A Cultural Infrastructure for New Media Production. New Media & Society 11 (1&2): 73-94.
Twitter. (2017). Doğruluk Payı. Web: https://twitter.com/dogrulukpayicom?lang=tr. Erişim: 27 Ocak 2017.
Twitter. (2017). Yalansavar. Web: https://twitter.com/yalansavar. Erişim: 27 Ocak 2017.
Ura, M. (1980). Making The News: A Guide To Using The Media. Vancouver: West Coast Enviromental Law Research Foundation.
Uricchio, W. (2009). Moving Beyond the Artefact - Lessons From Participatory Culture. in Digital Material - Tracing New Media in Everyday Life and Technology. pp. 135-146. Ed. Marianne van den Boomen, Sybille Lammes, Ann-Sophie Lehmann, Joost Raessens & Mirko Tobias Schäfer. Amsterdam University Press.
Uyanık, Ş. (2017). Mobil Teknolojiler Sayesinde Hızla Yayılan Sahte Haberlerle Başa Çıkmanın Yöntemleri: Bilgi Doğrulama Üzerine Bir Araştırma. Tüm Boyutlarıyla İnternet Haberciliği içinde. (Ed. Berrin Kalsın), ss. 333-348. Gece Kitaplığı, Ankara.
Vaisey, S. (2008). Socrates, Skinner, and Aristotle: Three Ways of Thinking About Culture in Action. Sociological Forum 23 (3): 603-613.
Yalansavar. (2016). “Yenimahalle’nin esrarengiz(!) Sayısal Loto başarısı”. 09.09.2016. Web: https://yalansavar.org/2016/09/09/yenimahallenin-esrarengizsayisal-loto-basarisi/, Erişim: 09 Eylül 2016.
Yalansavar. (2017). Hakkımızda. Web: https://yalansavar.org/yalansavar-siksorulan-sorular/, Erişim: 27 Ocak 2017.
Yegen, C. (2015). Yurttaş Gazeteciliği Yapan Alternatif Medya Kuruluşu Örneklerinden Hareketle Gazeteciliğin Geleceği Üzerine Bir İnceleme, Twitter İletişim Çalışmalarında Dijital Yaklaşımlar içerisinde, ss.183 - 223, (Ed. Özge Uğurlu & Selva Ersöz Karakulakoğlu) Heretik, Ankara.
Yücetürk, E. E. (2012). İşyerlerindeki Yıldırma Eylemlerini Önlenmede Sendikaların Rolü: Nitel Bir Araştırma. Çalışma ve Toplum. 2012/4. ss. 41-71.
Wakabayashi , D. ve Isaac, M. (2017). In Race Against Fake News, Google and Facebook Stroll to the Starting Line. Web: https://www.nytimes.com/2017/01/25/ technology/google-facebook-fake-news.html?
Kişisel Görüşmeler* Doğruluk Payı - Koordinatör, Batuhan Ersun ile kişisel iletişim, 11 Şubat 2017
Kişisel Görüşmeler* Yalansavar, Dr. Işıl Arıcan ile kişisel iletişim, 27 Ocak 2017
Kişisel Görüşmeler* Malumatfuruş Ekibi ile kişisel iletişim, 1 Mart 2017