M. S. VORONTSOV’UN KAFKASYA’YA NAMESTNİK OLARAK ATANMASI

Birçok devlet gibi Rusya İmparatorluğu da sınırlarına dâhil ettiği toprakları vatanın bir parçası haline getirmek için buralarda imparatorluk mahalli idaresini kurmayı zaruret olarak görmüştür. Fakat bu zarureti gidermek uygulamada bilhassa gayri Rus nüfusun hâkim olduğu ve özel şartlara sahip bölgelerde pek kolay olmamıştır. Bu bölgelerden biri de Kafkasya’dır. XVIII. yüzyılın son çeyreği itibarıyla bölgedeki askerî işgallerini hukuki egemenliğe dönüştürmeyi başaran Rusya İmparatorluğu, bu topraklardaki ilk taşra yönetimini 1785’te kurmuştur. Bu tarihten 1845 yılına kadarki süreçte uğradığı çeşitli yapısal ve yetki-sorumluluk çerçevesindeki hukuksal değişimlerle birlikte sürdürülen Kafkasya’daki Rus mahalli idaresi, bölge şartlarıyla uyum gösterememesi ve bu idarenin başına atanan birbirinden farklı yaklaşımlara sahip ordu mensubu idarecilerin izledikleri strateji ve politikalar nedeniyle Petersburg’un belirlediği hedeflere ulaşmada başarısız kalmıştır. Bu başarısızlıklar, bilhassa XIX. yüzyılın ikinci çeyreğinde alevlenen Kafkas halklarının bağımsızlık savaşıyla bölgedeki Rus hâkimiyetini derin bir krize sürüklemiştir. Bütün bu olumsuzluklar, söz konusu krizi çözmeye yönelik idari reform çalışmalarını hızlandırmış ve 1845 yılına gelindiğinde bölgede merkeziyetçi politikalardan büyük bir ödün verilmesi anlamına gelen namestniklik idaresinin kurulmasına karar verilmiştir. Bu karar ise söz konusu nev-i şahsına münhasır yönetimin başına “Çar Namestniği” unvanıyla atanacak devlet adamının seçimi konusunda hassasiyeti doğurmuştur. Kafkasya’daki Rus idaresindeki bu değişimi ve yeni kurulacak olan idarenin başına dönemin önde gelen komutan ve yöneticilerinden M. S. Vorontsov’un atanma sürecini ele alan bu çalışmada Rusça arşiv belgeleri başta olmak üzere birinci el kaynaklar ve tetkik eserlerden faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Rusya İmparatorluğu, Kafkasya Namestnikliği, I. Nikolay, M. S. Vorontsov

APPOINTMENT OF M. S. VORONTSOV AS NAMESTNIC TO THE CAUCASIA

As many other states the Russian Empire also saw it was necessary to establish an imperial local administration in order to make the lands included in its borders a part of homeland. However, it had been not easy in practice, especially in regions where non-Russian population was dominant and which had special conditions. One of these regions was Caucasus. By the last quarter of the 18. Century the Russian Empire succeeded in transforming its military occupations in the region. It achieved to establish its first provincial administration in these lands in 1785. The Russian local administration, which continued with various structural and legal changes within the framework of authority-responsibility from 1785 to 1845, was determined by Petersburg due to its inability to adapt to the regional conditions and the strategies and policies followed by the army rulers with different approaches that were appointed to the head of this administration failed to achieve its aims. These failures resulted in the Russian dominance into a deep crisis especially in the second quarter period of 19. Century. All these negativities accelerated the administrative reforms to solve the crisis. Moreover, it was decided to establish the Namestnik administration that meant a great concession from the centralist policies in the region. This decision brought about the selection of the statesman to be appointed with the title of Tsar Namestnik. This study aims to deal with this change in the Russian administration in the Caucasus and the appointment of M.S. Vorontsov. As to improve our claims firsthand sources and the examination works and especially Russian archival documents were used.

Keywords:

Russian Empire, Caucasus Viceroyalty, Nicholas I, M. S. Vorontsov.,

PDF

___

Akak, T. X., (t.y.). Tiflis 1885..
Akak, T. X., (t.y.). Tiflis 1885, No: 339: Vısoçayşiy reskript kn. Vorontsovu, ot 30-go marta 1852 goda.
Aleksey Fedoroviç Orlov, graf i knyaz. (1914). İçinde Voyennaya entsiklopediya: C. XVII (ss. 160-161).
Arhiv Knyazya Vorontsova: C. XL. (1895).
Arhiv Knyazya Vorontsova: C. XXXVIII. (1892).
Armaoğlu, F. (2014). 19. yüzyıl siyasi tarihi, 1789-1914 (14. bs). Timaş.
Aslan, M. (2018). Rusya’nın bir Karadeniz devleti olması sürecinde Grigoriy Aleksandroviç Potemkin (1768-1791). Karadeniz Araştırmaları, XV(59), 83-105.
Aslantaş, S. (2013). Osmanlı-Rus ilişkilerinden bir kesit: 1826 Akkerman Andlaşması’nın “müzakereleri”. Uluslararası İlişkiler, 9(36), 149-169.
Averin, M. B. (2017). Tsarstvo Polskoe. İçinde Bolşaya Rossiyskaya entsiklopediya (C. 34, ss. 250-252).
Bagration, Pyotr İvanoviç. (1950). İçinde Bolşaya sovetskaya entsiklopediya (C. 4, ss. 26-27).
Benkendorf, graf, Aleksandr Hristoforoviç. (1911). İçinde Voyennaya entsiklopediya: C. IV.
Benkendorf, graf, Konstantin Konstantinoviç. (1911). İçinde Voyennaya entsiklopediya: C. IV.
Bliyeva, Z. M. (2003). Kavkazskoye Namestniçestvo v seredine XIX veka: Stanovleniye novoy administrativnoy strategii. İzvestiya Vıshih Uçebnıh Zavedeniy. Severo-Kavkazskiy Region. Obşestvennıye Nauki, 9, 39-49.
Çaycıoğlu, S. O. (2021). Rusya’nın Kafkasya siyaseti: General Paskeviç’in başkomutanlığı dönemi (1827-1831). TTK.
Çerkesova, V. V. (Ed.). (2003). İnstitut general-gubernatorstva i namestniçestva v Rossiyskoy imperii (C. 1). Yuridiçeskiy Tsentr Press.
Çernışev. (2017). İçinde Bolşaya Rossiyskaya entsiklopediya (C. 34).
Çernuha, V. G. (2005). Poiski ravnovesiya. Rossiya i Kavkaz vo vtoroy polovine XIX-naçale XX v. İçinde Kavkaz i Rossiyskaya imperiya: Proyektı, idei, illyuzii, realnost. Naçalo XIX-naçalo XX vv. Zvezda.
Çihladze, L. T. (2000). Nekotorıye aspektı upravleniya v vostoçnoy Gruzii na XIX v. Vestnik RUDN, 2, 197-201.
Davidoviç, İ. (1905). Pozen, Mihail Pavloviç. İçinde Russkiy biografiçeskiy slovar: C. XIV.
Degoyev, V. V. (2001). Bolşaya igra na Kavkaze: İstoriya i sovremennost. Stati, oçerki, esse. Russkaya Panorama.
Dmitriy Yerofeyeviç Osten-Saken, graf. (1914). İçinde Voyennaya entsiklopediya: C. XVII (ss. 198-199).
Esadze, S. S. (1907). İstoriçeskaya zapiska ob upravlenii Kavkazom (C. 1).
Gerştentsveyg, Daniil (Danilo) Aleksandroviç. (1916). İçinde Russkiy biografiçeskiy slovar: C. V (ss. 143-144). İmperatorskoye Russkoye İstoriçeskoye Obşestvo.
Goldberg, G. A. (1897). Almanah sovremennıh Russkih gosudarstvennıh deyateley.
Gordin, Ya. A. (2005). Rossiya Na Kavkaze: Poiski Reşeniya. İçinde Ya. A. Gordin, V. V. Lapin, & G. G. Lisitsına (Ed.), Kavkaz i Rossiyskaya imperiya: Proyektı, idei, illyuzii, realnost. Naçalo XIX - naçalo XX vv. Zvezda.
Graf. (1840). İçinde Voyennıy entsiklopediçeskiy leksikon izdavaemıy obşestvom voyennıh i literatorov (ss. 447- 448).
Graf. (1893). İçinde F. A. Brokgauz & İ. A. Yefron (Ed.), Entsiklopediçeskiy slovar: C. IX A (s. 577).
İz vospominaniy A. A. Haritonova. (1894). Russkaya Starina, 2, 96-130.
Kerimov, H. (2012). Aleksey Petroviç Yermolov’un Kafkasya başkomutanlığı (1816-1827) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Kolyubakin, B. M. (1910). Vospominaniya Grafa Konstantina Konstantinoviça Benkendorfa o Kavkazskoy letney ekspeditsii 1845 goda. Russkaya Starina, 1, 185-201.
Kondraşeva, A. S. (2003). Kavkazskoye Namestniçestvo i yego deyatelnost na Severnom Kavkaze (2-ya polovina 40-h gg.-naçalo XX vv.) [Doktora Tezi]. Severo-Kavkazskiy Gosudarstvennıy Tehniçeskiy Universitet.
Korf, M. A. (2003). Zapiski. Zaharov.
Krujnov, Yu. N. (20017). Korf. İçinde Bolşaya Rossiyskaya entsiklopediya (C. 34, s. 392).
Lazaryan, S. S. (2012). Voyenno-politiçeskaya i administarivno-pravovaya deyatelnost Knyazya M. S. Vorontsova v Kavkazskom krae. 1845-1854 gg.
Lisitsına, G. G. (2005). Grajdanskoye upravleniye kraem, samoye trudnoye. İçinde Ya. A. Gordin, V. V. Lapin, & G. G. Lisitsına (Ed.), Kavkaz i Rossiyskaya İmperiya: Proyektı, idei, illyuzii, realnost. Naçalo XIX-naçalo XX vv. Zvezda.
Neydgardt, Aleksandr İvanoviç. (1914). İçinde Russkiy biografiçeskiy slovar: C. XI (ss. 194-195).
Oleynikov, D. (2012). Nikolay I. Molodaya Gvardiya.
Osten-Saken (graf Dmitriy Yerofeyeviç). (1897). İçinde F. A. Brokgauz & İ. A. Yefron (Ed.), Entsiklopediçeskiy slovar: C. XXII (s. 334).
Paskeviç İvan Fyodoroviç. (1978). İçinde Sovetskaya voyennaya entsiklopediya (C. 6, s. 248).
Pisma Knyazya Mihaila Semyonoviça Vorontsova k Alekseyu Petroviçu Yermolovu. (1890). İçinde Russkiy arhiv (C. 2).
Poliyevktov, M. (1904). Safonov, Stepan Vasilyeviç. İçinde Russkiy biografiçeskiy slovar: C. XVIII (ss. 209-210).
Potto, V. A. (Ed.). (1901). Utverjdeniye Russkogo vladıçestva na Kavkaze: C. XII.
Potyomkin, E. L. (2017). Neydgardt Aleksandr İvanoviç. İçinde İografiçeskiy slovar: Vısşiye çinı Rossiyskoy İmperii (2. bs, s. 451).
Prohorov, A. M. (1991). Graf. İçinde Bolşoy entsiklopediçeskiy slovar (s. 336). Sovetskaya entsiklopediya.
PSZRİ, Sobraniye 1, Tom 21, No 15835. (1783).
PSZRİ, Sobraniye 2, Tom 15, Çast 1, No 13368. (1840).
PSZRİ, Sobraniye 2, Tom 17, Çast 1, No 16008. (1842).
PSZRİ, Sobraniye 2, Tom 17, Çast 2, No 16205. (1842).
RGADA, Fond 1261, Opis 1, Delo 41. (t.y.).
RGİA, Fond 1268, Opis 1, Delo 1a. (t.y.).
RGİA, Fond 1268, Opis 1, Delo 671a. (t.y.).
RGİA, Fond 1268, Opis 26, Delo 2. (t.y.).
RGİA, Fond 1268, Opis 26, Delo 3. (t.y.).
RGVİA, Fond 52, Opis 2, Delo 29. (t.y.).
Romanovskiy, D. (1881). General-Feldmarşal Knyaz Aleksandr İvanoviç Baryatinskiy. Russkaya Starina, 30(2), 297.
Rumyantsev, Pyotr Aleksandroviç. (1955). İçinde Bolşaya sovetskaya entsiklopediya (C. 37, ss. 380-381).
Savelyev, A. Ye. (2011). Jizn i deyatelnost Kavkazskogo Namestnika Svetleyşego Knyazya General-Feldmarşal M. S. Vorontsova. Obşestvo i Pravo, 1(33), 21-31.
Smirnov, N. A. (1958). Politika Rossii na Kavkaze v XVI-XIX vekah. Sotsialno-Ekonomiçeskaya Literatura.
Suvorov, Aleksandr Vasilyeviç. (1956). İçinde Bolşaya sovetskaya entsiklopediya (C. 41, ss. 189-193).
Şerbinin, M. P. (1858). Biografiya General-Feldmarşala Knezya Mihaila Semyonoviça Vorontsova.
Şerbinin, Mihail Pavloviç. (1912). İçinde Russkiy biografiçeskiy slovar: C. XXIV (ss. 145-147). İmperatorskoye Russkoye İstoriçeskoye Obşestvo.
Taşcı, T. A. (2019a). Kafkasya’da Rus idari yapıları (1785-1845). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 27, 73-110. https://doi.org/10.18220/kid.633196
Taşcı, T. A. (2019b). Rus devlet teşkilatında namestniklik kurumunun tarihçesi. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 5(8), 191-211. https://doi.org/10.31765/karen.668139
Tereşina, M. (Ed.). (2014). Nikolay 1. Moye samoderjavnoye slujeniye. Dnevniki, pisma, dokumentı svidetelstva sovremennikov. Eksmo.
Tsitsianov (Knez Pavel Dmitriyeviç). (1903). İçinde F. A. Brokgauz & İ. A. Yefron (Ed.), Entsiklopediçeskiy slovar: C. XXXVIII (s. 275).
Udovik, V. A. (2009). M. S. Vorontsov. Çelovek, polkovets, gosudarstvennıy deyatel.
Uruşadze, A. T. (2011). Kavkazskiy Komitet i Kavkazskiy Namestnik: Formirovaniye i osobennosti vzaimootnoşeniy v 1845-1854 gg. Vestnik Yujnogo Nauçnogo Tsentra RAN, 7(4), 96-100.
Velikaya, Ye. V., & Velikaya, N. N. (2015). Mirnıye formı integratsii severo-vostoçnogo Kavkaza v sostav Rossiyskoy imperii (1801-1859 gg.). RİO AGPU.
Vladimir Andreyeviç Dolgorukov, knyaz. (1912). İçinde Voyennaya entsiklopediya: C. IX (s. 168).
Vospominaniya M. P. Şerbinina. (1876). İçinde Russkiy arhiv (C. 11, ss. 285-313).
William, A., & Muratov, P. (2016). Bitvı za Kavkaz. İstoriya voyn na Turetsko-Kavkazskom fronte. 1828-1921 (Lamanova, Çev.). ZAO Tsentrpoligraf.
Yermolov, Aleksey Petroviç. (1912). İçinde Voyennaya entsiklopediya: C. X.
Yeroşkin, N. P. (1968). İstoriya gosudarsvennıh uçrejdeniy dorevolyutsionnoy Rossii. Vısşaya Şkola.
Zaharova, L. G. (Ed.). (2000). Vospominaniya General-Feldmarşala Grafa Dmitriya Alekseyeviça Milyutina. 1843- 1856. Rossiyskiy Fond Kulturı Studiya “Trite” Nikitinı Mihalkova “Rossiyskiy Arhiv”.
Zaharova, O. Yu. (2001). General-Feldmarşal Svetleyşiy Knyaz M. S. Vorontosva. Rıtsar Rossiyskoy imperii. Tsentrpoligraf.
Zapiski gr. Korfa. (1900). Russkaya Starina, 101.