COĞRAFİ İŞARET OLARAK DİYARBAKIR BAZALT TAŞI VE TESCİLİ

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Diyarbakır kenti, Hurriler’den bugüne pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Surlarla kuşatılan kentin mimarlık ve yapı sanatının önemli bir parçası olan bazalt taşı kentin tümüne hakimdir. Kentin surları, burçları, dar ve uzun sokakları, cami, hamam, kilise ve han gibi anıtsal yapıları, avlulu ve eyvanlı evlerinden oluşan geleneksel dokusu bazalt taşından yapılmıştır. Kent ile özdeşleşen bazaltın yöresel malzeme olarak coğrafi işaret alması ve tescili için 2017 yılında Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası, Kalkınma Ajansı ve Dicle Üniversitesi’nin dahil olduğu “Yöresel Ürünler Coğrafi İşaret ve Tescil Alma Projesi[1]” kapsamında başvuru süreci başlatılmıştır. Bazalt taşı Türkiye’de pek çok yerde kullanılan bir taş olmasına rağmen Diyarbakır’da kentin bir bazalt plato üzerinde yer alması, kentte var olan tüm medeniyetlerin mimari mirasının bu platonun bazaltından yapılmış olması malzemeye özgünlük ve farklılık kazandırmaktadır. Bu bağlamda Diyarbakır’da geleneksel kent dokusunun tamamında kullanılan, kentin merkezinde üretilen “Diyarbakır Bazaltı’nın” yerel bir malzeme olarak coğrafi işaretle tescillenmesi /patentinin alınması, kentte mal olan bir ürünün üretim ve kullanım zinciri içinde korunmasını ve sürdürülebilirliğini sağlayacaktır. Bu çalışma, coğrafi işaret başvuru süreci başlatılan bazalt taşının, Türkiye Patent Enstitüsüne sunulan ve yazar tarafından yazılan “Kentsel Yerleşimde Bazalt Taşının Yeri” adlı alt başlığı kapsayacak şekilde, yazılı ve görsel belgelerin eklenmesi ile geliştirilerek hazırlanmıştır. Çalışma süreci içerisinde geçmişte kenti ziyaret eden araştırmacıların yazılı ve görsel kaynaklarından, Yüksek Öğrenim Kurumu bünyesinde yer alan lisansüstü tezlerden ve bilimsel makalelerden yararlanılmıştır. [1] Bu makale yazarın içinde yer aldığı Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası, Karacadağ Kalkınma Ajansı ve Dicle Üniversitesi işbirliğinde, “Yöresel Ürünler Coğrafi İşaret Teknik Destek Projesi” kapsamında, “Diyarbakır Bazalt Taşının Tescillenmesi” amacı ile yapılan çalışmanın “Kentsel Yerleşimde Bazalt Taşının Yeri” alt başlığı geliştirilerek hazırlanmıştır. “Diyarbakır Bazaltı” Türk Patent Enstitüsü tarafından C2017/239 sayılı başvuru numarası ile “Başvuru Aşamasındaki Coğrafi İşaret” listesine alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Diyarbakır Bazaltı, Bazalt Taşı, Coğrafi İşaret, Tescil

AS GEOGRAPHICAL INDICATION DIYARBAKIR BASALT STONE AND REGISTRATION

PDF

___

Akbulut İ., (1995). “2000’e Beş Kala Diyarbakır”, Diyarbakır Valiliği, sy.1, Diyarbakır. Akyol A., (2012)., “Diyarbakır Kalesi İçkale Sur Duvarları Yapı Malzeme Analizi Raporu” Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu Arşivi, Diyarbakır.Andresyan, Hrand D., (1964). “Polonyalı Simeon Seyahatnâmesi (1608-1619)”, Baha Matbaası, sy. 100-101,180 İstanbulAnonim, 2018a. “Türk Patent Kurumu Kavramlar, Coğrafi İşaret”, http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/6B3F914C-E72C-437C-8A30-F50C51DE0A23.pdf). [Erişim:02.01.2018]Anonim, 2018a. “Türk Patent Kurumu Kavramlar, Coğrafi İşaret”, http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/6B3F914C-E72C-437C-8A30-F50C51DE0A23.pdf. [Erişim:02.01.2018]Anonim, 2018c.” Türk Patent Kurumu”, http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/ geographicalRegisteredList/ [Erişim:02.01.2018]Anonim,2018d. “Türk Patent Kurumu”, http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/ geographicalList/ [Erişim:02.01.2018]Amand von Schweiger-Lerchenfeld, (1882)., “Der Orient”, A. Hartleben’s Verlag, sy.322-324, Wien-Pest-Leipzig, Arslan R., (1999)., “Diyarbakır Kentinin Tarihi ve Bugünkü Konumu”, Diyarbakır: Müze Şehir, sy. 86.İstanbul,Bahçeşehir Üniversitesi Diyarbakır Resimleri Kataloğu, 2015.Balın N, R., (1970), “Tarih Boyunca Diyarbakır”, Kara Amid Dergisi, Sayı:5, sy.6–7, Akran Matbaa, AnkaraBarkley Henry C., (2007). “Anadolu ve Ermenistan’a Yolculuk”, sy. 200-201, İstanbulBell Gertrude Lowthian(1911). “Amurath to Amurath”, W. Heinemann, London. http://gertrudebell.ncl.ac.uk/photos_in_album.php?album_id=14&start=60 [Erişim:02.01. 2018].Beysanoğlu, S., (2003), Anıtları ve Kitabeleriyle Diyarbakır Tarihi, C.I-II ,DBB. Yayınları, sy.4, Ankara.Berchem Max Van, (1910). “Strzygowski Josef”, Amida, Heidelberg.Buckingham, James Silk (1827). “Travels in Mesopotamia and Asia Minor”, Henry Colburn, New Burlington Street, sy. 218-219, London,Chesney Francis Rawdon, (1850). “The Expedition for the Survey of The Rivers Euphrates and Tigris”, Vol.I, sy.14. London, Çelebi, Evliyâ (1970). “Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi”, (Çev: Zuhuri Danışman), VI, İstanbul, sy. 115,120.Dağtekin Ekinci E., (2017)., “Bazalt Taşının Diyarbakır İç Kale Surlarında Kullanım Biçimleri ve Yerleri”, IV. Uluslararası Taş Kongresi, sy. 260-261, İzmir Doğan B., (2015)., “Coğrafi İşaret Korumasının Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Önemi” E-Journal Of New World Sciences Academy s.18. Http://Dx.Doi.Org/10.12739/Nwsa.2015.10.2.3 c 0128Erkan, Y., (1995). Magmatik petrografi. Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendislik Bölümü Yayını sy. 169, Ankara.Errera M., Pénicaud M., (2011), “Ben-U Sen Kendiliğinden Gelişmiş Bir Mahallenin Yenilenme Potansiyelleri” Uluslararası Planlama ve Kentsel Tasarım Çalıştayı - Diyarbakır, Türkiye https://www.ateliers.org/media/workshop/documents/konu _atelier_diyarbakir_tk.pdf [ Erişim:02.01. 2018]Eyice S., (1963). “X. Hommaire de Hell ve Ressam Jules Laurens, “Müşterek Türkiye seyahatnamelerinin Değerlendirilmesi yolunda bir araştırma”, Belleten, XVII-105, (Ocak 1963)‟den ayrı basım, TTK Basımevi, sy.69-76. Ankara,Gabriel A., (1940). “Voyages Archéologiques Dans la Turquie Orientale”, sy.368, Paris. Garden Robert Jones, (1999). “Diyarbakır”, Çev: Hamdi Can Tuncer, Diyarbakır: Müze Şehir, Yapı Kredi Yayınları, No:1271, sy.141., İstanbul.Grothe Hugo, “Geographische Charakterbilder”, Leipzig, 1909, [Erişim:02.01.2018]. http://www.houshamadyan.org/tur/haritalar/diyarbakir-vilayeti.html Güçhan N.Ş., Ünay A. İ., Böke H., Gökçe F., (2005). “Diyarbakır Kent Surları Koruma Sorunları”, ODTÜ MFD 1/ (22: 1) sy. 29,45.Gürsu, D.P., (2008). Avrupa Birliği’nde Kalite Politikası ve Türkiye’nin Uyumu, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı, AB Uzmanlık Tezi, Ankara.Gündoğdu, G., 2006. Türk Hukukunda Coğrafi İşaret Kavramı ve Korunması, Yıldız Teknik Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Ticaret Hukuku Anabilim Dalı, Beta Yayınları,Yayın No:1667, Hukuk Dizisi, sy.747, İstanbul.İlhan P., (1999), “Gezginlerin Gözüyle Diyarbakır (1701-1924)”, Diyarbakır: Müze Şehir, Yapı Kredi Yayınları, No:1271 sy.151.,147,150,156, İstanbul.İnciciyan, (1804) “Coğrafya, I”, sy. 211-213.Kahveci A. E.,(2008). Diyarbakır Yöresinde Bazalt Taşının Yapı Malzemesi Olarak Kullanımının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yapı Eğitimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi sy. 7,71, IspartaKan M., Gülçubuk B., (2008). “Kırsal Ekonominin Canlanmasında ve Yerel Sahiplenmede Coğrafi İşaretler”, U. Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, , Cilt 22, Sayı 2, sy.57-66Karaca N., (2010). “Seyahatnamelere Göre Diyarbakır’ın Osmanlı Dönemi Mimari Dokusu Üzerine Bir Değerlendirme” Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, sy. 44 VanKetin, İ., (1982). Genel jeoloji yer bilimine giriş. İTÜ Vakfı, Cilt I s.1096 İstanbul.Marangoz, M. ve Akyıldız, M., (2006)., “Doğal ve Kültürel Mirasın Korunması Açısından Coğrafi İşaretlerin Önemi ve Buldan Bezi Örneği”, Buldan Sempozyumu, 23-24 Kasım, Denizli.Mar-Yeşua, (1958). “ Vakayinam”e, (Çev., Mualla Yanmaz), sy.1, İstanbul.Michel Pabuçcuyan koleksiyonu http://www.houshamadyan.org/tur/haritalar/diyarbakir-vilayeti.html [Erişim:02.01. 2018].Nasır-ı Hüsrev, (1967). “ Sefername”, (Çev: Abdülvehap Tarzi), 2. Baskı, sy. 12-13, Ankara.Nauman, Dr. Edmung (1893), “Vom Goldnen Horn zu den Quellen des Euphrat”, Verlag von R. Oldenburg-München-Leipzig, sy.288-306.Niebuhr Carsten -Ulrich Jasper Seetzen-Richard Lepsius-Heinrich Brugsch, (1962), “Reisen im Orient”, Yay.Haz. Herbert Scurla, Veerlag der Nation, , 2. baskı, sy.176-179. Berlin,Toprak V., (2012). “ Diyarbakır Surlarının Jeolojik ve Morfolojik Özellikleri”, Uluslar arası Diyarbakır Surları Sempozyumu sy. 141-143.Tekin, A., ( 1997). “Anadolu’nun Taşlara Yazıldığı Kent”, D.Ü. Yayınevi, s.33 DiyarbakırWarkworth Lord, (1898). “Notes From a Diary in Asiatic Turkey”, Edward Arnold, s.233, London,Yıldız S., Işık N., Keleştemur O., (2008).“Diyarbakır-Karacadağ Bazalt Taşlarının Mekanik Özelliklerinin İncelenmesi” Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi 20 (4), 617-626, sy.625.Yılmazçelik, İ., (1999), “Osmanlı Hakimiyeti Süresince Diyarbakır Eyaletinin İktisadi ve Sosyal Durumu”, Diyarbakır: Müze Şehir, sy.472, İstanbul