Üçüncü Gıda Rejimi Çerçevesinde Rusya ve Türkiye’nin Tarımsal Yapısı ve Ticaretinin Analizi

Son yıllarda akademik ve siyasi çalışmalara konu olan iklim değişikliği yanında COVID-19 pandemisi ve Rusya-Ukrayna arasındaki savaş, dünyada gıda güvenliği sorununun tartışılmasına neden olmaktadır. 2022’de dünya çapında gıda fiyatlarında hızlı bir artış ve başta tahıl olmak üzere dünyanın birçok yerinde gıda arz kıtlığı ve kendi kendine yeterlilikte sıkıntılar görülmüştür. Bu çerçevede Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) tarımsal ürün ve girdiler üzerinde devlet müdahalelerine yönelik politikaları da tartışmaya açılması gerekmektedir. İç destekler konusunda düzenlemeler getiren DTÖ Tarım Anlaşması politikaları, gelişmiş ülkelere ve çok uluslu şirketlere avantajlar sunarken, gelişmekte olan ülkelerin başta yerel kalkınmaları olmak üzere kırılganlıklarını artırmaktadır. Bu çalışmada, son yıllarda konjonktürün ve coğrafyanın etkisi ile giderek daha fazla ekonomik ortak haline gelen Türkiye ve Rusya’daki tarımsal alandaki gelişmeler Üçüncü Gıda Rejimi kuralları çerçevesinde analiz edilmiş ve iki ülke arasındaki ticari ilişkiler bu açıdan değerlendirilmiştir. Türkiye, mevcut gıda rejimine göre, ağırlıklı olarak nispeten stoklanamayan, depolama ve raf ömrü kısa olan emek yoğun sebze ve meyve üretiminde üretici ve ihracatçı iken sermeye yoğun hububat, hayvan yemi ve yağlı tohumlarda ise ithalatçı konumundadır. Her ne kadar tarımsal ticaret dengesi fazla veriyor olsa da tarımdaki bu iş bölümü gelecekte Türkiye açısından arz güvenliği ve ithalata bağımlılık yanında sürdürülebilir kalkınma için de riskler barındırmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Üçüncü Gıda Rejimi, Dünya Ticaret Örgütü, Türkiye-Rusya Tarım Ticareti

The Analysis of the Agricultural Structure and the Trade between Russia and Turkey within the Framework of the Third Food Regime

In addition to climate change, which has been the subject of academic and political studies in recent years, the COVID-19 epidemic and the war between Russia and Ukraine caused the food security problem to be discussed in the world. In 2022, there has been a rapid increase in food prices worldwide, food supply security in many parts of the world, and self-sufficiency problems, especially in grain. In this context, the World Trade Organization (WTO) policies regarding government interventions for agricultural products and inputs should also be discussed. While the WTO Agriculture Agreement policies, which bring regulations regarding internal support, offer advantages to developed countries and multinational companies, they increase the vulnerability of developing countries, especially in terms of local development. In this study, developments in agriculture in Turkey and Russia, which have become more and more economic partners with the influence of conjuncture and geography in recent years, are examined within the framework of the Third Food Regime rules and commercial relations. The relations between the two countries were evaluated from this perspective. According to the current food regime, Turkey is mainly a producer and exporter in the production of labor-intensive vegetables and fruits that cannot be stocked and have a short storage and shelf life. It is an importer of storable grain, feed and oilseeds and animal products. Although the agricultural trade balance gives a surplus, this division of labor in agriculture poses a risk for Turkey in the future, not only in terms of supply security and dependence on imports, but also in terms of sustainable development.

Keywords:

Third Food Regime, World Trade Organization, Turkey-Russia Agricultural Trade,

PDF

___

Acar, M. ve Bulut, E. (2009). Türkiye’de ve dünyada tarımsal destekleme politikalarında son gelişmeler. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(17). 1-19. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/susead/
Aksoylu, D. ve Orhan, H.S.K. (2022). AB ortak tarım politikası çerçevesinde Türkiye ve seçili doğu Avrupa ülkeleri tarım sektörünün karşılaştırmalı analizi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1), 172-201. https://doi.org/10.30798/makuiibf.860363
Ay, A. ve Yapar, S. (2005). Dünya Ticaret Örgütü tarım anlaşması ve Türkiye. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13, 57-80. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/susbed/
Aydın, M.M. ve Aydın, B. (2018). Gıda rejimi çerçevesinde Türkiye’nin Tarımsal dış ticareti üzerine bir değerlendirme. International Journal of Economics, Business and Politics, 2(1), 111-130. https://doi.org/10.29216/ueip.409306
Ballatore, B.F. (2021). The importance of Russia’s agricultural sector in the MENA geopolitics (MPRA Working Paper No. 106440). Retrieved from https://mpra.ub.uni-muenchen.de/106440/
Benesova, I., Maitah, M., Smutka, L., Tomsik, K. and Ishchukova, N. (2017). Perspectives of the Russian agricultural exports in terms of comparative advantage. Agricultural Economics – Czech, 63, 318–330. doi:10.17221/344/2015-AGRICECON
Bernardino, N. (2019). Ten years of the WTO agreement on agriculture: Problems and prospects (International Gender and Trade Network). Retrieved from https://www.farm-d.org/app/uploads/2019/05/IGTN-Ten-Years-of-the-WTO-Agreement-on-Ag-Problems-and-Prospects.pdf
Bingöl, Ş. ve Meçik, O. (2021). Yeni kapitalizm ve Türkiye’de tarım sektörünün dönüşümü. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(1), 586-605. https://doi.org/10.32709/akusosbil.804695
Burch, D. ve Lawrance, G. (2009). Towards a third food regime: Behind the transformation. Agriculture and Human Values, 26, 267-279. https://doi.org/10.1007/s10460-009-9219-4
Calvo, F. (2022). World Trade Organization talks on agricultural subsidies should consider trade-offs among trade, food security, and the environment. Retrieved from https://www.iisd.org/articles/policy-analysis/wto-agricultural-subsidies-trade-offs
Climate Change Post. (2022). Agriculture and horticulture Russia. Retrieved from https://www.climatechangepost.com/russia/agriculture-and-horticulture
Colussi, J., Schnitkey, G. and Zulauf, C. (2022). War in Ukraine and its Effect on fertilizer exports to Brazil and the U.S. Farmdoc Daily, 12(34), 1-5. Retrieved from https://farmdocdaily.illinois.edu/
Çaşkurlu, S. (2012). Türk tarımının üçüncü gıda rejimine eklemlenme süreci. Mülkiye Dergisi, 36(3), 61-100. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/mulkiye/
Çelik, T. (2019). Gıda rejimi teorisi ve Türkiye’nin tarımsal yapısında meydana gelen dönüşüm. Fiscaoeconomi, 3(2), 128-160. https://doi.org/10.25295/fsecon.2019.02.006
Demirdöğen, A. ve Olhan, E. (2014). Türkiye ve Rusya tarımsal ticaretinin politika değişimi açısından değerlendirilmesi.Tarım Ekonomisi Dergisi, 20(2), 101-111. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/tarekoder/
Demirdöğen, A. ve Olhan, E. (2017). Türkiye tarımının kısa tarihi: Destekleme politikası özeli. Tarım Ekonomisi Dergisi, 23(1), 1-12. https://doi.org/10.24181/tarekoder.304269
Devraj, R. (2021). India’s new farming laws driven by WTO demands. Retrieved from https://www.scidev.net/asia-pacific/news/indias-new-farming-laws-driven-by-wto-demands/
Doğan, S. (2002). Dünya tarım ürünleri ticaretinin liberalleşmesine yönelik düzenlemelerin Türk tarımına yansımaları. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 7, 1-19. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/musbed/
Eurasian Research Institute. (2022). An overview of agricultural development of Russia. Retrieved from https://www.eurasian-research.org/publication/an-overview-of-agricultural-development-of-russia/
Euronews. (2022). Küresel tahıl piyasasını elinde tutan 4 büyük şirket hangileri ve gelirlerini nasıl katladılar? Erişim adresi: https://tr.euronews.com/2022/08/23/dunyada-gida-krizi-surerken-tahil-sirketleri-nasil-gelirlerini-katlayarak-artirdi
European Commission. (2022). The common agricultural policy at a glance. Retrieved from https://agriculture.ec.europa.eu/common-agricultural-policy/cap-overview/cap-glance_en
European Parliament. (2022). The Doha round and agriculture. Retrieved from https://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/112/the-doha-round-and-agriculture
Feyertag, J., Munden, L., Calow, R., Gelb, S., McCord, A. and Mason, N. (2021). Covid-19 and food security (ODI Policy Brief). Retrieved from https://cdn.odi.org/media/documents/Covid-19_and_food_security__finalAug21.pdf
Friedman, H. (1982). The political economy of food: The rise and fall of the postwar international food order. American Journal of Sociology, 88, 248–286. doi:10.1086/649258
Friedman, H. and McMichael, P. (1989). Agriculture and the state system: The rise and decline of national agricultures, 1870 to the present. Sociologia Ruralis, 29(2), 93–117. https://doi.org/10.1111/j.1467-9523.1989.tb00360.x
Galiev, R.R. and Ahrens, H.D. (2021). Determinants of food self-sufficiency in Russia and food security. Studies on Russian Economic Development, 32(3), 254-262. https://doi.org/10.1134/S1075700721030059
Godfrey, C. (2002). Stop the dumping! How EU agricultural subsidies are damaging livelihoods in the developing World (Oxfam Briefing Paper No.31). Retrieved from https://oxfamilibrary.openrepository.com/bitstream/handle/10546/114605/bp31-stop-dumping-011002-en.pdf;jsessionid=9F42188CDD4FFC218A17589C699B247F?sequence=8
Gontmakher, E. (2021). Russia’s import substitution: Effects and consequences. Retrieved from https://www.gisreportsonline.com/r/import-substitution/
Gonzalez, C.G. (2002). Institutionalizing inequality: The WTO agreement on agriculture, food security, and developing countries. Colombia Journal of Environmental Law, 27, 433 Retrieved from https://heinonline.org/
Götz, L., Heigermoser, M. and Jaghdani, T.J. (2022). Russia’s role in the contemporary international agri-food trade system. In J. Wesseler (Ed.), Russia's role in the contemporary international agri-food trade system (pp. 115-137). London: Palgrave Macmillan.
Grover, N. (2022). Blue box subsidy - WTO and agricultural subsidies - Agriculture notes. Retrieved from https://prepp.in/news/e-492-blue-box-subsidy-wto-and-agricultural-subsidies-agriculture-notes
Gültekin, S. (2015). Dünya Ticaret Örgütü, Avrupa Birliği ve Türkiye’nin tarım politikaları: Karşılaştırmalı bir inceleme. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 5(9), 55-70. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ulikidince/
Hopewell, K. (21.02.2021). The new politics of agricultural subsidies: A US-China battle. In K. Hopewell (Ed.), Clash of powers (pp. 60-93). UK: Cambridge University Press.
Hortidaily. (2021). Putin to support Russian seed production. Retrieved from https://www.hortidaily.com/article/9385197/putin-to-support-russian-seed-production/
İktisadi Kalkınma Vakfı. (2022). Gümrük Birliği. Erişim adresi: https://www.ikv.org.tr/ikv.asp?id=38
Keyder, Ç. ve Yenal, Z. (2022, Ocak). Türkiye’nin büyüyen tarım sorunu: İklim değişikliği ve devlet. Sarkaç. Erişim adresi: https://sarkac.org/2022/01/turkiyenin-buyuyen-tarim-sorunu-iklim-degisikligi-ve-devlet/ Krugman, P.R. and Obstfeld, M. (2008). International economics: Theory and policy. London: Pearson College Div.
Ksenofontov, M.Y., Polzikov, D.A. and Urus, A.V. (2019). Food security and grain market regulation in Russia. Studies on Russian Economic Development, 30(6), 606–613. https://doi.org/10.1134/S1075700719060078
Lenta Ru. (2020). Vladimir Putin met with the head of the Russian agricultural Bank Boris Listov. Retrieved from https://lenta.ru/news/2020/10/20/listov/
Liefert, W.M., Liefert, O. Seeley, R. and Lee, T. (2019). The effect of Russia’s economic crisis and import ban on its agricultural and food sector. Journal of Eurasian Studies, 10(2), 119-135. https://doi.org/10.1177/1879366519840185
Mahapatra, R., Jishnu, L. and Shagun. (2022, May). Food for all to free for all: Unconcerned WTO make matters worse. Down to Earth. Retrieved from https://www.downtoearth.org.in/news/food/food-for-all-to-free-for-all-unconcerned-wto-make-matters-worse-83021
Marchione, T. (2008). A time to rethink the global food regime. Field Exchange, 34. Retrieved from https://www.ennonline.net/fex/34/time
Mavi, S. (2020). Bağımlılık kuramı ve Türkiye tarım politikaları. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 6(1), 49-64. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tead/ McMichael, P. (2005). Global development and the corporate food regime. In F.H. Buttel and P. McMichael (Eds.), New directions in the sociology of global development (265-299). Bingley: Emerald Group Publishing Limited. https://doi.org/10.1016/S1057-1922(05)11010-5
McMichael, P. (2009). A food regime genealogy. The Journal of Peasant Studies, 36(1), 139-169. https://doi.org/10.1080/03066150902820354
McMichael, P. (2013). Food regimes and Agrarian questions. Nova Scotia: Fernwood Books Ltd.
Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği. (2021). Rusya Federasyonu tarım sektörü raporu (Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği). Erişim adresi: https://ticaret.gov.tr/data/5bcc5d4813b876034cfece26/RUSYA_TARIM_RAPORU-2021.pdf
Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği. (2022). Rusya Federasyonu ülke raporu (Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği). Erişim adresi: https://ticaret.gov.tr/data/5bcc5d4813b876034cfece26/RF_Ulke_Raporu-2022.pdf
Nemenushchaya, L., Konovalenko, L. and Shchegolikhina, T. (2020). Development of Russian selection and seed production under the federal scientific and technical program for agricultural development. E3S Web of Conferences, 164, 06014. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202016406014
OECD. (2022a). Turkey (Agricultural Policy Monitoring and Evaluation 2022: Reforming Agricultural Policies for Climate Change Mitigation). Retrieved from https://www.oecd-ilibrary.org/sites/c2e35ce5-en/index.html?itemId=/content/component/c2e35ce5-en
OECD. (2022b). Subsidies, trade, and international cooperation. Washington, DC: IMF. Retrieved from https://www.wto.org/english/news_e/news22_e/igo_22apr22_e.pdf
Özalp, B. (2019). Bir serbest dönüşüm hikayesi: Türkiye tarımı. Madde, Diyalektik ve Toplum, 2(1), 65-73. Erişim adresi: http://bilimveaydinlanma.org/
Özalp, B. ve Ören, M.N. (2014). Dünya Ticaret Örgütü tarım anlaşması çerçevesinde ileri tarım müzakerelerindeki gelişmeler ve Türkiye tarımı üzerindeki etkileri. Tarım Ekonomisi Dergisi, 20(1), 29-39. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tarekoder/
Pasour, E.C. (2004). Ending Farm subsidies wouldn't help the third world? Retrieved from https://fee.org/articles/ending-farm-subsidies-wouldnt-help-the-third-world/
Paulson, N., Janzen, J., Swanson, K. and Schnitkey, G. (2022). Ukraine, Russia, and crop production. Retrieved from https://ocj.com/2022/03/ukraine-russia-and-crop-production/
Pechlaner, G. and Otero, G. (2008). The third food regime: Neoliberal globalism and agricultural biotechnology in North America, European society for rural sociology. Sociologia Ruralis, 48(4), 351-371. https://doi.org/10.1111/j.1467-9523.2008.00469.x
Petrick, M. (2014). Russian agricultural modernization policy under WTO commitments why the EU’s common agricultural policy is a poor model (IAMO Policy Brief, No. 18). Retrieved from https://www.econstor.eu/handle/10419/100056
Prause, L., Hackfort, S. and Lindgren, M. (2021). Digitalization and the third food regime. Agriculture Human Values, 38, 641–655. https://doi.org/10.1007/s10460-020-10161-2
President of Russia. (2021). List of instructions following the meeting on scientific and technical support for the development of the agro-industrial complex. Retrieved from http://kremlin.ru/acts/assignments/orders/67368
Sedik, D., Lerman, Z. and Uzun, V.Y. (2015). Agricultural Policy in Russia and WTO Accession. In A. Kimhi and Z. Lerman (Eds.), Agricultural transition in Post-Soviet Europe and Central Asia after 25 year (pp. 217-247). Theodor: IAMO.
Statistica. (2022). Annual value of subsidies in the agricultural ındustry in Russia from 2015 to 2025 [Dataset]. Retrieved from https://www.statista.com/statistics/1064082/russia-agricultural-subsidies/
Şahin, I.F.O. (2022). Türkiye’nin 1980-2021 dönemi dış ticaret gelişiminin irdelenmesi. Gümrük Ticaret Dergisi, 9(27), 82-99. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumrukticaretdergisi/
T24. (2022). Türkiye'nin Rusya'dan tarımsal ürün ithalatı yüzde 38 arttı. Erişim adresi: https://t24.com.tr/haber/turkiye-nin-rusya-dan-tarimsal-urun-ithalati-yuzde-38-artti,1010615
T.C. Dış İşleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı. (2022). AB ile ilişkiler - Gümrük Birliği. Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr/gumruk-birligi_46234.html
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2022). IPARD programı nedir? Erişim adresi: https://ipard.tarim.gov.tr/
Taşdoğan, B. (2019). Uluslararası çerçevede gıda rejimleri, çok uluslu tarım gıda şirketleri ve sözleşmeli üreticilik. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(17), 369-383. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/asbider
Lama, C. (2022). Who truly benefits from free trade? A critical analysis of the WTO. Retrieved from https://theobserver-qiaa.org/critical-analysis-of-the-wto
Topuz, B.K., Kılıç, O. Boz, İ. and Eryılmaz, G.A. (2019). Türkiye’de fındık üretim alanlarının daraltılması politikası. Akademik Ziraat Dergisi, 8(1), 141-148. https://doi.org/10.29278/azd.594060
Trademap. (2022). Trade statistics for international business development [Dataset]. Retrieved from https://www.trademap.org
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2019). On birinci kalkınma planı 2019-2023. Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2022). 100. Yıl Türkiye planı, on birinci kalkınma planı (2019-2023). Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf
Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı. (2022). Dünya Ticaret Örgütü. Erişim adresi: https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/cok-tarafli-ve-bolgesel-iliskiler/cok-tarafli-iliskiler/dunya-ticaret-orgutu-dto
Türkiye İstatistik Kurumu. (2022). GSYİH [Dataset]. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yillik-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-2021-45834
United States Trade Representative. (2014). Report on Russia’s implementation of the WTO agreement (United States Trade Representative December 2014). Retrieved from https://ustr.gov/sites/default/files/Russia-2014-WTO-Implementation-Report-FINAL.12.15.14.pdf
United States Trade Representative. (2021). 2021 report on the implementation and enforcement of Russia’s WTO commitments (United States Trade Representative December 2021). Retrieved from https://ustr.gov/sites/default/files/enforcement/WTO/2021%20Report%20on%20Russia's%20WTO%20Compliance.pdf
Uzun, V., Shagaida, N. and Lerman, Z. (2019). Russian agriculture: Growth and institutional challenges. Land Use Policy, 83, 475-487. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2019.02.018
WikiMili. (2021). Criticism of the World Trade Organization. Retrieved from https://wikimili.com/en/Criticism_of_the_World_Trade_Organization
Wikipedia. (2022a). Agriculture in Russia. Retrieved from https://en.wikipedia.org/wiki/Agriculture_in_Russia
Wikipedia. (2022b). Sorghum. Retrieved from https://tr.wikipedia.org/wiki/Sorghum
World Bank. (2020). Agriculture, forestry, and fishing statistics for Russia [Dataset]. Retrieved from https://data.worldbank.org/indicator/NV.AGR.TOTL.ZS?locations=RU
WTO. (2021). Trade policy review: Russian Federation (Report by the Secretariat). Retrieved from https://www.wto.org/english/tratop_e/tpr_e/tp516_e.htm
WTO. (2022a). Domestic support in agriculture: The boxes. Retrieved from https://www.wto.org/english/tratop_e/agric_e/agboxes_e.htm
WTO. (2022b). Agreement on agriculture. Retrieved from https://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/14-ag_01_e.htm
Xinhua. (2023). World insights: How to feed 8 bln people -- A look at global food security in 2023. Retrieved from https://english.news.cn/20230111/ae0564ffdfbe49b79408192a9b5693f9/c.html
Yakovlev, A.Y. (2020). State agricultural companies in Russia: Characteristic and legal status. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 548, 022101. doi:10.1088/1755-1315/548/2/022101
Yakupova, A. and Lorenzen, H. (2020). Russia - Where is agriculture going? Retrieved from https://www.arc2020.eu/russia-where-is-agriculture-going/
Yerli, G.D. ve Oktik, N. (2022). Türkiye’de tarım politikaları ve kırsal yoksulluk. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(59), 268-282. http://dx.doi.org/10.29228/SOBIDER.64436
Yücel, D. (2021). Tohum ve tarım ilacı piyasalarında yoğunlaşma ve tekelleşme: Çok uluslu şirket egemenliği. İ. Karabıyık (Ed.), Ekonomi ve yönetim bilimleri çalışmaları içinde (s. 45-68). Lyon: Livre de Lyon.