Türk Mûsikîsi'nde Usûl Geleneğinin Değerlendirilmesi
Türk mûsikîsi kuramı Ezgi-Arel'den önce ve sonra olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Ezgi-Arel'den önceki dönem mûsikî kuramı “Tarihi Türk Mûsikîsi Kuramı” olarak adlandırılır. Sonraki dönem ise Ezgi-Arel mûsikî kuramı olarak adlandırılır. Ezgi-Arel mûsikî kuramı gerek kuramı açıklama yöntemi, gerek tanımlamalar gerek işlev açısından kuramsal yönden tarihi Türk mûsikî kuramından ayrılır. Tarihi Türk mûsikîsi kuramını Ezgi–Arel mûsikî kuramından ayıran bu unsurların başında “Usûl kuramı”, “Makam kuramı” ve “Ses düzeneği kuramı” gelir. Bu makalede yukarıda verilen üç unsurdan “Usûl Kuramı” araştırma konusu yapılmıştır. Araştırmada tarihsel betimleme yöntemi, kuramsal karşılaştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada “Usûl Kuramı”na yönelik yapılan kaynak tarama IX. Yüzyıl kaynaklarından günümüz kaynaklarına ulaşan geniş bir yelpazeyi yansıtmaktadır. Taranan kaynaklar usûl ile ilgili kuramsal bilgiyi üç temel basamakta ortaya koyma olanağı vermektedir. Bu basamaklar şöyledir:1) Tarihsel usûl kuramının oluşumuna yönelik bilginler ve ilgili kuram,2) Hem Tarihsel usûl uygulamasına bağlılık hem tarihsel kuramla çelişik kuram açıklayan bilginler ve ilgili kuram,3) Tarihsel Usul kuramından tam olarak ayrılan bilginler ve ilgili kuram.Yukarıdaki sınıflamadan olmak üzere bu makalede mûsikî bilginlerinin usûl ve usûle ilişkin kavramların tanımlamaları verilmiş; ika, devir, usûl sözcüklerinin kullanımı değerlendirilmiş; usûl sözcüğünün yerleşmesi ve “Usûl veyahut ölçü” anlayışına dayalı günümüz usûl kuramı ortaya konmuş; mûsikî bilginlerinin verdikleri ika ve usuller karşılaştırılmalı olarak sınıflandırılmış, bir çizelge ile verilmiş ve Sakîlu'l-evvel (Nim Berefşan) ve Düyek, İka ve Usûllerinin Safiyyüddin'den günümüze çözümlenerek usûllerde meydana gelen değişimler ad, darb, nakre, yazı ve açıklama yöntemi açısından değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
Usûl, Ölçü, İbn Sina, Safiyyüddin, Abdülkadir, vb., Ezgi-Arel, Türk Mûsikîsi
-
The Turkish Music Theory is divided into two periods: before and after Ezgi-Arel. The theory before Ezgi-Arel is known as "Historical Turkish Music Theory" while the Turkish music theory following this period is named after Ezgi-Arel. The Ezgi-Arel theory departs from the historical Turkish music theory in many ways including the way of explaining the method, the terms used as well as the functioning. “Usul Theory”, “Mode Theory” and “Sound System” are the leading elements separating the Historical Turkish Music Theory from the Ezgi-Arel Music Theory. The present study examines the “Usul Theory” and uses historical description and theoretical comparison methods. The literature review on “Usul Theory” used in the work reflects a wide range of resources beginning from 9th century till present day. The reviewed works allow exhibiting the information related to usul at three fundamental steps. These steps are as following: 1) Scholars and theories related to the establishment of Historical Usul Theory, 2) Scholars and related theories those both being devoted and contradicting with the historical usul practice. 3) Scholars and related theories that show complete departure from the historical theory. Arising from the classification above, this study presents the definitions related to usul by the music scholars; evaluates the use of terms ika, devir and usul; introduces the emplacement of the term usul and the alienation based on the term measure; classifies and tabulates comparatively the ikas and usuls assigned by the various music scholars and evaluates the developments in Sakîlu’l-evvel (Nim Berefşan) and Düyek, ikâ and usuls analysisng them from Safiyyüddin till present days using the name, darb, nakre, writing and explanation methods.
Keywords:
Usûl, Measure, İbn Sina, Abdülkadir, etc, Ezgi-Arel, Turkish Music,
___
- Akdoğu, O. (1993). Hüseyin Sâdeddin Arel Türk Mûsıkîsi Nazariyatı Dersleri. Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara.
- Arslan, F. (2007). Safiyyüddîn-i Urmevî ve Şerefiyye Risâlesi. Atatürk Kültür Merkezi Yayını. Ankara.
- Aksoy, B. (2003). Avrupalı Gezginler Gözüyle Osmanlıda Musıki. Pan Yayıncılık. İstanbul.
- Aktüze, İ. (2004). Ansiklopedik Müzik Sözlüğü. Pan Yayıncılık. İstanbul.
- Başar Çelik, B. (2001). Hızır Bin Abdullah’ın Kitâbü’l-Edvâr’ı ve Makamlarının İncelenmesi. M.Ü. S.B.E. İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul.
- Bardakçı, M (1986). Maragalı Abdülkadir. Pan Yayıncılık. İstanbul.
- Behar, C. (1990). Ali Ufkî ve Mezmurlar. Pan Yayıncılık. İstanbul.
- Behar, C. (2006). Aşk Olmayınca Meşk Olmaz. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul. Behar, C. (2008). Saklı Mecmua. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul.
- Cevher, H. (1995). Ali Ufkî Bey ve Hâzâ Mecmû’a-i Sâz Ü Söz (Transkripsiyon, İnceleme). Yayımlanmamış Doktora Tezi. E.Ü. S. B. E. Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. İzmir.
- Cevher, H. (1992). Tanburî Cemil Bey ve Rehber-i Mûsıkî. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. E. Ü. S.B.E. Temel Bilimler Anabilim Dalı. İzmir.
- Doğrusöz, N. (2012). Yusuf Kırşehri’nin Müzik Teorisi. Kırşehir Valiliği Kültür Hizmeti. Yayın No:36. Kırşehir.
- Elçin, Ş. (1976). Ali Ufki Mecmûa-i Sâz Ü Söz. Milli Eğitim Basımevi. İstanbul. Ezgi, S. (1933). Nazari ve Ameli Türk Musıkisi. İstanbul Konservatuarı Neşriyatı. İstanbul.
- Fonton, C. (1987). 18. Yüzyılda Türk Müziği. Çev.Cem Behar. Pan Yayıncılık. İstanbul.
- İbn, Sînâ (2004). Mûsiki. Çev.Ahmet Hakkı Turabi. Litera Yayıncılık. İstanbul. Kaygusuz, N. (2006). Muallim İsmail Hakkı Bey ve Mûsıkî Tekâmül Dersleri. İTÜ Vakfı Yayınları. İstanbul.
- Karadeniz, E. (1970). Türk Müziği Nazariyatı ve Esasları. T. İş Bankası Yayınları. İstanbul.
- Özalp, N. (2000). Türk Musikisi Tarihi I-II. Cilt. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. İstanbul.
- Özkan, İ. H. (2000). Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri. Ötüken Neşriyat. İstanbul.
- Öztuna, Y. (2006). Türk Mûsikîsi Akademik Klasik Türk San’at Mûsikîsi’nin Ansiklopedik Sözlüğü I-II Cilt. Orient Yayınları. Ankara.
- Popescu-Judetz, E. (2000). Prens Dimitri Kantemir. Pan Yayıncılık. İstanbul.
- Popescu-Judetz, E. (1998). Türk Musikisinin Kültürünün Anlamları. Çev.Bülent Aksoy. Pan Yayıncılık. İstanbul.
- Popescu-Judetz, E. (2002). Tanburi Küçük Artin. Çev.Selçuk Alimdar. Pan Yayıncılık. İstanbul.
- Popescu-Judetz, E. (1998). Kevserî Mecmuası. Çev.Bülent Aksoy. Pan Yayıncılık. İstanbul.
- Sanal, H. (1964). Mehter Musıkisi. Milli Eğitim Basımevi. İstanbul.
- Say, A. (2002). Müzik Sözlüğü. Müzik Ansiklopedisi Yayınları. Ankara.
- Tekin, H. (1999). Ladikli Mehmet Çelebi ve er-risâletü’l-fethiyye’si. N.Ü. S.B.E. Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Niğde.
- Tura, Y. (2006). Tedkîk ü Tahkîk. Pan Yayıncılık. İstanbul.
- Tura, Y. (2001). Kantemiroğlu Kitabu ‘İlmi’l-Musiki ‘ala vechi’l-Hurufat. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul.
- Ungay, M. H. (T.Y.). Türk Musıkisinde Usûller ve Kudüm. Türk Musıkisi Vakfı. İstanbul. Uygun, N. M. (1999). Safiyyüddin Abdülmü’min Urmevi ve Kitâbü’l-Edvarı. Kubbealtı Neşriyatı. İstanbul.
- Uz, K. (1964). Musıki Istılâhatı. Küğ Yayını. Ankara.
- Yekta, R. (1986). Türk Musikisi. Pan Yayıncılık. İstanbul.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2005
- Yayıncı: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programında Medya Okuryazarlığı Eğitimi
Okuma Kültürüne Katkıları Bakımından Türkçe Ders Kitaplarının Resimlemeleri (İllüstrasyonları)
Türk Mûsikîsi'nde Usûl Geleneğinin Değerlendirilmesi
Vasfi HATİPOĞLU, Atilla SAĞLAM
Çok Katmanlı Okuryazarlık Öğretimine İlişkin Türkçe Öğretmen Adaylarının Görüşlerinin İncelenmesi