Başlık:ÇOCUKLUK DÖNEMİ DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU VE RUH SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİÖzet: Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu(DEHB), çocukluk çağında başlayan ve belirtileriyle, günlük yaşamı aksatan ve sonucunda yaşam kalitesinin olumsuz etkileyen bir bozukluktur. Bu derlemenin amacı, DEHB tanılı çocukların sosyal yaşam alanlarında yaşadıkları zorlukları göz önüne alarak Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşiresinin çocuk ve aileye yönelik bakımda dikkat etmesi gereken noktaları sunmaktır. DEHB tanılı çocukların akran, kardeş ve aile bireyleri ile ilişkileri, dil ve anlama süreçlerinin gelişiminde, iletişim kurma ve problem çözme becerilerinde aksama, akademik başarıda sorun yaşama, duygularını ifade etmede zorlanma, öfke duygusunu yönetememe, zorlanılan yaşam durumları ve alanları olarak belirtilmiştir. Farmakolojik tedavinin yanı sıra psiko-sosyal müdahale, ebeveyn eğitimi ve davranış terapisi, bilişsel davranışçı terapi, sosyal beceri eğitimi, okul müdahalesi önerilmektedir. Ayrıca belirtiler anti-sosyal davranışlar ve suç davranışları, yaşam sorunları ile ilgili kurslar da önerilenler arasındadır. Çıkarımlar doğrultusunda hemşirelerin çocuk ve ergenlerin bilgilendirilmesi, farmakolojik , non-farmakolojik tedavi ve terapi programlarına dahil olmasının yanı sıra ekip anlayışı ile birlikte çocuğun ailesininde sürece aktif katılımı sağlanmalıdır. Ancak bu sürecin anlatıcı – dinleyici ilişkisinden farklı olarak katılımcı olmasının daha fazla yarar sağlayacağı düşünülmektedir.  Aileye hastalık hakkında eğitim vermek, belirtilen yan etkiler konusunda bilgilendirmek, tedavide aile ve çocukla birlikte, işbirliği içerisinde çalışmak ise hemşirelik girişimlerinin hedeflerini oluşturan diğer önemli unsurlardır.  Anahtar kelimeler:   Çocuk, DEHB, Hemşirelik, Hemşirelik Bakımı Destekleyen kurumlar: Destekleyen bir kurum ya da kuruluş bulunmamaktadır. Kaynakça:  1. Abacı K. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tanılı Çocukların Annelerinin Anksiyete, Depresyon Ve Psikolojik Dayanıklılık Düzeylerinin Belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2018. 2. Abalı O.  Hiperaktivite ve Dikkat Eksikliği. İstanbul. ADEDA Yayıncılık; 2009. 159-201.3. Akalın AOB. Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Abla Ve Ağabeylerinin Sosyal Beceri Düzeyi Ve Kardeş İlişkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; 2005. 76-9.4. Akbas NB, Kilic EZ, Zahmacioglu O, et. al. Attention Deficit and Hyperactivity Symptoms in A Group of University Students and Relations with Temperament and Character Profiles. Dusunen Adam The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences 2015;28:189-195. 5. Amerikan Psikiyatri Birliği (2014). Ruhsal Bozuklukların Tanısal El kitabı. Çevirenler: Köroğlu E. 5.Baskı.  Ankara: Hekimler Yayın Birliği; 2014. 29-36.6. Arslan ŞB, Buldukoğlu K. (11-13 Mayıs 2015). Çocukla Terapötik Görüşmenin Hemşirelik Sürecine Göre İncelenmesi. Uluslararası Katılımlı III. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Kongresi “Erken Müdahale”, Ankara. 657–663.Erişim tarihi 18 Mart 2019, Erişim adresi http://docplayer.biz.tr/33956290-Cocukla-terapotik-gorusmenin-hemsirelik-surecine-gore-incelenmesi.html. 7. Aslan F. Farklı Sosyodemografik Özelliklere Sahip Olan Ailelerin Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Olan Çocuklara İlişkin Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi. Turkiye Klinikleri Public Health Nursing - Special Topics 2016;2(1): 47-53. 8. Ayaz AB, Ayaz M, Yankı Y. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Sosyal Cevaplılıkta Görülen Değişiklikler. Türk Psikiyatri Dergisi 2013;24(2):101-10.9. Ayuanditaa E,  Handayab RM. The Successful ADHD Therapy Result Based on Mother’s Therapy Decision Making Process.  Social and Behavioral Sciences 2016;217:1098–102. 10. Betz CL. Attention Deficit Hyperactivity Disorder:Nurses are Important Members of the Team. Journal of Pediatric Nursing 2006;21(3):171-4.  11. Bilge A, Kesin G. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Alanında Bakımın İncelikleri. Türkiye Klinikleri Dergisi Psikiyatri Hemşireliği Özel Sayısı 2015;1(1):32-9.12. Buldukoğlu K. Çocuk – Ergen Ruh Sağlığı Ve Psikiyatri Hemşireliğinin Kavramsal Temelleri. Türkiye Klinikleri Dergisi Psikiyatri Hemşireliği Özel Sayısı 2015;1(2): 1–7.13. Caillies S, Bertot V, Motte J, et.al.Social Cognition in ADHD: Irony Understanding and Recursive Theory of Mind. Res Dev Disabil 2014;35(11): 3191-8.14. Chen JY,   Clark MJ,  Chang YY, et.al. Anxiety, Decision Conflict, and Health in Caregivers of Children with ADHD: A Survey. J Pediatr Nurs 2015;30(4):568-79.15. Ciuluvica C,  Mitrofana N, Grill A. Aspects of Emotion Regulation Difficulties and Cognitive Deficit in Executive Functions Related of ADHD Symptomatology in Children. Social and Behavioral Sciences 2013;78: 390 –4. 16. Çunkuş N, Taşdemir Yiğitoğlu G. Peplau’nun Kişiler Arası İlişkiler Kuramı’na Göre Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Hastaya Hemşirelik Bakımı. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci 2018;10(4):370-80. 17. Danciu EL.Multidisciplinary Approach of The Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) Between Hope and Reality. Social and Behavioral Sciences 2011;15: 2967–71. 18. Dereceli Ç. Tai-Chi Programına Katılımın Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan İlköğretim I. Kademe Öğrencilerinin İç- Dış Denetim Odağı Ve Dikkat Düzeylerine Etkisinin Araştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2011. 53-4.19. Durukan İ, Erdem M, Tufan AE ve ark. DEHB Olan Çocukların Annelerinde Depresyon Ve Anksiyete Düzeyleri İle Kullanılan Başa Çıkma Yöntemleri: Bir ön çalışma. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008;9:217-23. 20. Ercan ES, Aydın C. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, Anne- Baba ve Eğitimciler İçin. 5. Basım. İstanbul. Pupa Yayınları; 2014. 17-225.21. Ericson EH. (1984) İnsanın Sekiz Çağı. Çevirenler: Üstün T, Şar V. 2. Baskı. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları; 2006. 86-95.22. García JV, Grau C,  Garcés J. Learning and Behaviour of Three- to Five-Year-Old Children with ADHD. Journal For The Study Of Education and Development 2015;38(4):775-807.23. Gentschel DA,  Laughlin TF. Attention Deficit Hyperactivity Disorder as a Social Disability:Characteristics and Suggested Methods of Treatment. Journal of Developmental and Physical Disabilities 2000;12(4):333-47.24. Goode AP, Coeytaux RR, Maslow GR et al. Nonpharmacologic Treatments for Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Systematic Review. Pediatrics 2018;141(6): 0-0. 25. Göker Z, Aktepe E, Kandil S. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tanılı Çocuk ve Ergenlerin Benlik Saygıları ve Yaşam Kaliteleri. Yeni Sempozyum Dergisi 2011;49(4):209-16. 26. Gut J,  Heckmann C,  Meyer CS et.al. Language Skills, Mathematical Thinking, And Achievement Motivation İn Children With ADHD, Disruptive Behavior Disorders, And Normal Controls. Learning and Individual Differences 2012;22(3):375–79. 27. Gümüştaş F. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tanısı Alan Çocuk Ve Ergenlerde Empatik Yanıt Verebilme, Duygusal Yüz İfadelerinin Tanınması, Empati- Agresyon İlişkisi Ve İlaç Tedavisinin Empati Becerileri Üzerine Etkileri. Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Ruh Sağlığı Ve Hastalıkları Anabilim Dalı; 2011. 100-4.28. Habboushe DE, Daniel-Crotty S,  Karustis JL, et. al. A Family-School Homework Intervention Program for Children With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Cognitive and Behavioral Practice 2001;8(2);123–36.29. Heuer B, Williams S. Collaboration Between PNPs and School Nurses: Meeting the Complex Medical and Academic Needs of the Child With ADHD. Journal of Pediatric Health Care 2015;30(1):89-93.30. Hodgson K, Hutchinson AD, Denson L. Nonpharmacological Treatments for ADHD: A Meta-Analytic Review. Journal of Attention Disorders 2014;18(4):275–82. 31. Hoza B. Peer Functioning in Children With ADHD. Ambulatory Pedıatrıcs 2007;7(1):101-6.  32. Işıtan S, Doğan Ö. Normal Gelişim Gösteren Ve Dikkat Eksikliği  Hiperaktivite Bozukluğu Tanılı Çocukların Anlatı Analizine Dayalı Dil Becerilerinin Karşılaştırılmalı Olarak İncelenmesi. Balikesir University Journal of Social Sciences Institute 2011;14(25):116-35.33. Kandemir H, Kilic BG, Ekinci S, et. al. An Evaluation Of The Quality Of Life Of Children With ADHD And Their Families. Anatolian Journal of Psychiatry 2014;15:265-271.34. Karakaya D, Özgür G. Çocuk-Ergen Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliğinde Çözüm Odaklı Yaklaşım Türkiye Klinikleri Dergisi Psikiyatri Hemşireliği Özel Sayısı 2015;1(2):52-7.35. Keskin G. Çocukluk Dönemi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları. İçinde: Çam O, Engin E, Editör. Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Bakım Sanatı. İstanbul: İstanbul Tıp Kitapevi; 2014. 641-6. 36. Kronenberg LM, Verkerk-Tamminga R, Goossens PJ, et. al. Personal Recovery in Individuals Diagnosed with Substance use Disorder (SUD) and Co-Occurring Attention Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD) or Autism Spectrum Disorder (ASD). Arch Psychiatr Nurs 2015;29(4):242-8. 37. Loe IM, Feldman HM. Academic and Educational Outcomes of Children With ADHD. Ambul Pediatr.2007;7(1):82-90.38. Majoreka M, Tuchelmannb T,  Heusser P. Therapeutic Eurythmy Movement Therapy For Children With Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD): A pilot study. Complementary Therapies in Nursing & Midwifery 2004;10: 46–53.39. Mangle L,   Phillips P,   Pitts M, et. al. Implementation Of İndependent Nurse Prescribing İn UK Mental Health Settings: Focus On Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Atten Defic Hyperact Disord. 2014;6(4):269-79.40. Oliver ML,  Han K,  Bos AJ, et. al. The Relationship Between ADHD Symptoms And Driving Behavior İn College Students: The Mediating Effects Of Negative Emotions And Emotion Control. Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behaviour 2015;30:14–21. 41. Özcan A. Hemşire – Hasta İlişkisi ve İletişim. Ankara. Sistem Ofset Bas. Yay. San. Tic. Ltd. Şti.; 2006.  98-133.42. Özcan CT. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Anne - Babalarının Empati Düzeyi Ve Aile İşlevlerinin İncelenmesi.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Askeri Tıp Fakültesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2002. 43. Özcan CT. Kişilerarası Sorun Çözme Eğitiminin Dikkat eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklardaki Karsı Gelme Belirtileri Üzerine Etkileri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Askeri Tıp Fakültesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2007.  44. Özyurt G,  Akay Pekcanlar A, Öztürk Y. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Tanısı Olan Olgularda Aile İşlevselliği ve Anne Anksiyetesinin Kontrol Grubu ile Karşılaştırılması. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi 2015;3:162-72.45. Petruta-Maria C. The Role of Art and Music Therapy Techniques in the Educational System of Children with Special Problems. Procedia - Social and Behavioral Sciences 2015;187; 277–82.46. Polanczyk GV, Silva de Lima M, Horta BL, et. al. The Worldwide Prevalence of ADHD; A Systematic Review and Meta- Regression Anaylsis. Am J Psychiatry 2007;164(6):942-48.47. Polanczyk GV, Willcutt EG, Salum AG et. al. ADHD Prevalence Estimates Across Three Decades: An Updated Systematic Review and Meta- Regression Anaylsis. International Journal of Epidemiology 2014;43(2):434-42.48. Polat H. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tanısı Almış Çocukların Annelerinin Algıladıkları Sosyal Destek Düzeyleri, Tükenmişlik Düzeyleri Ve Çocuk Yetiştirme  Tutumlarının İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2015. 49. Shattell MM, Bartlett R,  Rowe T. “I Have Always Felt Different”: The Experience of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Childhood. J Pediatr Nurs. 2008;23(1):49-57. 50. So CYC,  Leung PWL, Hung Se-F.Treatment Effectiveness of Combined Medication/Behavioural Treatment With Chinese ADHD Children in Routine Practice. Behaviour Research and Therapy 2008;46; 983–92.51. Thapar A, Munoz- Solomondo A. Attention Deficit Hyperactiviyt Disorder. Clinical Syndromes , Psychiatry 2008;7(8):340-4.52. Topçu B, Yıldız S, Bilgen ZT. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklarda Folklör Egzersizinin Etkisi. Genel Tıp Derg 2007;17 (2):88-93. 53. Türe FS. Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların (8-12 Yas) Değişik Anne Tutumlarına Göre Benlik Saygı Düzeylerinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; 2010. 87-104. 54. Uekermann J,  Kraemer  M,   Abdel-Hamid M, et. al. Social Cognition in Attention-Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD). Neurosci Biobehav Rev 2010;34(5):734-43.55. Uskan C. Dikkat Eksikliği Bozukluğu Olan 8-10 Yaşındaki Çocukların Dikkat Becerilerini Geliştirmeye Dayalı Bir Programın Etkililiğinin Sınanması.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; 2011. 126-7.56. Waite R, Tran M. Explanatory Models and Help-Seeking Behavior for Attention-Deficit/ Hyperactivity Disorder Among a Cohort of Postsecondary Students. Arch Psychiatr Nurs 2010;24(4):247-59.57. Watkins DE, Wentzel KR.Training boys with ADHD to Work Collaboratively: Social and Learning Outcomes. Contemporary Educational Psychology 2010;33(4):625-46.58. Yıldız Gündoğdu Ö, Varol Taş F, Yıldırım Özyurt E ve ark. Okul öncesi dönemde DEHB: Psikososyal Tedavi Yaklaşımlarının Gözden Geçirilmesi. Anadolu Psikiyatri Derg 2016; 17(2):143-55.59. Yılmaz M, Türkleş S. Çocuk – Ergen Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliği Uygulamaları Kapsamında Türkiye’ de Yapılmış Çalışmaların Hemşirelik Müdahalelerine Etkisi; Sistematik bir derleme. Türkiye Klinikleri Dergisi Psikiyatri Hemşireliği Özel Sayısı 2015;1(2):107-14.60. Zahmacıoğlu O, Kılıç EZ. Early Diagnosis And Treatment of ADHD are İmportant for a Secure Transition to Adolescence. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2017;18(1):79-84. DOI:10.5455/apd.220054