ZEYDÎ HADİS YORUMU: İMAM el-MÜTEVEKKİL ALE’LLAH AHMED B. SÜLEYMAN (ö. 566/1176) ÖRNEĞİ

Hadisleri anlama konusunda yapılan çalışmalar, bir kaç istisnası dışında, dahaziyade sünnî gelenek ile sınırlı olduğundan bu sınırı genişletici mahiyetteçalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Şia’nın bir kolu olarak bilinen Zeydiyye,zengin İslam geleneği içerisinde var olan ve varlığını günümüze kadar sürdürenbir mezheptir. Bu makalede, Zeydiyye mezhebinin hadislerin yorumlanmasınayaklaşımı konusu ele alınmıştır. Makale, Zeydî İmam Ahmed b. Süleyman’ınUsûlu’l-ahkâm adlı eseri ile sınırlandırılmıştır. ‘Usûlu’l-ahkâm’ adlı eser, fıkıhkonuları tertibinde sıralanmış 2672 hadisi ihtiva etmektedir. Ayrıca eser hadislerinanlam ve yorumuna dair değerlendirmeleri içermektedir. Ahmed b. Süleyman’ınhadis yorumuna dair kullandığı tabirlerden ve yaptığı yorumlardan hareketle onunhadis anlayışında literal değil de yorumcu bir yaklaşım içerisinde olduğunusöylemek mümkündür.

___

  • AGİTOĞLU, Nurullah, “Bir Hadîsçi Olarak Suyûtî’nin Bazı Haberî Sıfatlara Yaklaşımı -et-Tevşîh Adlı Eseri Bağlamında”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, cilt: XIX, sayı: 2, s. 103-123.
  • AGİTOĞLU, Nurullah, Hadis ve Bağlam, Kitabi Yay., İstanbul 2015.
  • AHMED b. HANBEL, Müsned, thk. Şu’ayb el-Arnavût ve diğerleri, Müessesetu’r-Risâle, (I-XXXXX), Beyrut 1999/1420.
  • AYDIN, Ömer, “Haberî Sıfatları Anlama Yolları”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, sayı: 1, ss. 133-158.
  • AYDINLI, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İFAV, İstanbul 2011.
  • ‘AYNÎ, Bedruddîn, Meğâni’l-Ahyâr, Dârü’l-Kutübi’l-İlmiyye, Beyrut 2006.
  • BAŞOĞLU, Tuncay, “Muhkem”, DİA, İstanbul 2006, XXXI, 42 vd.
  • BERKİ, Ali Himmet, Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye), Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Güzel İstanbul Matbaası, Ankara 1959.
  • BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmaîl b. İbrâhîm, el-Câmi’u’s-Sahîh, nşr., Mustafa Deybu’l-Buğa, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1993.
  • BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b., el-Edebü’l-Müfred, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Dâru’l-Beşâir, Beyrut 1989/1409.
  • BODUR, Osman, “Müteşâbih Hadîslerin Yorumu Bağlamında İbnü’lMüneyyir’in (ö. 683/1284) Tefsîru müşkilâti ehâdîs bi şekli zâhirihâ Adlı Eseri”, Usûl: İslam Araştırmaları, 2012, sayı: 17.
  • CAN, Ali, “İbn Fûrek’in Tefsir Metodu”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 40, Erzurum 2013.
  • COŞKUN, Selçuk, “Anlam Değişmelerinin Sebep Olduğu Anakronik Bakış ve Hadis Yorumlarındaki Yanıltıcılığı”, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler, 2008, cilt: XII, sayı: 35, ss. 33-48.
  • COŞKUN, Selçuk, Hadise Bütüncül Bakış, İFAV Yay., İstanbul 2011.
  • ÇAKAN, İsmail Lütfü, Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları, İFAV, İstanbul 2010.
  • DÂRİMÎ, Ebû Muhammed Abdullah, Müsnedü’d-Dârimî el-Ma’rûf bi Süneni’dDârimî, thk. Huseyn Selîm Esed, Dâru’l-Muğnî, Riyâd 1428/2008.
  • DOĞANAY, Süleyman, Hadis Rivayetinde Ravi Tasarrufları ve Doğurduğu Problemler, İSAM Yayınları, İstanbul 2009.
  • ERUL, Bünyamin, “Tasarrufatu’r-Ruvat fi Mutûni’l-Merviyat”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 2001, c. XLII, ss. 173-212.
  • HÂKÎM en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdullah, el-Müstedrek ale’sSahîhayn, (I-IV), Dâru’l-Ma’rife, Beyrut ty.
  • İBN BATTÂL, Ebû’l-Halef Alî b. Hasan, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-X, Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd 1423/2003.
  • İBN EBÎ ŞEYBE, Ebû Bekir Abdullâh b. Muhammed, Musannef, thk.
  • Muhammed Avvâme, (I-XXVI), Müessesetü ʻUlûmi’l-Kur’an/Dâru Kurtuba, Beyrut 2006/1427.
  • İBN FÛREK, Müşkilü’l-Hadîs, thk. Mûsâ Muhammed Alî, ‘Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1985/1405.
  • İBN HACER, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer el-‘Askalânî, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, (I-XIII), Dâru’l-Ma’rifa, Beyrut 1379.
  • İBN HACER, Tehzîbü’t-Tehzîb, I-IV, Thk. İbrâhîm Zeybak-Adil Mürşid. Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, ty. İBN HALLİKÂN, Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir, Vefeyâtü’lA’yân, thk. İhsân Abbâs, Beyrut 1994.
  • İBN HİBBÂN, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed Ebu Hâtim et-Temîmî el-Bustî, Sahîhu İbn Hibbân bi Tertîbi İbn Belbân, (I-XVIII), Thk. Şuayb el-Arneût, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1993/1414.
  • İBN KESİR, Ebû’l-Fidâ İmâmdüddin İsmâil b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Mektebetü’l-Meârif, Beyrut 1981.
  • İBN MÂCE, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, Sünenu İbn Mâce, thk. Muhammed Fuad Abdulbakî, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut 1975.
  • İBNÜ’L-CEVZÎ, Abdurrahman b. Ali, el-‘İlelü’l-Mütenâhiye, (I-II), Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1403.
  • İBNÜ’L-CEVZÎ, Def’u Şübehi’t-Teşbîh, Dârü’l-İmâm en-Nevevî, Ürdün 1413/1992.
  • İBNÜ’L-CEVZÎ, ed-Du’afâ ve’l-Metrukîn, Dârü’l-Kutübi’l-İlmiyye, Beyrut 1406.
  • İBNÜL-‘ÎMÂD, Şihâbüddîn, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâr Men Zeheb, I-X, thk. Muhammed el-Arnaûd, Dârü İbn Kesîr, Beyrut 1406/1986.
  • İBN KESÎR, Ebû’l-Fidâ İsmâ’îl b. Kesîr, el-Bâ’isü’l-Hasîs, Müessesetü’lKütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut 1408.
  • İSTEMİ, Fuat, “Rivayetlere Kaynaklık Eden Olayların Meydana Geldiği Zaman ve Mekânın Muhaddisler Açısından önemi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10 Sayı: 48, Şubat 2017, ss. 740-748
  • KARAGÖZ, İsmail ve diğerleri, Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2010.
  • KÂSIM b. KUTLÛBUĞÂ es-Sudûnî, Ebû’l-Fidâ Zeynuddîn, Tâcü’t-Terâcim, Dârü’l-Kalem, Beyrut 1413/1992.
  • KIRBAŞOĞLU, Hayri, Eskimez Yeni, Otto yayınları, Ankara 2017.
  • KUTLU, Sönmez, “Kerrâmiyye”, DİA, Ankara 2003, XXV, 294
  • MÂLİK, Mâlik b. Enes, Muvattâ, thk. M. Mustafâ el-Aʻzamî, (I-VIII), Müessesetu Zâyd b. Sultân, Ebû Dabi 2004/1425.
  • MÜSLİM b. el-HACCÂC b. Müslim el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, nşr. Muhammed Fuad Abdulbaki, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut ty.
  • NESÂÎ, el-Müctebâ mine’s-Sünen/Sünen en-Nesâî, I-VIII, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Haleb 1406/1986.
  • en-NESEFÎ, Ebü’l-Mu’în, Tebsiratü’l-Edille, DİB Yayınları, Ankara 1993.
  • ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Nîşâbur”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, 149.
  • SÂBITÎ, Ebû Abdirrahman ‘İsâmuddîn, Câmi’u’l-Ehâdîsi’l-Kudsiyye-Kısmu’dDa’îf ve’l-Mevdû’, Dârü’r-Reyyân, Kâhire ty.
  • SERİNSU, Ahmet Nedim, Kur’an ve Bağlam, Şule Yayınları, İstanbul 2014.
  • SİNANOĞLU, Mustafa, “Muattıla”, DİA, İstanbul 2005, XXX, 330 vd.
  • SÜPHİ es-SÂLİH, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, Çev. M. Yaşar Kandemir, İFAV, İstanbul 2017.
  • SÜYÛTÎ, Celâluddîn, Câmi’ü’l-Ahâdîs, I-XXI, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1414/1994.
  • SÜYÛTÎ, Celâluddîn, Câmi’ü’s-Sağîr, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004/1425.
  • ŞAFİÎ, Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, thk. A.M. Şâkir, Kahire 1940/1358.
  • et-TAYYİB b. ABDULLAH, Ebû Muhammed, Kilâdetü’n-Nahr, Dârü’l-Minhâc, Cidde ty.
  • TEKİNEŞ, Ayhan, Hadisleri Anlama Problemi, Işık Yayınları, İstanbul 2002.
  • TEKİNEŞ, Ayhan, “Muhtelifü’l-Hadîs”, DİA, İstanbul 2006, XXXI, 74 vd.
  • TEKİNEŞ, Ayhan, “Müşkilü’l-Hadîs”, DİA, İstanbul 2006, XXXII, 163 vd.
  • TİRMİZÎ, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, el-Câmiu’s-Sahîh/Sünenü’tTirmizî, (I-V), thk. Ahmed Muhammed Şâkir ve diğerleri, Dâru’İhyâi’t-Turâsi’lArâbî, Beyrût,1962/1382.
  • UZUNDAĞ, Mehmet Sait, “XIX. Asır Hindistan Hadis Alimi Sıddîk Hasan Han’ın (ö.1307/1890) Allah’ın Haberî Sıfatları ile İlgili Görüşleri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, cilt: XIX, sayı: 1, ss. 125-145.
  • ÜZÜM, İlyas, “Mücessime”, DİA, İstanbul 2006, XXXI, 449 vd.
  • YILDIRIM, Enbiya, Hadis Problemleri, Rağbet Yayınları, İstanbul 2001. YAVUZ, Yusuf Şevki, “İbn Fûrek”, DİA, İstanbul 1999, XIX, 495.
  • YAVUZ, Yusuf Şevki, “İbn Fûrek”, DİA, İstanbul 1999, XIX, 495-498.
  • YAVUZ, Yusuf Şevki, “Müşebbihe”, DİA, İstanbul 2006, XXXII, 156 vd.
  • YAVUZ, Yusuf Şevki, “Müteşâbih”, DİA, İstanbul 2006, XXXII, 204 vd.
  • YAVUZ, Yusuf Şevki, “Te’vîl”, DİA, İstanbul 2012, XLI, 27.
  • YAVUZ, Yusuf Şevki, “Haber”, DİA, İstanbul 1996, XIV, 346-349.
  • YURDAGÜR, Metin, “Haberî Sıfatları Anlamada Metod”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1983, sayı: 1, s. 249-264.
  • YÜCEL, Ahmet, Başlangıçtan Günümüze Hadis Usûlü, İFAV, İstanbul 2009.
  • YÜCEL, Ahmet, Hadis Tarihi, İFAV Yayınları, İstanbul 2012.
  • ZAMEHŞERÎ Muhammed b. Ömer, el-Fâik fî Ğarîbi’l-Hadîs, (I-IV), Dârü’lMa’rife, Lübnân ty.
  • ZEHEBÎ, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Siyerü A’lâmi’n-Nübelâ, Müessesetü’r-Risâle, XVII, 216-217;
  • ZEHEBÎ, Şemsuddîn Muhammed b., Târîhü’l-İslâm, Dârü’l-Ğarb, 2003, IX, 109-110.
  • ZEYDÂN, Abdülkerîm, el-Vecîz, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1432/2011.
  • ZİRİKLÎ, Hayruddîn, el-A’lâm, (I-VIII), Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, Beyrut 2002.