Peygamber’in (s.a.v.) Dil Unsurları: Mantık, Belâgat ve Dil Felsefesi Açısından Bir Değerlendirme

Peygamber (s.a.v.) kendisine indirilen vahyi insanlara bildirmiş ve bu vahyi muhataplarına açıklamak suretiyle tebyin vazifesini icra etmiştir. Kur’ân-ı Kerîm, Peygamber’in (s.a.v.) hevâsından konuşmadığını ve onun sözlerinin vahiy kaynaklı olduğunu bildirmektedir. Onun sözleri, içerisinde şüphe barındırmayan hakikatlerin birer taşıyıcısıdır. Bu hakikatlerin muhataba aktarımında sözün maddesi kadar sûreti de önem arz etmektedir. Peygamber (s.a.v.) tebyin vazifesini “dil” vasıtasıyla icra etmiş ve muhatapları için sözü daha anlaşılır kılma ve ikna edici hale getirme noktasında dilin inceliklerini kullanmıştır. Peygamber'in (s.a.v.) müminlere yeni bir anlayış istikameti sunmasında ve onların düşünce dünyalarında değişim meydana getirmesinde “dil” önemli bir oynamaktadır. Bu çalışmada, Peygamber'in (s.a.v.) dilindeki lingüistik unsurlar ele alınarak onun sözlerine dair dil, anlam ve doğruluk değeri açısından bir inceleme ortaya konulacaktır. Bu inceleme temelde mantık ve dil felsefesi eksenli bir inceleme olmakla birlikte, belâgat ilmine dair konu ve kavramlardan da faydalanılmıştır. Çalışmanın ana hedefi, Peygamber’in (s.a.v.) dilindeki sabit ve değişken unsurların takibini yapmak ve dil-doğruluk ilişkisi bağlamında onun sözlerinin doğruluk değerine dair bir tahlil sunmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mantık, Belâgat, Dil Felsefesi, Peygamber, Dil, Anlam, Doğruluk

Language Elements of The Prophet (PBUH): an Evaluation in Terms of Logic, Rhetoric and Philosophy of Language

The Prophet (PBUH) informed the people about the revelation that was revealed to him and performed the duty of informing by explaining this revelation to his interlocutors. The Qur'an states that the Prophet (PBUH) did not speak out of his desires and that his words are revelation. His words are carriers of truths without doubt. In conveying these truths to the addressee, the form of the word is as important as its matter. The Prophet (PBUH) performed his duty of explanation through “language” and used the subtleties of the language to make the speech more clear and convincing to the addressee. “Language” plays an important role in the Prophet's (PBUH) showing the believers a new direction of understanding and changing their world of thought. In this study, linguistic elements in the language of the Prophet (PBUH) will be discussed and an examination of his words in terms of language, meaning and truth will be presented. This examination is basically in terms of logic and philosophy of language, but the subjects and concepts of rhetoric are also used. The aim of this study is to follow the fixed and variable elements in the language of the Prophet (PBUH) and to present an analysis of the truth value of his words in the context of language-truth.

Keywords:

Logic, Rhetoric, Philosophy of Language, Prophet (PBUH), Language, Meaning, Truth,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. “Müsnedü’l-imam Ahmed b. Hanbel”. thk. Şuayb el-Arnavut – Âdil Mürşid. Türkiye: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1996.
"Aristotle on Non-Contradiction". The Stanford Encyclopedia Of Philosophy, ed. Edward N. Zalta, Uri Nodelman. Erişim 16 Şubat 2022. https://plato.stanford.edu/archives/spr2019/entries/aristotle-noncontradiction/
Arslan, Hüsamettin. Epistemik Cemaat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1991.
Aslan, Recep. “Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Üslubu ve Anlatım Tarzı”. İlahiyat Akademi Dergisi 14 (Aralık 2021), 219-236. https://10.52886/ilak.1017510
“Association”. Encyclopedia Britannica. Erişim 15 Ocak 2022. Https://Www.Britannica.Com/Science/Association-Psychology
Austin, John Langshaw. How To Do Things With Words. London: Oxford University Press, 1962.
Bardakoğlu, Ali. "İkrah". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 28 Aralık 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ikrah
Bolay, Süleyman Hayri, "Akıl", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 18 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/akil#1
Bolelli, Nusreddin. Belâgat: Beyân-Meânî-Bedî’ İlimleri Arap Edebiyâtı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2001.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Sahîhu'l-Buhârî. nşr. Mustafa Dîb el-Buğâ. Dımaşk: Dar-u İbn Kesir, 5. Basım, 1414/1993.
Canan, İbrahim. Peygamberimizin (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Tebliğ Metotları. İzmir: Yeni Akademi Yayınları, 2007.
Canlı, Mustafa. “Hz. Peygamber Örnekliğinde Sözlü ve Sözsüz İletişim”. Bilimname 17/2 (Haziran 2008), 147-177.
Cavanaugh, Jillian R. “Performativity”. Oxford Bibliographies. Erişim 16 Şubat 2022. https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199766567/obo-9780199766567-0114.xml
"Coherence Theory of Truth". Encyclopedia of Philosophy. Erişim 13 Şubat 2022. https://www.encyclopedia.com/humanities/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/coherence-theory-truth
“Coherence Theory Of Truth”. Wikipedia: The Free Encyclopedia. Erişim 13 Şubat 2022. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=coherence_theory_of_truth&oldid=1059138433
Cürcani, Seyyid Şer’îf. Şerhu’l mevakıf. çev. Ömer Türker. 1. Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
Çuhadar, Mustafa. “Fesahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 2 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/fesahat
Duignan, Brian. “Occam’s Razor”. Encyclopedia Britannica. Erişim 28 Şubat 2022. https://www.britannica.com/topic/occams-razor
Durmuş, İsmail. "Itnâb". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 9 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/itnab#1
Durmuş, İsmail. "İhbâr", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 22 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/ihbar--belagat
Durmuş, İsmail. "İnşâ". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/insa--dil-edebiyat#1
Durmuş, İsmail. "Meânî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/meani#1
Durmuş, İsmail. "Mübalağa". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/mubalaga#1
Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2004.
Emiroğlu, İbrahim. “Mantık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Haziran 2023.
Er, Ümmü. Hadislerin Şifâhî Rivâyeti ve Hadis Hâfızlığı. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
Erdem, Engin. “Hanefî-Mâtürîdî Gelenekte Bilgi ve İman”. Diyanet İlmî Dergi 54 (2018), 59-78.
Güldü, Şule. “Ontolojik ve Epistemolojik Temelleriyle Sadrüşşerîa’da Müreccih Kavramı: Fâilin ve Müctehidin Fiiline Etkisi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 22/1 (17 Mart 2022), 577-604. https://doi.org/10.33415/daad.1032538
Günday, Şeref. “Doğru ve Doğruluk Kuramları”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/1-2 (Şubat 2010), 187-195.
Hacımüftüoğlu, Nasrullah. "Beyân". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/beyân--edebiyat
Ilgaroğlu, Muhammed Caner. “Ahlâkın Duygusal Temeli: Kur’ânî Kavramlar Bağlamında Felsefî Bir Analiz”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/41 (2018), 75-91.
İbn Hazm, et-Takrîb li-haddi’l-mantık. çev. İbrahim Çapak - Yusuf Arıkaner. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
İbn Rüşd. Telhisu’l hatabe. thk. Abdurrahman Bedevi. Kuveyt: Vekaletü’l Matbuat, 595/1198.
İpek, Mikail. “İmam Mâtürîdî’de Bilgi Kuramı ve İmanda İstidlâlî Bilginin (Aklın) Rolü”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/2 (2021), 249-264. 10.46790/erzisosbil.933464
Kabakoz, Muhammed. İlk Defa Hadislerde Geçen ve Hz. Peygamberi Tarafından Özel Anlamda Kullanılan Kelimeler ve Deyimler. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Kandemir, M. Yaşar. "Cevâmiu’l-Kelim". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/cevamiul-kelim
Kâtibî. Şemsiyye Risâlesi. thk. çev. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
Kaya, M. Cüneyt. “Peygamberin Yasa Koyuculuğu: İbn Sînâ’nın Amelî Felsefe Tas.a.v.vuruna Bir Giriş Denemesi”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 14/27 (Aralık 2009), 57-91.
Kılıç, Hulusi. "Belâgat". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/belagat#1
Kur’ân Yolu. Erişim 12 Şubat 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr
Mâturîdî, Ebû Mansûr. Kitabü’t-tevhid. thk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu's-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Matbaat-u Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâuhû, 1374/1955.
Özcan, Hanifi. Mâturîdî’de Bilgi Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1993.
Özdoğan, M. Akif. “Arap Dili ve Edebiyatı Kaynaklarında Hz. Peygamber’in Dil ve Edebiyattaki Yerine Bir Bakış”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/1 (Şubat 2005), 223-242.
Özkan, Mehmet. Hz. Peygamber ve Gençlik Sorunları. Konya: Palet Yayınları, 2019.
Saraç, M. A. Yekta. "Îcâz". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Şubat 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/icaz--belagat
Searle, John R. Bilinç ve Dil, çev. Muhittin Macit - Cüneyt Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
Spinoza. İlâhiyat: Peygamberlik Hakkında. çev. Veysel Atayman. İstanbul: Salyangoz Yayınları, 2006.
Suyûtî, el-Müzhir fî ʿulûmi'l-luğa. 1. Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kutübi’l-‘İlmiyye, 1998.
Ural, Şafak. Pozitivist Felsefe: Bilimde ve Felsefede Doğrulama, İstanbul: Remzi Kitapevi, 1986.
Uzun, Ahmet. Sahih-i Buhari’deki Cevamiu’l Kelim Nitelikli Hadislerin Değerlendirilmesi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
Uzunoğlu, Vecih. “Hz. Peygamber’in Edebî Yönü”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2010), 41-76.
Yeşil, Mustafa. “Mantık Felsefesi: Dil, Anlam ve Doğruluk”. İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (2015), 99-114.