TRABLUSGARPLI BİR DEVLET ADAMI: HASSÛNE DAGAYYİS VE GARP OCAKLARI HAKKINDAKİ 1250/1834 TARİHLİ LÂYİHASI

1830’lu yıllarda Osmanlı Devleti neredeyse yok olmanın eşiğine gelmişti. Böyle bir süreçte Sultan II. Mahmud (1808-1839), devleti yeniden organize etmek için başlattığı reformlarını Kuzey Afrika’daki topraklarında da uygulamak istedi. Karşısındaki iki büyük meseleden biri Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın itaatsizliği, diğeri Osmanlı Devleti’nin Afrika’daki topraklarına yönelik Fransızların tasallutu idi. Padişah hem Kavalalı’yı yola getirmek hem de işgal altındaki Cezayir’i Fransızlardan geri alıp Garp Ocaklarına bir düzen vermek istiyordu. Bu süreçte bazı devlet adamları öne çıkarak Babıali’nin bu ocaklarına dönük politikasının şekillenmesinde mühim roller ifa ettiler. Hazırladığı lâyiha ile Hassûne Dagayyis de bu politikanın bir parçası oldu. Özellikle bu bölgede yerli halkın da dâhil olduğu yeni askerî birlikler oluşturulmasını ve Osmanlı payitahtıyla buradaki idarecilerin emirlerindeki herkes ile daha kuvvetli bir bağ kurmasını teklif eden Hassûne Efendi’nin ana gayesi Kuzey Afrika Müslümanlarının birliğini temin etmekti. Ona göre ancak birlik olunabilirse Fransız işgaline ve asilere karşı durulabilirdi. Bu makale, böyle kritik bir dönemde bu eyaletlerde yeni bir düzenin nasıl kurulabileceğine dair hazırlanan layihayı/raporu tanıtmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Hassûne Dagayyis, Garp Ocakları (Cezayir, Tunus, Trablusgarp), Fransız İşgali, Kavalalı Mehmed Ali Paşa

A STATESMAN FROM TRIPOLI: THE MEMORANDUM OF 1250/1834 OF HASSUNA D’GHIES AND WESTERN ODJACKS

In the 1830s, the Ottoman State came to the threshold of disappearance. During such a process, Sultan Mahmud II (1808-1839) wanted to apply the reforms it started in order to reorganize the state on its lands in Northern Africa, as well. He faced two big issues: the disobedience of Muhammad Ali Pasha from Kavala and the attack of the French on the lands of the Ottoman State in Africa. Sultan Mahmud wanted to both bring Muhammad Ali Pasha from Kavala to his knees, get back Algeria under invasion from the French and put the Western Odjacks in order. But how could he do that? During this process, he performed important roles in shaping the policy of the Sublime Porte towards the Western Odjacks by putting forward some statesmen. Hassuna D’Ghies also became a part of this policy with the memorandum it prepared. The main purpose of Hassuna, who especially suggested creating new military troops that included local people from the Western Odjacks region and creating a stronger bond between the Ottoman Capital and rulers and local people in the region in his memorandum, was to ensure the unity of Northern African Muslims. According to him, it was only possible to stand against the French invasion and rebels such as Mehmed Ali Pasha from Kavala by unionizing. This article aims to present Hassuna D’Ghies that appeared in such a critical period and the memorandum/report he prepared on how to establish a new order in the Northern African lands of the Ottoman State.

Keywords:

Hassuna D’Ghies, Western Odjacks (Algeria, Tunisia, Tripoli), French Invasion, Muhammad Ali Pasha from Kavala,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümâyûn Fonu (HAT), Dosya/Gömlek No: 714/34087-B, tarih yok (t.y).
BOA, HAT, 831/37520-B, 1250 (1834).
BOA, HAT, 1173/46419, 1250 (1834).
BOA, HAT, 1173/46423, t.y.
BOA, HAT, 1174/46429-S, 1-2, 27.Za.1250 (27 Mart 1835).
BOA, HAT, 1174/46430-Ç, 1251 (1835).
BOA, HAT, 1180/46612-H, 26.Ş.1248 (18 Ocak 1833).
BOA, HAT, 1230/47965-A, 1252 (1836?).
Abun-Nasr, J. M., (1987), A History of the Maghrib in the Islamic Period, Cambridge University Press, Cambridge.
Altundağ, Ş., (1988), Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı Mısır Meselesi 1831-1841, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Armaoğlu, F., (2003), 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789–1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Bentham, J., (1990), Securities against Misrule and Other Constitutional Writings for Tripoli and Greece, Ed. Philip Schofield, The Collected Works of Jeremy Bentham, Clarendon, Oxford.
Bin İsmail, Ö. A., (1966), İnhiyâru Hükmi’l-Üsrati’l-Karamanliyye fî Libya, 1795-1835, Mektebetü’l-Fercânî, Trablus, Beyrut.
Coller, I., (2016), “Ottomans on the Move: Hassuna D’Ghies and the ‘New Ottomanism’ of the 1830s”, Mediterranean Diasporas: Politics and Ideas in the Long 19th Century, Ed. Maurizio Isabella, Konstantina Zanou, Bloomsbury Academic, London-New York, 5. Bölüm, s. 97-117.
Erim, N., (1953), Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri, Cilt I (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları), TTK Yayınları, Ankara.
Feraud, C., (1994), Havliyyâtü’l-Lîbiyye (Annales Tripolitaines), III. Baskı (I. Baskı:1973), Ar. Çev. Muhammed Abdülkerim el-Vâfî, Câmiatü Karyunus, Bingazi.
Greenhow, R., (1835), The History and Present Condition of Tripoli, with some accounts of the others Barbary States, Published by T. W. White, South Literary Messenger, Richmond.
Hasan, H. F., (2001), el-Yevmiyyâtü’l-Lîbiyye, C.II, Thk. Muhammed el-Usta, Ammar Cüheyder, Merkezü Cihâdi’l-Lîbiyyîn li’d-Dirâsâti’t-Târîhiyye, et-Tab’atü’s-Sâniye, Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, Bingazi.
Hume, L. J., (1980), “Preparations for Civil War in Tripoli in the 1820s: Ali Karamanli, Hassuna D'Ghies and Jeremy Bentham”, The Journal of African History, 21.3, s. 311-322.
İlter, A. S., (1937), Şimâlî Afrika’da Türkler, C.II, Vakit Gazete Matbaa Kütüphane, İstanbul.
Kavas, A., (2010), “Avrupalıların Garp Ocaklarını Osmanlı Devleti’nden Koparma Girişimleri ve Buna Karşı Alınan Tedbirler”, XV. Türk Tarih Kongresi (Ankara: 11-15 Eylül 2006) Kongreye Sunulan Bildiriler, IV. Cilt – I. Kısım, Osmanlı Tarihi-A, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 1111-1120.
Kavas, A., (2002), “Kuloğlu”, DİA, C.XXVI, Ankara, s.359-360.
Kocaoğlu, M., (1995), “Kavalalı Mehmed Ali Paşa İsyanı (1831-1841)”, OTAM, S. 6, s. 195-210.
Nehicüddin, M., Sâfî, H., (2013), Tarih-i İbn-i Galbun der-Beyan-ı Trablusgarp & Trablusgarp Tarihi, Ed. Ahmet Kavas, Yay. haz. Abdullah Erdem Taş, Muhammed Tandoğan, Aydın Özkan, ORDAF Yayınları, İstanbul.
Rossi, E., (1974), Libya münzü’l-Fethi’l-Arabî hattâ sene 1911 (Storia di Tripoli e Della Tripolitania dalla Conquista Araba al 1911), Arapça Çev. Halife Muhammed et-Tillîsî, Beyrut.