MATEMATİK TARİHİNDEN BİR SAYFA: BEKİR SIDKI BEY’İN TUHFE EL-MUHÂSİBÎN’İNDE ÇARPMA VE BÖLME YÖNTEMLERİ

Tam adı Hasköylü Bekir Sıdkı b. Hasan TevŞ k olan 19.yy Osmanlı düşünürünün hayatı hakkında çok az malumat bulunmaktadır. Bekir Sıdkı’nın ’den mezun olduğu bilinmektedir. 19. yüzyılda aritmetiğin halk arasında yayılması maksadıyla çok sayıda kitap kaleme alınmıştır. Bunlardan bir tanesi de 1863 tarihinde yayımlanan Tuhfe el-Muhâsibîn isimli eseridir. Öyle anlaşılmaktadır ki bu eser, geleneksek aritmetik anlayışı ve çağdaş aritmetik anlayışı arasında bir yerlerde bulunmaktadır; bunun en güçlü kanıtı, çarpma ve bölme işlemlerinde kullanılan yöntemlerin geçmişinin orta çağlara kadar uzanmasıdır. Bizler bu çalışmamızda Tuhfe el-Muhâsibîn’in içeriğini tanıtacak ve ardından kitapta yer alan tarihi çarpma ve bölme işlemi yöntemlerinin tanıtımını yapacağız. Bu araştırmada, Bekir Sıdkı’nın Tuhfe el-Muhâsibîn adlı eserinin 1863 yılında yapılan basımı incelenmiştir. Kitap incelendiğinde, kitabın basıldığı tarih olan 19.yy ortalarındaki ders kitaplarında çarpma ve bölme işlemleri için klasik ve modern yöntemler bir arada bulunduğundan, bu dönemin bir geçiş dönemi özelliği taşıdığı görülmektedir

Th ere is a very small piece of information about a 19th century Ottoman scholar whose full name was Hasköylü Bekir Sıdkı b. Hasan TevŞ k. It is known that Bekir Sıdkı graduated from (Th e Faculty of Medicine). He wrote numerous books in order to popularize arithmetic among people and one of them is Tuhfe el-Muhâsibîn which was published in 1863. It is understood that this work stands on the line between the understanding of traditional arithmetic and the understanding of modern arithmetic. Th e strongest evidence of this assumption is that the history of methods used in multiplication and division goes back to the Middle Ages. In this study we will Ş rst introduce the content of Tuhfe el-Muhâsibîn and then the methods of multiplication and divison in the book. Upon analyzing the book, it is clearly seen that this period bears characteristics of the transitional period since there are both classical and modern methods for multiplication and division in the mid-19th century textbooks which share the same period with Tuhfe el- Muhâsibîn

___

Bergren, J. L. (2003). Episodes in the Mathematics of Medival İslam. New York: Springer- Verlag.

Sıdkı, B. (1880). İstanbul: Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne Litografya Destgâhı .