KIRGIZ ŞAİRİ TÖLÖGÖN MAMEYEV’İN ŞİİRLERİNDE AT

İnsanlık tarihi boyunca çok önemli roller üstlenmiş olan at, henüz o eski önemini ve değerini yitirmemiş kutsal ve asil bir hayvan olarak kabul edilmektedir. Asya bozkırlarında Türkler tarafından evcilleştirildiği bilinen at, tarihten bu yana yaylak-kışlak hayat yaşayan topluluklarda sadece basit bir binit olarak kullanılmamıştır. Atın, gerektiği zaman etinden, sütünden faydalanılan bir besin kaynağı, ister günlük hayatta, ister savaş durumlarında derisinden, kuyruk ve yelelerinden çeşitli araç gereçlerin yapıldığı önemli bir kaynak, yine yaylak-kışlak hayatı sürdüren topluluklarda yük hayvanı, toprakların işletilmesinde öküzün yanı sıra kullanılan çift hayvanı, ayrıca zenginlik göstergesi ve ekonomik bir güç olduğu bilinir. Atın, sadece bu şekilde kullanılan basit bir hayvan olmadığı, “At insanın kanadı” atasözünde olduğu gibi, bir dost, sırdaş, tehlikeli anlarda sahibini koruyup kollayan varlık olduğuna da inanılmıştır. Bundan dolayıdır ki at konusunda rivayetler, söylentiler dile getirilmiş, mitlerde, masallarda, efsanelerde, menkıbelerde ve destanlarda insanları kurtaran önemli birer kahraman hayvanları olarak anlatılmış, çeşitli halk şairlerinin şiirlerine de konu olmuştur. Peki, yaylak-kışlak hayatının neredeyse görülmediği günümüz dünyasında atın insan hayatındaki önemi nedir? Hipodromlarda koşturularak kazanma uğrunda bahislerin oynandığı bir obje midir? Ya da spor yarışlarında temsil ettiği ülkelerin veya grupların onurunu koruyan birer gurur kaynağı mıdır? Hâlâ insanlar tarafından ilk dönemlerdeki gibi önem veriliyor mu? Yoksa sadece masallarda, efsanelerde anlatılan kahramanlığıyla ön plana çıkmış bir hayvan mıdır? Bu sorulara cevap aramak üzere bu çalışmada bir örneklem olarak 20. yüzyılın başlarına kadar yaylak-kışlak hayatlarına devam eden en eski Türk boylarından Kırgızların tanınmış şairi Tölögön Mameyev’in başta atı konu alan şiirleri incenecek; daha sonra da diğer şiirlerinin arasından at kelimesinin geçtiği mısralar ele alınarak atın hangi anlamlarda kullandığı ve ata olan yaklaşımı tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Çağdaş Kırgız Şiiri, Tölögön Mameyev, At, Cılkı

“HORSE” IN THE POEMS OF KYRGYZ POET TOLOGON MAMEYEV

Horse which played important roles in history did not lose its old importance and value and is regarded as a sacred and noble animal. It was tamed in the steppe of Central Asia by Turks and was not used only for riding purposes by the migrant settlers in the region. Horse is known as a nutrition source (meat and milk) when necessary, a vital resource in the war time to make equipment from its skin, tail and mane hair, as a draught animal to carry the household from highland to lowland and vice versa by the migrant settlers, as a span-mate to the ox to tame the soil, and as an indicator of richness and economic power. Horse is also seen as a good friend protecting its owner in dangerous situations as seen in the proverb: “Horse is the wing of the humankind”. Therefore, horse as a theme and character saving humans, is employed as a savior in many poems, stories, narratives, myths, fairy tales, legends, sagas and religious stories. It was also mentioned in many folk poetries. So, what is the importance of horse in contemporary life which has nearly no place for the migrant settlers’ life? Is it an object to race in hippodromes to earn money or an object to carry the flag of a nation in the sports events? Does the horse receive the same attention as it was in the past or is it just an animal savior narrated in the fairy tales? The life of Kyrgyz people, one of the oldest Turkic clan, who have lived as migrant settlers till the beginning of the 20th century and Kyrgyz poet Tölögön Mameyev’s poems will be analyzed as a sample to understand the value and place of the horse to answer these questions, then the verses which include “horse” will be investigated to see which meaning it carried and Mamayev’s approach to it.

Keywords:

Contemporary Kyrgyz Poetry, Tölögön Mameyev, Horse, Cılkı,

PDF

___

Abıdeş, M. (2016). Türk edebiyatında at. Bizim Külliye, 76-86. http://bizimkulliye.com/?p=465, (Erişim Tarihi: 01.11.2019)
Aksoy, M. (1998). Türklerde at kültürü ve kımız. Tarih Dergisi(142), 38-44. https://uqusturk.files.wordpress.com/2011/05/trklerde-at-kltr-ve-kmz.pdf, (Erişim Tarihi: 01.10.2019).
Aksoy, M. (2013). İskitlerden Türklere at kültürü ve kımız. Yeni Ufuklar(18), 26-31. https://www.academia.edu/30738222/Mustafa_Aksoy_%C4%B0skitlerden_T%C3%BCrklere_At_K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC_ve_K%C4%B1m%C4%B1z, (Erişim Tarihi: 01.06.2019).
Belek, K. (2008). Kırgızlarda at ve at kültürü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Bişkek. https://docplayer.biz.tr/6228562-Kirgizlarda-at-ve-at-kulturu.html, (Erişim Tarihi: 01.15.2019).
Belek, K. (2015). Eski Türklerde at kültürü (Dünden bugüne Kırgız kültürel hayatı örneği). Gazi Türkiyat(16), 111-128.
Cumakunova, G. (2009). Kırgız ve Türkmen Türkçelerinde atçılık terminolojisi. Ankara Üniv. Dil Tarih Coğrafya Fak.,Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 6(2), 40-55. http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/makale.php?id=350, (Erişim Tarihi: 01.06.2019).
Cusuyev, S. (2012, 01 13). Kayrattuu akındın kanattuu ırları. http://kmborboru.su/2012/01/13/kajrattuu-aky-ndy-n-kanattuu-y-rlary/, (Erişim Tarihi: 01.07.2019).
Doğan, O. (2006). Bozkır kavimlerinin kültür ve mitolojilerinde at. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı, Ankara.
Herodotos (1973). Herodotos tarihi. (Çev. Müntekim Ökmen). İstanbul: Remzi Kitabevi.
http://kmborboru.su. (2012, 01 13). Tölögön Mameyev. http://kmborboru.su: http://kmborboru.su/2012/01/13/t-l-g-n-mameev, (Erişim Tarihi: 01.07.2019).
Keleş, N. (2016). İndo-Germen/Alman ve Turan/Türk kavimleri halk kültüründe atla ilgili inançlar. E. B.
Sarıca, & S. Bedri (Dü.) Dil Bilimleri Kültür ve Edebiyat içinde (ss. 251-299). Denizli: Padam. https://www.academia.edu:https://www.academia.edu/34370699/AT_Dunyada_Turan_Turk_ve_Indogermen_Alman_Kavimlerinde_At_Atin_Evcillestirilmesi_Yeri_ve_Onemi, (Erişim Tarihi: 01.10.2019).
Kıran, Z. ve Eziler Kıran, A. (2006). Dilbilime giriş. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Küçük, S. (2009). Türk kültüründe donlarına göre atlara verilen adlar ve nişanları. Turkish Studies İnternational(4/8), 1830-1855.
Mameyev, T. (2016). Can düynö cañırıgı, (ırlar). Bişkek: Poligrafbumresursı.
Mameyev, T. (2018). Ben dünyayı temizlerim şiirimle. (Çev. K. Kulamshaev) Ankara: TÜRKSOY.
Mameyev, T. (tarih yok). kultur.gov.tr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/13677,tologonmameyevpdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 01.07.2019).
Ögel, B. (1979). Türk kültür tarihine giriş (Cilt I-VII). Ankara.
Oğuzbaşaran, B. (2016, 05 11). Necip Fazıl'ın şiirlerinde at. tarihinde http://ayvakti.net: http://ayvakti.net/?p=3355, (Erişim Tarihi: 01.10.2019).
Samudinov, T. (2018, 5 11). Akındık coldo adaşuu köp, El akını Tölögön Mameyevge. Erkin Too, s. 12. http://erkintoo.kg/uploads/default/newspapers/ET_11_05_1.pdf, (Erişim Tarihi: 01.09.2019).
Seydakmatov, K. (1988). Kırgız tilinin Kıskaça etimologiyalık sözdügü. Frunze: İlim Basması.
Şavk, Ü. Ç. (2002). Kırgız Atasözleri. Ankara: TDK.
Yeşildal, Ü. Y. (2015a). Er Töştük destanı (İnceleme-Metin). (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Ankara.
Yeşildal, Ü. Y. (2015b). Er Töştük anlatısının Kırgız sahasına ait nesir varyantları. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(11), 81-113. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/59676, (Erişim Tarihi: 12.02.2019).