HAS-BAĞÇEDE 'AYŞ U TARAB'DA KLASİK TÜRK EDEBİYATININ İRANÎ MENŞEİ TEZİ

Menşe tartışmaları, modern edebiyat tarihlerinin yazılmaya başlandığı 19. yüzyıldan itibaren, ulusçuluk akımının da etkisiyle, edebiyat tarihlerinin ilk ve en önemli meselesi haline gelmiştir. Söz konusu tartışmalar, ileri sürülen problemin tabiatı gereğince, sanat eserinin kıymetini sanatın kendi kuralları çerçevesinde değerlendirmek yerine eserin ait olduğu edebî geleneğin tarihî gelişim çizgisi ile ulusal tarih/siyaset arasında güçlü bir bağ kurmaya odaklanmıştır. Böylece eserlerin anlam ve biçim katmanındaki muhtelif unsurların milliyetini tayin etme çabası ön plana çıkmıştır. Bu bağlamda klasik Türk edebiyatı merkezli modern araştırmaların/tartışmaların önemli bir kısmı da menşe problemine hasredilmiştir. Araştırmaların temel meselesinin çok spesifik olduğu durumlarda bile araştırmacıların kendilerini bir şekilde menşe tayiniyle ilgilenmek zorunda hissettikleri görülmektedir. Künyesinden ve takdim yazısından açıkça anlaşılacağı üzere Osmanlı seçkinlerinin eğlence hayatını ve bu hayatın ayrılmaz bir parçası olan şiir ve şair konularını ele alan Has-bağçede ‘Ayş u Tarab’ın da ilk mevzusu menşe tayinine ayrılmıştır. Halil İnalcık, Osmanlı seçkinlerinin eğlence hayatının en somut mekânı olan işret meclisi geleneğinin hem şekil hem de muhteva yönünden temel olarak İslam öncesi İran kültürünün bir uzantısı olduğunu ve dolayısıyla işret meclislerinin vazgeçilmez bir unsuru olan klasik şiirin de büyük ölçüde İranî gelenekten beslendiğini ileri sürmektedir. Bu çalışmada, Halil İnalcık’ın Has-bağçede ‘Ayş u Tarab’da ileri sürdüğü İranî menşe tezinin mesnetleri ve bu mesnetlerin söz konusu tezi destekleyip desteklemediği tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Has-bağçede 'Ayş u Tarab, Klasik Türk Edebiyatı, İranî Menşe, İranî Menşe

PDF

___

KAYNAKÇA Abdurrahman Fehmi Efendi. (2005). Medresetü'l-'Arab. (H. Elmalı, C. Eren, Dü.) İzmir: Yeni Akademi Yayınları.
Andrews, W. G. (2014). Şiirin sesi toplumun şarkısı. (T. Güney, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
Armutlu, S. (2014). Derî Farsçasında gazelin oluşumu, felsefesi: Bu gazeldeki aşk söylemi ve güzellik unsurlarının kaynağı olarak hadarî ve uzrî gazel. Doğu Esintileri (1), 33-120.
Atçeken, İ. H. (2013). Velîd II. Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (Cilt 43, s. 31-33). İstanbul: İSAM.
Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk edebiyâtı târihi. İstanbul: MEB.
Brockelmann, C. (1964). İslam milletleri ve devletleri tarihi. (N. Çağatay, Çev.) Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Câhiz Ebû Osman. (2015). Saray âdâbı kitâbü't-tâc fî-ahlâki'l-mülûk. (A. Benli, Çev.) İstanbul: Klasik Yayınları.
Canan, İ. (2009). Kütüb-i sitte tercüme ve şerhi. Ankara: Akçağ.
Cooperson, M. (2008). JĀḤEẒ. Encyclopædia Iranica. Online Edition: http://www.iranicaonline.org/articles/jahez (Erişim Tarihi: 15.07.2018).
Çağrıcı, M. (2001). İtidal. Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (Cilt 23, s. 456-457). İstanbul: İSAM.
Çetin, N. M. (2011). Eski Arap şiiri. İstanbul: Kapı Yayınları.
Demirayak, K. (2017). Arap edebiyatı tarihi - III. Erzurum: Fenomen Yayınları.
Eminhânî, Î., Nizâm-İslâmî, Z. (1392). Berresî-i tatbîkî-i mefhûm-i adâlet der-Şâhnâme (Îrân-i bâstân) ve âsâr-i Eflâtûn. Edebiyyât-i İrfânî ve Ustûre Şinâhtî, 9 (30), 39-70.
Fedevî, T., Bâvânpûrî, M., Loristânî, N. (1393). Beynenmetniyyet-i Kur'ânî der-Şâhnâme-i Firdevsî. Mecelle-i Mutâla'ât-i İntikâdî-i Edebiyyât (2), 59-72.
Firdevsi. (1956). Şehname. (N. Lugal, K. Akyüz, Çev.) İstanbul: MEB.
Gibb, E. (1999). Osmanlı şiiri tarihi. (A. Çavuşoğlu, Çev.) Ankara: Akçağ.
Gibb, H. (2017). Arap edebiyatı. (O. Özatağ, Çev.) Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Güleç, İ. (2017). Hz. Peygamber'in şiire karşı tutumu. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (19), 123-146.
Horatius. (1994). İambus’lar, lirik şiirler, satura’lar, mektuplar. (T. Uzel, Çev.) Ankara: TTK Basımevi.
Humâyî, C. (1309). Târîh-i edebiyyât-i Îrân ez-inkirâz-i Sâsâniyân tâ hamle-i Mogôl (Cilt 2). Tebriz: Kitâbhâne-i Edebiyye.
Hüseynî, S. (1378). Te'sîr-i Kur'ân ve ferheng-i İslâmî der-zebân ve edeb-i Fârisî tâ sede-i pencom-i hicrî. Zebân ve Edeb (7-8), 19-34.
İbn Kesîr. (1993). Hadislerle Kur'an-ı Kerîm tefsîri. (B. Karlığa, B. Çetiner, Çev.) İstanbul: Çağrı Yayınları.
İlhâmî, F. (1387). Te'sîr-i Kur'ân ve hadîs der-Şâhnâme-i Firdevsî. Usve (6-7-8), 2-5/13-17.
İnalcık, H. (2018). Has-bağçede 'ayş u tarab nedîmler şâirler mutribler. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
İpekten, H. (2002). Eski Türk edebiyatı nazım şekilleri ve aruz. İstanbul: Dergâh.
Jettmar, K. (1967). Art of the steppes. (A. E. Keep, Çev.) New York: Crown Publishers.
Kabûl, İ., Fâtımî, S. (1388). Berresi-i tatbîkî-i suhânân-i Bozercmihr der-Şâhnâme bâ Kur'ân ve hadîs. Costârhâ-yi Edebî (165), 69-93.
Kartal, A. (2016). Türk-Fars edebî ilişkileri hakîkate düşen gölge. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
el-Kaysî, 'A. S. (2014). Aşırılıklar karşısında Kur’anî perspektiften vasat ümmet olma bilinci. (Y. Ağkuş, Çev.) Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1), 195-22.
Keykâvus b. İskender. (1956). Kâbûsnâme. (A. A. Badawi, Dü.) Tahran: Ebne-Sina.
Khaleghi-Motlagh, D. (1983). ADAB i (Adab in Iran). Encyclopaedia Iranica. Online Edition: http://www.iranicaonline.org/articles/adab-i-iran (Erişim Tarihi: 15.07.2018).
Kocatürk, V. M. (1964). Türk edebiyatı tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.
Köprülü, M. F. (1981). Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Levend, A. S. (1980). Divan edebiyatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Levend, A. S. (2014). Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
McDonald, M. V. (2007). Bir tür olarak Arap edebiyatında hayvanı konu alan kitaplar. (Ş. Şahin, Çev.) Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16 (2), 393-403.
Muntasib-Mucâbî, H. (1382). Firdevsî ve ithâm-i Zerdüştîgerî. Pijûhişhâ-yi Edebî (1), 129-146.
Muntasib-Mucâbî, H. (1384). Te'sîr-i Kur'ân ve ehâdîs der-Şâhnâme-i Firdevsî. Kirmânşâh: Tâk-i Bustân.
Öz, A. (2018). Kur'an'ın önerdiği vasat ümmet. İstanbul: Çıra Yayınları.
Özcanoğlu, M. (1988). Adî b. Zeyd. Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (Cilt 1, s. 382). İstanbul: İSAM.
Pellat, C. (1983). ADAB ii (Adab in Arabic literature). Encyclopædia Iranica. Online Edition: http://www.iranicaonline.org/articles/adab-ii-arabic-lit (Erişim Tarihi: 15.07.2018).
Rypka, J., Klíma, O., vd. (1385). Târîh-i edebiyyât-i Îrân. (Î. Şehâbî, Çev.) Tahran: Şirket-i İntişârât-i İlmî ve Ferhengî.
Sancisi-Weerdenburg, H. (1993). CYROPAEDIA. Encyclopaedia Iranica. Online Edition: http://www.iranicaonline.org/articles/cyropaedia-gr (Erişim Tarihi: 15.07.2018).
Şecerî, R., & Nûşâbâdî, H. C. (1394). Bâztâb-i mefâhîm-i Kur'ânî pâdâş ve keyfer-i a'mâl der-Şâhnâme. Pijûhişhâ-yi Edebî - Kur'ânî, 3 (1), 137-159.
Şerefşâhî, K. (1385, Tâbistân). Hakîm-i Tûs ve âmûzehâ-yi Kur'ânî. Şi'r (48), 84-89.
Zebîdî Zeynüddîn Ahmed (1980). Sahîh-i Buhârî muhtasarı Tecrîd-i Sarîh tercemesi ve şerhi. (K. Miras, Çev.) Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.