MÜSLÜMAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE İNANÇ GELİŞİMİ (Bir Model Denemesi)
Bu makale Müslüman-Türk toplumunda inanç gelişiminin nasıl gerçekleştiğini araştırmak istemektedir. Çünkü insanı sadece Batılı paradigma, kuram ve modellerle anlamaya çalışmak Doğulu bilinci ve Doğu insanının öznelliğini yok sayma anlamına gelmektedir. Bu durum, gerek Müslüman gerekse Hıristiyan bir çevrede doğup büyüyen bir kişinin inanç gelişiminin aynı ya da benzer süreçlerden geçerek şekillendiği iddiasına dayanmaktadır. Kuşkusuz Doğulu ve Batılı bireylerin dini gelişim süreçlerinde bazı hususlar evrensel olabilir. Ancak insanın bilişsel, duyuşsal ve davranışsal yapısını belirleyen yerel özellikler ve kültürel unsurlar görmezden gelinirse indirgemeci ve tek yönlü bir analiz yapılmış olur. Bu düşünceden hareketle gerek Kıta Avrupası gerekse Anglo-Sakson bilim çevrelerinde yaygın olarak kabul gören inanç gelişimi ile ilgili teoriler gözden geçirilmiş, daha sonra Müslüman kültür perspektifinden hareketle yerel bir model geliştirilmeye çalışılmıştır. Kuşkusuz geliştirilmeye çalışılan böyle bir model, hem Batı menşeli bilimsel psikolojiyle ilişkisini canlı tutmalı, hem de yereli ve kültürü bütün sıcaklığıyla kucaklamalıdır. Önerilen modelin kuramsal alt yapısı; Piaget’nin “Bilişsel Gelişim Teorisi”, Bandura’nın “Sosyal Öğrenme Teorisi” ve Erikson’un “Psikososyal Gelişim Teorisi” ile birlikte İslam’ın insan anlayışını biçimlendiren “fıtrat” kavramı ve yine İslam düşünce geleneğinde var olan imanın taklit ve tahkik evlerinden geçerek şekillendiği olgusuna dayanmaktadır. Bu haliyle eklektik bir karakter arz eden bu model Türk-İslam kültürüne özgü kavramlarla yoğrulduğu için özgünlük iddiasındadır.
Anahtar Kelimeler:
Fıtrat, İnanç Gelişimi, Taklit Evresi, Davranışın Taklidi, Modelin Taklidi, Tahkik Evresi
THE DEVELOPMENT OF FAITH IN MUSLIM TURKISH CULTURE (A CASE STUDY)
This article requires that explore how faith development in Muslim-Turkish community. Trying to find out human only with western paradigms, theories and models means that easterner conscious and subjectivity of eastern people rules out. This case based on both Muslim and Christian who grows up in Muslim and Christian environment, faith development of individual is formed by Muslim and Christian environment that through the same or similar process too. Undoubtedly some of the issues may be universal in the religious development of Eastern and Western individuals. However, if cognitive and emotional structure of human determine local characteristics and cultural factors are ignored that would have made reductionist and one way analysis. With starting from this idea, either science environments in continental Europe or science environments in Anglo-Saxon were revised widely accepted theories that concern the development of belief, then a local model from the perspective of Muslim culture has been tried to develop. Certainly such a model has been tried to develop, it should be kept alive its relationship with western origin of scientific psychology and embrace frankly all culture. The infrastructure of theoretical model which is supposed is based on the phenomenon of “Cognitive Development Theory” that concerns Piaget’s model, “Social Learning Theory” of Bandura and the Erikson’s “Psychosocial Developmental Theory” with shaping the Islamic human understanding of “fıtrat” (human nature) concept and “faith” that exists, stand on taking shape by surpassing the phase of imitation and verification through faith in Islamic thought tradition. In this circumstance this model has eclectic character is kneaded with special concepts of Turkish-İslamic culture, therefore such a model asserts that originality
Keywords:
Fitrat, Faith Development, Imitation (Taklit) Phase, Imitation of Behaviour, Imitation of Model, Verification (Tahkik) Phase,
___
- Ahmet b. Hanbel (1429/2009). Müsned I-VI. Beyrut: Daru’l-Fikr.
- Allport, G. W. (2004). Birey ve dini (Çev. B. Sambur). Ankara: Elis Yayınları.
- Argyle, M. & Beit-Hallahmi, B. (1975). The social psychology of religion. London & Boston: Routledge & Kegan Paul.
- Argyle, M. (1999). Din psikolojisi alanındaki yeni gelişmeler (Çev. T. Küçükcan). Dini Araştırmalar II (4), 195-208.
- Argyle, M. (2000). Psychology and religion: An introduction. London: Routledge.
- Arık, İ. A. (1988). Psikolojide bilimsel yöntem. İstanbul: Çantay Kitabevi.
- Arkonaç, A. S. (2008). Psikolojide insan modelleri ve yerel insan modellerimiz. İstanbul: Nobel Yayın Dağıtım.
- Arkonaç, A. S. (2015). Psikolojide bilginin eleştirel arkaplanı. İstanbul: Hiperlink Yayınları.
- Arkonaç, S. (1999). Psikolojide insan modelleri ve ontoloji sorunu. S. A. Arkonaç (Ed.) Psikolojide Yeni Tartışmalar (27-43). İstanbul: ALFA Yayınları.
- Armaner, N. (1980). Din psikolojisine giriş. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
- Arslan, H. (2012). Epistemik cemaat: Bir bilim sosyolojisi denemesi. İstanbul: Paradigma Yayınları.
- Aydın, A. (2000). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. İstanbul: ALFA Yayınları.
- Aydın. M. (1990). Din felsefesi. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
- Bahadır, A. (1994). Ergenlik döneminde dinî şüphe ve tereddütler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bursa.
- Bandura, A. (1980). L’apprentissage social. Bruxelles: Mardaga.
- Batson, D. C. & Ventis, L. W. (1982). The religious experience: A social-psychological perspective. Oxford: Oxford University Presses.
- Bayraklı, B. (1989). İslam’da eğitim: Batı eğitim sistemleriyle mukayeseli. İstanbul: İFAV Yayınları.
- Beit-Hallahmi, B. & Argyle, M. (1997). The psychology of religious behavoir, belief and experience. London & New York: Routledge.
- Berger, P. (1993). Dinin sosyal gerçekliği (çev.A. Çoşkun). İstanbul: İnsan Yayınları.
- Berk, L. E. (2013). Çocuk gelişimi (Yay. Haz. B. Onur, Çev. A. Dönmez). Ankara: İmge Kitabevi.
- Bilici, A. B. (2015). Gelişim ve eğitim odaklı çocuk psikolojisi ve din. İzmir: Akademik Gelişim Yayınları.
- Buhari (1413/1993). Sahih I-V. (Nşr: M. Dibulbuğa) Dımeşk: Daru’l Ulumi’l İnsaniyye.
- Burger, J. M. (2006). Kişilik: Psikoloji biliminin insan doğasına dair söyledikleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
- Elkind, D. (1970).The origins of religion in the child. Review of Religious Research 12 (1), 35-42.
- Erdoğruca, N. (2012). Bağlanma kuramı çerçevesinde insan-Allah ilişkisi ve psikolojik iyi olma. Yayınlanmamış Doktora Tezi. A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Erikson, E. H. (2014). İnsanın sekiz evresi (Çev. G. Akkaya). İstanbul: Okyanus Yayınları
- Fowler, J. W. (2000), İman bilincinin evreleri (Çev. A. U. Mehmedoğlu). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19, 85-104.
- Freud, S. (1995). L’avenir d’une illusion (Traduit par A. Balseinte, J.G. Delarbre & D. Hartmann). Paris: PUF
- Gander, M. J. & Gardiner, H. W. (2010). Çocuk ve ergen gelişimi (Çev. A. Dönmez, N. Çelen, B. Onur, Yay. Haz. B. Onur) Ankara: İmge Kitabevi.
- Goldman, (1964). Religious thinking from childhood to adolescence. New York: Routledge & Kegan Paul PLC.
- Gündüz, T. (2014). Gençlik dönemi din eğitimi. Ed. M. Köylü. Gelişimsel Basamaklara Göre Din Eğitimi içinde (ss. 65-104). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- Harms, E. (1944). The develeopment of religious experience in children. American Journal of Sociology 50, 112-122.
- Hazan C. & Shaver P, R. (1987) Romantic love conceptualized as an attachment process. Journal of Personality and Social Psychology 52, 511-524.
- Hazan C. & Shaver P, R. (1998). Bağlanma: Yakın ilişkilerle ilgili araştırmalar için bir çerçeve (Çev. A. Dönmez). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 31 (1), 1-49.
- Hökelekli, H. (1996). Fıtrat. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XIII, 47-48.
- Hökelekli, H. (2010). Din psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- İbn Manzur, (1410/1990). Lisanu’l-Arap. Beyrut: Darı Sadır.
- İsfahanî, R. (1373). el-Müfredat fi garâibi’l-Kur’ân. Beyrut.
- Karaca, F. (2007). Dini gelişim teorileri. İstanbul: DEM Yayınları.
- Karaca, F. (2010). Dindarlığın gelişimi. H. Hökelekli (Ed.) Din Psikolojisi içinde (ss. 118-142). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
- Kayıklık, H. (2002). Bireysel dindarlığın psikolojik kaynakları. Dini Araştırmalar 5 (13), 27-40.
- Keklik, İ. (2008). Bilişsel gelişim. İ. Yıldırım (Ed.) Eğitim Psikolojisi içinde (ss. 61-96). Ankara: Anı Yayıncılık.
- Kirkpatrick, L. A. (2006). Din psikolojisinde bağlanma teorisi (Çev. M. Koç). Bilimname 10 (1) 133-172.
- Koç. T. (1995). Din dili. Kayseri: Rey Yayıncılık.
- Mehmedoğlu, A. U. & Aygün, A. (2006). James W. Fowler ve inanç gelişim teorisi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1), 118-139.
- Mehmedoğlu, A. U. (2010). İnanç psikolojisi. H. Hökelekli (Ed.) Din Psikolojisi içinde (ss. 144-166). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
- Miller, P. H. (2008). Gelişim psikolojisi kuramları (Yay. Haz. B. Onur, Çev. Z. Gültekin). Ankara: İmge Kitabevi.
- Müslim (1403/1983). Sahih I-V (Tah. M. Fuad Abdulbaki). Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî.
- Okumuşlar, M. (1999). Kur’an’a göre din-fıtrat-eğitim ilişkisi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- Piaget, J. (1939). Çocukta hüküm ve muhakeme (Çev. S. E. Siyavuşgil). İstanbul: Devlet Basımevi.
- Piaget, J. (1947). La représentation du monde chez l’enfant. Paris: PUF.
- Selçuk, M. (1990). Çocuğun eğitiminde dini motifler. Ankara: TDV Yayınları.
- Soysal, A.Ş., Bodur, Ş., İleri, E. & Şeno, S. (2005). Bebeklik dönemindeki bağlanma sürecine genel bir bakış. Klinik Psikiyatri 8, 88-99.
- Vergote, A. (1966). Psychologie religieuse. Bruxelles: Charles Dessart.
- Vergote, A. (1999). Din, inanç ve inançsızlık (Çev. V. Uysal). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
- Yapıcı, A. (2004). Din bilimleri alanında yapılan empirik çalışmalarda karşılaşılan metodolojik bir problem: ölçek mi olguyu, olgu mu ölçeği oluşturmakta? Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (1), 85-118.
- Yapıcı, A. (2006). Yeni bir dindarlık ölçeği ve üniversiteli gençlerin dinin etkisini hissetme düzeyi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1), 65-115
- Yapıcı, A. (2007). Ruh sağlığı ve din: Psiko-sosyal uyum ve dindarlık. Adana: Karahan Yayınları.
- Yapıcı, A. (2011a). Kuramdan yönteme ‘ruh sağlığı-din’ çalışmalarında karşılaşılan güçlükler. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2), 25-61.
- Yapıcı, A. (2011b). Tarsus’a ait edebî folklorik ürünlerde İslamî motifler. Türk-İslam Kültür ve Medeniyetinde Tarsus içinde (ss.273-284), Ankara: TDV Yayınları.
- Yapıcı, A. (2012). Kimlik, bilinç ve toplumsal cinsiyet bağlamında din ve kadın. Adana: Karahan Yayınları.
- Yavuz, K. (1987). Çocukta dinî duygu ve düşüncenin gelişmesi. Ankara: DİB Yayınları.
- Yavuz, K. (2013). Günümüzde inancın psikolojisi. İstanbul: Boğaziçi yayınları.
- Yıldız, M. (2007). Çocuklarda Tanrı tasavvurunun gelişimi. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
- Yılmaz, M. T. (2011). Bireyin gelişimi. İ. Yıldırım (Ed.) Eğitim Psikolojisi içinde (ss. 144-166)). Ankara: Anı Yayınları.
- ISSN: 1303-3344
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1983
- Yayıncı: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi