DEĞERLER PSİKOLOJİSİ PERSPEKTİFİNDEN TÜRK SİNEMASINDA DİN GÖREVLİSİ İMAJI: ‘DEĞER-YOKSUN DİNDARLIK’ TİPOLOJİSİ BAĞLAMINDA SEMANTİK ANALİZLER
Teolojik
içerikli temalar, geçmişten bugüne sanatın her alanında aktif biçimde
kullanılmaktadır. Görsel sanatlardan sinemada zaman zaman din teması üzerinden
din görevlisinin de senaryoda yer aldığı filmler yapılmıştır. Bu makalede, din
ve değerler psikolojisi perspektifinden yeni bir dindarlık tipolojisi olarak
‘değer-yoksun dindarlık’ bağlamında Türk sinemasındaki din görevlisinin imajı
analiz edilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda değer-yoksun dindarlık tipolojisi
üzerinden dinsel ve etik değer duyarlılığı olmayan din görevlisi imajının Türk
sinemasındaki psiko-sosyo-teolojik arka planı, belirlenen sinema örnekleri (n=4)
dikkate alınarak semantik olarak analiz edilmeye çalışılmıştır. Nitel bir
metodolojik yaklaşımla doküman incelemesi ve içerik analizinin kullanıldığı bu
araştırmada sonuç olarak; (i) din karşıtı sinema aktörleri tarafından Türk
sinemasındaki din görevlisinin bilinçli olarak 'ırz düşmanı, sahtekâr,
üçkâğıtçı, kumarbaz, maddi kazanımları ön planda tutan, toplum önderliğinden ve
dinî liderlikten uzak' biçimde betimlendiği; (ii) söz konusu mesleğe ilişkin
olumsuz kalıp yargı içeren bu yaklaşımın -ilk kez bu makalede yeni bir
modelleme olarak ortaya atılan- değer-yoksun dindarlık tipolojisinin semantik
içeriğiyle örtüştüğü; (iii) din karşıtı Türk sineması tarafından dinsel ve
mesleki kimlik değerleriyle uyuşmayacak biçimde değer-yoksun dindarlık
örüntüsüne sahip bir din görevlisi imajının çizildiği saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Din Görevlisi, İmaj, Değerler Psikolojisi, Değer-Yoksun Dindarlık
IMAGE OF IMAM IN TURKISH CINEMA FROM THE PERSPECTIVE OF PSYCHOLOGY OF VALUES: SEMANTIC ANALYSES IN THE CONTEXT OF 'VALUE-DEPRIVED RELIGIOSITY' TYPOLOGY
Theological
themes have been used actively in all visual aspects of the art from the past
until today. The movies in which imams take place in the scenario based on
religion theme are occasionally made in the cinema that is one of the visual
arts. In this article, the image of imam in Turkish cinema has been analyzed in
the context of 'value-deprived religiosity' typology as a new typology of
religiosity from the perspective of the psychology of religion and values. In
this context, psycho-socio-theological background of the image of imam, lacking
the sensitivity of religious and ethical values in Turkish cinema on the basis
of 'value-deprived religiosity' typology is semantically analyzed on the basis
of particular movie sample (n=4). According to the results of the research,
using document review and content analysis as a qualitative methodology, it has
become obvious that (i) the imam in Turkish cinema is deliberately described as
'rapist, dishonest, trickster, gambler, materialist, away from the religious
and community leadership' by the cinema actors who are against religion; (ii)
the approach of Turkish cinema, including the negative stereotypes about the
profession, has coincided with the semantic content of the value-deprived
religiosity typology which is a new model in the literature; (iii) Turkish
cinema against religion has produced an image of imam who has the
value-deprived religiosity typology in such a way that is against the values of
religious and vocational identity.
Keywords:
Imam, Image, Psychology of Value, Value-Deprived Religiosity,
___
- Aka, B. T. & Gençöz, F. (2010). Sinematerapinin mükemmeliyetçilik ve mükemmeliyetçilikle ilgili şemalar üzerindeki etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 25 (65), 69-77.
- Aksu, Y. (Yönetmen). (2005). Dondurmam gaymak [Film]. Türkiye: Makara Film.
- Allport, G. W. & Ross, J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice. Journal of personality and social psychology, 5 (4), 432-443.
- Başar, Ö. D. & Yılmaz, M. (2011). Sinema filmlerinde bağımlılık yaratan maddelerin kullanımına ilişkin sahnelerin içerik analizi ile incelenmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 19, 23-36.
- Bilgin, N. (1999). Sosyal psikolojide yöntem ve pratik çalışmalar. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Bilgin, N. (2003). Sosyal psikoloji sözlüğü – Kavramlar & Yaklaşımlar. İstanbul: Bağlam Yayınları.
- Bilici, M. V. (2007). Hollywood filmlerindeki apokaliptik temalar: Sinema, popüler kültür ve din. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 4 (2), 139-161.
- Çakmaklı, Y. (Yönetmen). (1970). Birleşen yollar [Film]. Türkiye: Elif Film.
- Çakmaklı, Y. (Yönetmen). (1971). Çile [Film]. Türkiye: Elif Film.
- Çakmaklı, Y. (Yönetmen). (1972). Zehra [Film]. Türkiye: Elif Film.
- Çakmaklı, Y. (Yönetmen). (1974). Oğlum Osman [Film]. Türkiye: Elif Film.
- Çakmaklı, Y. (Yönetmen). (1974). Kızım Ayşe [Film]. Türkiye: Elif Film.
- Çakmaklı, Y. (Yönetmen). (1974). Diriliş [Film]. Türkiye: Elif Film.
- Çölgeçen, N. (Yönetmen). (1985). Züğürt Ağa [Film]. Türkiye: Mine Film.
- Duru, S. (Yönetmen). (1974). Bedrana [Film]. Türkiye: Murat Film.
- Duru, S. (Yönetmen). (1975). Kara çarşaflı gelin [Film]. Türkiye: Murat Film.
- Gençöz, F. (2009). Sinema ve psikoloji. E-Sekans Dergisi, 1, 16-22.
- Güneş, İ. (Yönetmen). (2005). The imam [Film]. Türkiye: Coloni Film.
- Gürel, E. & Âlem, J. (2010). Postmodern bir durum komedisi üzerine içerik analizi: Simpsonlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (10), 332-347.
- Hall, S. (2006). Encoding / decoding. (içinde) M. G. Durham & D. M. Kellner (ed.), Media and cultural studies (163-165). Oxford: Blackwell Publishing.
- Hammell, K. W. (2009). Self-care, productivity, and leisure, or dimensions of occupational experience? Rethinking occupational “categories”. Canadian Journal of Occupational Therapy, 76 (2), 107-114.
- http://www. beyazperde.com/filmler. (Erişim tarihi: Nisan 2015).
- Kartal, T. (Yönetmen). (1981). Davaro [Film]. Türkiye: Başaran Film.
- Koç, M. (2013). Modern bir imkân olarak ‘Din Hizmetlerinde Kişisel Gelişim’ yaklaşımı: Diyanet İşleri Başkanlığı personeli üzerine uygulamalı bir model önerisi. Değerler Eğitimi Dergisi, 11 (26), 149-183.
- Krippendorff, K. (2004). Content analysis: An introduction to its methodology. New York: Sage Publication.
- Livaneli, Z. (Yönetmen). (1987). Yer demir gök bakır [Film]. Türkiye: İnterfilm – Road Movies.
- Lüleci, Y. (2008). Türk sineması ve din. İstanbul: Es.
- Maktav, H. (2004). Kuran’dan kurama İslâmî sinema. (içinde) Modern Türkiye’de siyasi düşünce: İslâmcılık (ss. 989-1019). Cilt: 6. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Marsh, C. (1998). Religion, theology and film in a postmodern age: A response to John Lyden. Journal of Religion & Film, 2 (1).
- Mayring, P. (2009). Qualitative content analysis. Forum: Qualitative Social Research. Art. 20 1 (2), 1-10.
- Menekşe, Ö. (2005). Türk sinemasında din ve din adamı imajı. [içinde] A. Balaban (ed.), II. Uluslararası Dini Yayınlar Kongresi (ss. 45-66). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Morsünbül, Ü. (2015). Analyzing honey (bal), milk (süt) and egg (yumurta) movies in terms of Erikson’s theory of psychosocial development / Bal, süt ve yumurta filmlerinin Erikson’un psikososyal gelişim kuramı açısından analizi. Elementary Education Online, 14 (1), 181-187.
- Mutlu, E. (2008). İletişim sözlüğü. Ankara: Ayraç Yayınevi.
- Nebioğlu, S. (Yönetmen). (2010). Memlekette demokrasi var [Film]. Türkiye: Dijital Sanatlar.
- Okumuş, E. (2002). Gösterişçi dindarlık. İstanbul: Pınar Yayınları.
- Özdemir, Ö. (2011). Yeni dönem İslâmi sinema ve modernlik-geleneksellik sınırında üslup arayışı. Sinecine, 2 (2), 7-31.
- Özgentürk, A. (Yönetmen). (1979). Hazal [Film]. Türkiye: Acar Film.
- Pirhasan, B. (Yönetmen). (2007). Adem’in trenleri [Film]. Türkiye: Promete Film.
- Turan, İ. (2007). Medyadaki din adamı imajı üzerine bazı düşünceler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24 (24-25), 293-304.
- Türkel, E. & Kasap, F. (2014). Türk sinemasında korku: 2000 sonrası Türk korku sinemasında dinsel motifler üzerine bir inceleme ve yaratım sorunları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (32), 711-721.
- Votova, K., & Wister, A. V. (2006). Self-care dimensions of complementary and alternative medicine use among older adults. Gerontology, 53 (1), 21-27.
- Yaylagül, L. (2012). 2000’ler Türkiyesi’nde sinema ve din: Takva filmi örneği. Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 34, 42-65.
- Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2006). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
- Yılmaz, A. (Yönetmen). (1978). Kibar Feyzo [Film]. Türkiye: Arzu Film.
- Yılmaz, A. (Yönetmen). (1979). Adak [Film]. Türkiye: Yeşilçam Filmcilik.
- Yorulmaz, B. (2013). Din eğitimine yardımcı bir araç olarak “Tebliğ Filmleri”: “Horton Hears A Who” örneği. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 44 (1), 247-262.
- Yorulmaz, B. & Blizek, W. L. (2014). Islam in Turkish cinema. Journal of Religion & Film, 18 (2), article 8. [http://digitalcommons.unomaha.edu/jrf/vol18/iss2/8]. (05.05.2015).
- Yurtsever, K. (Yönetmen). (1977). Fırat’ın cinleri [Film]. Türkiye: Murat Film.
- Yücel, A. (2015). “Muhteşem Yüzyıl” dizisinin alımlama analizi: Kadın ve erkek imajı üzerine farklı okumalar. [www.sdergi.hacettepe.edu.tr]. (04.05.2015).
- ISSN: 1303-3344
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1983
- Yayıncı: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi