İbn Sînâ’da Sıddıkîn Delili: Tanrı Kanıtlaması

Bu çalışmada İbn Sînâ’nın Tanrı ispatlaması konu edinilmiştir. İbn Sînâ, Zorunlu Varlık’tan Tanrı’ya, Tanrı’dan da âleme ulaşarak verdiği hükme “sıddıkların hükmü” adını verir. Konuyla ilgili diğer çalışmalardan farklı olarak bu çalışmada aklın ve vehmin rol aldığını, sıddıklar yanında halkların da Tanrı’nın şahitliğine mazhar olduğu ileri sürülmüştür. Peygamberlerin Tanrı’ya sadece söyledikleriyle değil varlıklarıyla da delil olduklarına işaret edilmiştir. Ateist ve agnostiklerin Tanrı’nın mahiyetine yönelik karşı koyuşlarının makul ancak bir tür yetersizlik ve yine varlığın apriori bilgisinden gafil kalmalarından dolayı Tanrı’nın varlığını yadsımalarının güçlü bir yanılgı olduğu söylenmiştir. İbn Sînâ’ya göre Tanrı, mahiyetinin olmaması sebebiyle zihinsel/rasyonel açıdan ispatlanamaz. Öte taraftan Tanrı, varlığının apaçıklığı ve aklın da menşei olması itibariyle ispata bile konu olmayacak kadar açık bir varlıktır. Bu hükmü/burhanı, ontolojik delilinden farklı kılan özelliği “Tanrı vardır.” önermesindeki “varlık” yükleminin özne pozisyonuna çekilmesi yani varlığın mahiyetin bir sıfatı olarak asla değerlendirilemeyeceğidir. Ulaştığımız sonuca göre Tanrı varlığıyla bütün kâinata şahitse sıddık kimseler yanında bütün bir halkın da bu şehadetin bir parçası olması lazım gelir. İşte ezan ve kelime-i şehadet bunun bir ifadesidir. Halk; itikat yönünden Tanrı konusunda şaşkın ve kararsızken vehim gücünün olumlu gücü sayesinde inancında net ve kararlılık içerisindedir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Felsefesi, , İbn Sina, , Sıddıkin Burhanı, , Varlık, , Tanrı.

PDF

___

Alper, Ömer Mahir. “İbn Sînâ’da Tanrı’nın Kanıtlanması Sorunu: O Gerçekten Kelâmcılardan Etkilendi mi?”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2003), 61-77.
Arafat duası, 14 Masumdan Kırkar Hadis. çev. Fatih Güven. Tahran: İslâmi Tebliğ Teşkilatı, 1408/1988.
Aristoteles. İkinci Çözümlemeler. çev. Ali Houshiary. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2. Baskı, 2011),
Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 2014.
Atay, Hüseyin. “İbn Sînâ’da Varlık Delili”. Uluslar Arası İbn Sînâ Sempozyumu. ed. Mehmet Mazak - Nevzat Özkaya. 1/281-306. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş. Yayınları, 2008.
Baran, Sedat. “Molla Sadrâ’da Vâcibü’l-Vücûd’un İspatında Burhan-ı Sıddıkîn”, Diyanet İlmî Dergi 56/1 (2020), 205-224.
Birgül. Mehmet Fatih. İbn Rüşd’de Burhan. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013.
Bozkurt, Ömer. “İbn Sînâ’nın Tanrı Anlayışının Dayandığı Temel İlkeler”. Diyanet İlmî Dergi 50/1 (2014), 67-86.
Cihan, Ahmet Kamil. İbn Sina ve Gazali’de Bilgi Problemi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
Dağ, Mehmet. “Ontolojik Delil ve Çıkmazları”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 23 (1979), 287-318.
Demirkol, Murat. Tûsî’nin İbn Sina Savunması. Ankara: Fecr Yayınları, 2010.
Descartes. Felsefenin İlkeleri. çev. Mesut Akın. İstanbul: Say Yayınları, 1995.
Ebherî. Îsagûcî ve Şerhi. çev. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
Ebrahimzadeh, Ali. İbn Sina’da Sıddîkîn Kanıtı: Din Felsefesi Açısından Bir Değerlendirme. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
Ebrahimzadeh, Ali. “İbn Sînâ’da Zorunlu Varlığın Mahiyeti Meselesi”. Dini Araştırmalar 15/41 (2012), 156-162.
Erdem, Engin. “İbn Sînâ’nın Metafizik Delili”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011), 97-119.
Erdem, Engin. Varlıktan Tanrı’ya İbn Sînâ’nın Metafizik Delili. İstanbul: Endülüs Yayınları, ts.
Fârâbî. el-Medînetü’l-fâzıla. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
Guénon, René. Doğu Düşüncesi. çev. Lütfi Fevzi Topaçoğlu. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Baskı, 2004.
Hick, John. “Tanrı’nın Varlığının Delilleri”. çev. Şahin Efil. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 2/2 (2013), 77-94.
İbnü’l-Arabî. Fusûsü’l-Hikem. çev. Nuri Gencosman. İstanbul: MEB Yayınları, 1992.
İbnü’l-Arabî. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. 18 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006-2013.
İbn Sînâ. Arş Risalesi. çev. Enver Uysal. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000), 641-655.
İbn Sînâ. Dânişnâme-i Alâî. çev. Murat Demirkol. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
İbn Sînâ. el-Mebdeʾ ve’l-me‘ad . Tahran: İntişârât, 1998.
İbn Sînâ. el-İşârât ve’n-tenbîḥât mea şerḥi Naṣîruddin et-Tûsî. nşr. Süleyman Dünya. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1985.
İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. çev. Ali Durusoy – Ekrem Demirli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
İbn Sînâ. Kategoriler. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
İbn Sînâ. Metafizik. çev. Ekrem Demirli – Ömer Türker. 2 Cilt. İstanbul: Litera Yayınclık, 2013.
İbn Sînâ. el-Mübâḥas̱ât, thk. Muhsin Bidarfer. Tahran : Müessese-i Pejûheşha-yı Hikmet ve Felsefe-i İran, 1396.
İbn Sînâ. en-Necât fi’l-ḥikmeti’l-mantıḳiyye ve’ ṭ-ṭabi‘iyye ve’l-İlâhiyye. nşr. Mâcid Fahrî. Beyrut: Menşûrât-i Dâri’l-İfâgı’l-Cedîdi, 1982.
İbn Sînâ. et-Taʿlîḳât. nşr. Abdurrahman Bedevî. Beyrut: Dârü’l-İslâmiyye, ts.
Kayserî, Dâvûd-i. Mukaddemat. çev. Hasan Şahin – Turan Koç – Seyfullah Sevim. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 1997.
Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
Kutluer, İlhan. İbn Sina Ontolojisinde Zorunlu Varlık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
Molla Sadrâ. el-Ḥikmetü’l-müte‘âliye fî esfâri’l-erba‘a. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türas, 4. Baskı, 1410/1990. Nasr, Seyyid Hüseyin. Makaleler II. çev. Şahabeddin Yalçın. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
Özden, H. Ömer. “İbn-i Sina ve Descartes’in Varlık Anlayışları Bakımından Karşılaştırılması”. Felsefe Dünyası 16 (1995), 75-83. er-Râzî, Fahreddin. Şerḥü’l-İşârât ve’t-tenbîhât : felsefe, tabiiyyat, ilahiyyat ve irfan. thk. Ali Rıza Necefzade. 2 Cilt. Tahran : Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, 2005/1384.
Râzî, Kutbüddin. Şerḥü’l-işârât vet-tenbihât. Kum: Neşrü’l-Belâġa, 1435.
Reçber, Mehmet Sait. “Tanrı’nın Varlığının Delilleri”. Din Felsefesi, ed. Recep Kılıç – Mehmet Sait Reçber. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
Schuon, Frithjof. İslâm ve Ezelî Hikmet. çev. Şahabeddin Yalçın. İstanbul: İz Yayınclık, 1998.
Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. Niḥâyetü’l-ḥikme. nşr. Abbas Ali Sebzevârî. 2 Cilt. Kum: Müessesetü Neşri’l-İslâmî, 1434.
Taher, Arsan. Semerkandî’nin Beşaratü’l İşarat Adlı Eserinin İlahiyat Bölümünün Tahkik ve Tahlili. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
Tolstoy. İtiraflarım. çev. Orhan Yetkin. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
Türker, Ömer. İbn Sînâ Felsefesinde Metafizik Bilginin İmkânı Sorunu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
Yezdî, Muhammed Tâkî Misbâh. el-Menhecü’l-cedîd fi ta‘limi’l-felsefe. nşr. Muhammed Abdü’l Münim el-Hakanî. Beyrut: Dârü’t Teârifi li’l-Matbûât, 2008.