Manisa-Uşak demiryolu ulaşımının yerleşme üzerine etkileri (I)

Türkiye’de toplam hat uzunlugu 8697 km’yi ve gelisim süreci yaklasık 150 yılı bulan demiryolu ulasımının yerlesim birimlerine etkileri süphesiz çok yönlü olmustur. Konunun mekân ve zaman bakımından çok kapsamlı olmasına karsılık, ülkemizde akademik düzeyde yapılan çalısmaların sayısı maalesef fazla degildir. Bu makalede ülkemizin ilk demiryolları arasında bulunan Manisa-Usak Demiryolu ulasımının yerlesme üzerine etkileri ele alınmıs ve böylelikle yerlesme cografyasına önemli bir katkının yapılması amaçlanmıstır. Manisa-Usak arasında 221 km uzunlugundaki demiryolu güzergâhında, mahalle, köy, kasaba ve sehir büyüklügünde toplam 50’den fazla yerlesim birimi bulunmaktadır. Demiryolu ulasımından farklı sekillerde etkilenen bu yerlesim birimlerinden 6’sı bu makale kapsamında ele alınmıstır. Bunlar batıdan doguya; Çobanisa, Urganlı, Ahmetli, Sart, Salihli ve Esme’dir. Çalısmada her bir yerlesim birimi ayrı ayrı ele alınmıs, çesitli yayınlar, haritalar ve yerinde yapılan gözlemlerden büyük ölçüde yararlanılmıs ve özellikle yerlesme, demiryolu hattı ve istasyon arasındaki iliskiler üzerinde durulmustur. Keza her bir yerlesim biriminin konumu, bugünkü idari durumu ve nüfusu gibi genel konulara kısaca temas edilmis, kurulusu ve gelisimiyle ilgili genellikle kronolojik bir sıra takip edilerek özlü bilgiler verilmistir. Böylece demiryolu öncesi, demiryolu ulasımının baslaması ve sonrası dönem olmak üzere yerlesmenin gelisimi bir bütünlük içinde islenmeye çalısılmıstır. Diger taraftan çok sayıda (6) istasyonun ele alınması ve bir makalenin kapsamını asmamak düsüncesi; her bir yerlesim birimiyle ilgili açıklamaların birkaç sayfayı asmayacak sekilde, nispeten sınırlı tutulmasını gerektirmistir.

Effects of Manisa-Usak railway transportation on settlement

Undoubtedly, the effects of the railways, which extend some 8697 km across Turkey and have a development process of approximately 150 years, on settlement units have been multifaceted. In spite of the fact that the matter is quite extensive in terms of time and place, unfortunately the number of studies conducted on academic level is insufficient. This paper studies the effects of Manisa-Usak Railway, which is among the first railways in Turkey, on settlement, aiming to make a contribution in this sense. There are more than 50 settlement units in a variety of sizes ranging from districts and villages to towns and cities along the railway route extending 221 km between Manisa and Usak. Only 6 of these settlement units that have been influenced by railway transportation in different ways have been studied in this paper: Cobanisa, Urganli, Ahmetli, Sart, Salihli and Esme respectively from west to east. Each settlement unit was studied individually, a variety of publications, maps and on-site observations were utilized largely, and particular focus was given to relations among settlements, railway line and stations. Likewise, brief information was provided about some general matters such as location, current administrative status and population of each settlement unit and concise information was given about the establishment and development generally in chronological order. Thus, it was strived to study the development of these settlements in unity, including the pre-railway period, the period in which the railway transportation began, and post-railway period. On the other hand, dealing with quite a large number of railway stations (6) and the concern not to go beyond the scope of a paper required it to keep the comments about each settlement unit relatively limited up to a few pages.

PDF

___

Ali Cevad, 1313, Memalik-i Osmaniye’nin Tarihi ve Cografya Lügati, Mahmud Bey Matbaası, Cilt 1, İstanbul.
Arundell, F.V.J., 1834, Discoveries In Asia Minor; Including A Description of The Ruins of Several Ancient Cities And Especially Antioch of Pisidia, Volume 1, Ibotson And Palmer Printers, London.
Aydın Vilayetine Mahsus Salname, Cildi Sani, Vilayet Matbaası, 1308.
Baedekers, K., 1914, Konstantinopel Balkanstaaten, Kleinasien, Archipel, Cypern, Handbuch für Reisende, Verlag von Karl Baedeker, Leipzig.
Banse, E., 1919, Die Türkei, Verlag von Georg Westermann, Berlin.
Baykal, F., 1989, Salihli Kent Cografyası, Salihli Belediyesi Kültür Yayınları No. 2, İzmir.
Baykal, F., 1990, Salihli Kentsel Alanının Genislemesinde ve Belirli Yörelere Kaymasında Rol Oynayan Faktörler, AKDTYK Cografya Bilim ve Uygulama Kolu Cografya Arastırmaları Dergisi, Sayı 2, Ankara, s.311-322.
Bilgi, N., 1996, XX. Yüzyılın İlk Yarısında Manisa Kazası (1908-1950), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamıs Doktora Tezi, İzmir.
Bilgi, N., 1999, Tanzimat’ın Öncesi ve Sonrasında Saruhan Sancagı’nda Nüfus, Prof. Dr. İsmail Aka Armaganı, İzmir, s.249-290.
Bilgi, N., 2000, Geçmisten Günümüze Ahmetli, Manisa Dergisi, Sayı 20, s.19-38.
Bilgi, N., 2001, 1842 Yılında Saruhan Sancagının Nüfusu ve İdari Bölünüsü, Manisa Arastırmaları, Cilt 1, Manisa, s.87-122.
Bilgi, N., 2005, A Developing Village in the Middle of the Nineteenth Century: Salihli, Frontiers of Ottoman Studies: State, Province, and the West, Volume 1 (Library of Ottoman Studies 5), Ed. Colin Imber and Keiko Kiyotaki, Rhoads Murphey, London, p.149-165.
1/200.000 Ölçekli Harita, Kula Paftası, Erkânı Harbiye-i Umumiye Matbaası, İstanbul, 1328.
1/250.000 Ölçekli Harita, Manisa Paftası, Erkânı Harbiye-i Umumiye Matbaası, İstanbul, 1328.
1/200.000 Ölçekli Harita, Alasehir Paftası, Harita Genel Müdürlügü, 1951. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Cilt 16, Gelisim Yayınları, İstanbul, 1986.
Ceylan, M. A., 2006, Esme’nin (Usak) Kurulusu, Gelismesi ve Fonksiyonel Özellikleri, Dogu Cografya Dergisi, Sayı 15, Konya, s.339–378.
Cuinet, V., 1894, La Turquie d’Asie (Géographie Administrative Statistique, Descriptive et Raisonnée de Chaque Province de L’Asie Mineure) Tome 3, Ernest Leroux Editeur, Paris.
Çiçek, İ., 1985, Her Yönüyle İlçemiz Salihli, Çiçek Matbaası, Salihli.
Çiçek, İ., Çetin, S., 2001, Tarih İçinde Adala ve Köyleri (Dünü-Bugünü), Adala Belediyesi Kültür Yayınları No.1, Salihli.
Koca, H., Doganay, H., 1998, Ulasımın Yerlesmeye Etkilerine İki Tipik Örnek: Fevzipasa ve Nurdagı Kasabaları, Türk Cografya Dergisi, Sayı 33, İstanbul, s.1-24.
Darkot, B., 1979, Sart, İslam Ansiklopedisi, Cilt 10, Milli Egitim Basımevi, İstanbul, s.237–239.
Emecen, F. M. 1989, XVI. Asırda Manisa Kazası, AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları XIV. Dizi, Sayı 6, Ankara.
Emecen, F.M., 1997, Bir Osmanlı Kasabasının Kurulusu ve Yükselisi Turgutlu (1500- 1700), Turgutlu Sosyo-Ekonomik Tarihi Sempozyumu (4-5 Eylül 1995) Bildiriler, Turgutlu, s.55-59.
Erdogdu, M. A., 1999, Ondokuzuncu Yüzyılda Osmanlı İmparatorlugunda Hafta Pazarları ve Panayırlar, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No. 96, İzmir.
Ergül, T., 1982, Salihli Tarihi, Tanık Matbaacılık, İzmir.
Ergül, T., 1992, Bir Kentin Özgün Tarihi, Salihli Belediyesi Kültür Yayınları No. 9, İzmir.
Evliya Çelebi, 1985, Seyahatname, Üçdal Nesriyat, Cilt 8, İstanbul.
Gökçen, İ., 1950, Tarihte Saruhan Köyleri, Berksoy Basımevi, İstanbul.
Http://www.tcdd.gov.tr/genel/acilistarihleri.htm
Http://www.tcdd.gov.tr/genel/tarihce.htm
Karal, Z.E.,1943, Osmanlı İmparatorlugunda İlk Nüfus Sayımı 1831, Basvekalet İstatistik Umum Müdürlügü Nesriyat No.195, Ankara.
Karal, Z. E., 1988, Osmanlı Tarihi, Cilt 8 (Birinci Mesrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876- 1907), AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları, XIII. Dizi, Ankara.
Kiepert, R., 1911, Karte von Kleinasien (Smyrna, 1/400 000), Dietrich Reimer, Berlin.
Konukçu, E., 1992, Manisa Demiryolu (Yapılıs ve Gazete Haberleri, 1865-1923), Manisa Dergisi, Sayı 1, Manisa, s.31–39.
Köklü, N., 1992, Dünkü Manisa’dan Görüntüler, Manisa Dergisi, Sayı 1, Manisa, s.5-11.
Manisa Vilayeti Meclisi Umumisi 1934 Senesi Müzakere ve Zabıtnamesi, Marifet Matbaası, İzmir, 1934.
Onur, A., 1953, Türk Demiryolları Tarihi (1860-1953), Milli Savunma Vekâleti Kara Kuvvetleri Kumandanlıgı Yayınları, Ankara.
Otman, A., 1998, Dünden Bugüne Salihli, Gökay Yayınları Arastırma Serisi No.1, Salihli.
Özısık, E., 1970, Urganlı’nın Beseri ve İktisadi Etüdü, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Cografya Enstitüsü Bitirme Tezi No.7017, İstanbul.
Özkaya, Y., 1994, Milli Mücadele’de Ege Çevresi, Kültür Bakanlıgı Basvuru Kitapları Dizisi No.19, Ankara.
Philippson, A, 1913, Geologische Karte Des Westlichen Kleinasien Blatt 4, Gotha.
Ramsay, W. M., 1960, Anadolu’nun Tarihi Cografyası (Çev. M. Pektas), Milli Egitim Bakanlıgı Yayını, İstanbul.
Sarre, F., 1998, Küçükasya Seyahati (1895 Yazı), (Çev. D. Çolakoglu), Pera Turizm ve Ticaret Alaattin Eser Kitaplıgı Yayın No.9, İstanbul.
Sart Belediye Baskanlıgı Brifing Dosyası, 2005.
Semsettin Sami, 1889, Kamus-ul Alam, Mihran Matbaası, Cilt 1, İstanbul.
Taslıgil, N., 1999, Türkiye’nin Ulasım Cografyası, Kusak Ofset Kitabevi, İstanbul.
Telci, C., 2001, XIX. Yüzyılın Ortalarında Ahmetli, Manisa Arastırmaları, Cilt 1, Manisa, s.123-144.
Texier, C., 2002, Küçük Asya (Cografi, Tarihi ve Arkeolojisi, Çev. A. Suad, Latin Harflerine Aktaran K.Y. Kopraman, Sadelestiren M. Yıldız) Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayını, Cilt 2, Ankara.
Tümertekin, E., 1987, Ulasım Cografyası, İstanbul Üniversitesi Cografya Enstitüsü Yayınları No.85, İstanbul.
Ulas, C. N., Askın, R., 1940, 5 Mayıs 1940 I. Sart Kermesi Hatırası, Salihli Halkevi Nesriyatı, Sayı 1, İzmir.
Uluçay, M. Ç., 1940, Saruhanogulları ve Eserlerine Dair Vesikalar (773 H.-1220 H.), Manisa Halkevi Yayınları, Sayı 6, Resimli Ay Matbaası, İstanbul.
Uluçay, M. Ç.,1946, Saruhanogulları ve Eserlerine Dair Vesikalar II, Manisa Halkevi Yayınları, Sayı 17, Marifet Basımevi, İstanbul.
Yücel, T., 1960, Demiryollarımızın İstasyon Nüfuslarına Etkisi, Türk Cografya Dergisi, Sayı 20, İstanbul, s.143-148.