BELÂGAT İLMİNİN OLUŞUMUNDA MANTIK İLMİNİN YERİ

Bu makalede belâgat ilminin oluşumu ve içeriği açısından mantık ilminin Arap belâgatine etkisi incelenmiştir. Aristo mantığının Abbasiler döneminde İslâm dünyasına girmesiyle Arap belâgati ile irtibatı başlamış, ancak bu irtibat daha çok dilsel ve yapısal açıdan daha sistematize etme yönünde olmuştur. Belâgatin konularını, tanımlarını ve tasnifleri daha sistemli, özenli, tutarlı ve kolay hale getirmede görülmeye başlanmış, diğer bir ifadeyle belâgat konularının, mantık usûlü ile ele alınması ön plana çıkmıştır. Genel hatlarıyla mantık ilminin Arap belâgatine etkisini ortaya koyan kayda değer bir araştırma tespit edemedik. Makalenin önemi, mantık ilminin, Arap belâgatinin oluşmuş olduğu meselelerine ve içeriğine ne denli ve ne derece etkisi olduğunu tespit ederek açıklamaktır. Araştırmada Arap belâgatinin meânî, beyân ve bedî῾ disiplinlerindeki konularını tek tek ele aldık, bu konuların ilk olarak nerelerde ortaya çıkartıldıklarını araştırdık ve belâgat ilminin oluşumunda içerik olarak mantık veya felsefenin herhangi bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Mantık, Arap Dili ve Belâgati, Belâgat İlmine Etki, Câhız, el-Beyân ve't-Tebyîn

THE PLACE OF SCİENCE OF LOGİC İN TERMS OF İTS İMPACT ON THE FORMATİON OF THE SCİENCE OF RHETORİC

PDF

___

Abdullah b. Mu‘tez, Kitabu’l-Bedî‘, (Nşr. Ignatıus Kratchkovsky) , Londra, 1935.
Abdullah b. Mu῾tez, Dîvânu İbnu’l-Mu‛tez, (tahk. Yusuf Şükrü Ferhat), Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1995.
Ahmed Hâşimî, Cevâhiru’l-Belâğa fi’l-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî, Dâru İbn Haldun, İskenderiyye, ts.
Arslan, Hüseyin. Bir Belâgat Üslûbu Olarak Kasr ve Kavramlaşma Süreci, İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 1 Bahar-2020.
Ayık, Hasan. İslam Mantık Geleneği ve Doğuluların Mantığı, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2007.
Bulut, Ali. Belâgat Meânî, Beyân, Bedî, İfav Yayınları, 10. Baskı, İstanbul, 2020.
Bulut, Ali. Bedî İlmi, İfav Yayınları, İstanbul, 2016.
Bolelli, Nusrettin. Belâgat, İfav Yayınları, 6. Baskı, İstanbul, 2011.
Muhammed Âbid el-Câbirî, Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2000.
Câhız, el-Beyân ve’t-Tebyîn, tahk.: Abdusselâm Muhammed Hârûn, Mektebetu’l-Hancî, Kahire, 1998.
Câhız, Kitabu’l-Hayevân, (Thk. M. Abdusselam Hârun), Daru’l-Kutub, Mısır, 1975.
Cibr, Cemil. el-Câhız fî hâyetihi ve edebîhi ve fikrihi, Dâru’l-Kitâb, 1974.
Çapak, İbrahim. Ana Hatlarıyla Mantık, İstanbul: Ensar Yayınları, 5. Basım, 2018.
Çapak, İbrahim. Düşünce Geleneğimizde Mantık, İstanbul: Ensar Yayınları, 2016.
Durusoy, Ali. Mantık ve Dil, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, Yıl 6, Cilt 6, Sayı 1, 2020, (253-270).
Durusoy, Ali. Nahiv-Mantık Tartışmaları Bağlamında Sekkaki’nin Yeri ve Önemi, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 27, İstanbul, 2004/2.
Dayf, Şevkî. el-Belâğa, Dâru’l-Me‘ârif, Kâhire, 1965.
Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah b. Sehl el-Askerî, Kitâbu’s-Sınaateyn el-Kitâbe ve’ş-Şi‘r, (thk.: Ali Muhammed Bicâvî, Muhammed Ebu'l-Fazl İbrahim), Kahire, Dâru İhyâi’l-Kûtûbi’l-῾Arabiyye, 1952.
Emiroğlu, İbrahim. “Mantık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003), 28/18-28.
Emiroğlu, İbrahim. Ana Konularıyla Klasik Mantık, Asa Kitabevi, İstanbul, 1999.
Ertuğrul, Osman. Belâgatta Meânî İlmi, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı / No: 5, Nisan 2015, (155-180).
Gazzâlî. el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, tahkik: Hamza b. Züheyr el-Hafız, Medine, 1992.
Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Bedi,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992), 5/320-321.
el-Hatîb el-Kazvînî, Îzâh fî Ulûmî’l-Belâğa, Dâru Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut, 2003.
el-Hatîb el-Kazvînî, Telhîsu’l-Miftâh, Fazilet Neşriyat, İstanbul, 2015.
İbn Mukaffa. et-Turasu’l-Yunanî fi’l-Hadarati’l-İslamiyye, (Ed. Abdurrahman Bedevî), Vekâletu’l-Matbuat, Daru’l-Kalem, Kuveyt-Lübnan 4. Baskı, 1980.
İnce, Nazife Nihal. Teşekkül Öncesi Dönem Belâgat Akımları: Câhiz Örneği, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, Aralık 2019, 23 (2), (911-928).
Kajouj, Hazem. İbnu’l-Mu῾tez’in Hayatı ve Arap Edebiyatındaki Yeri (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2021.
Karamollaoğlu, Fatma Serap. Meânî İlmi, İşâret yayınları, İstanbul, 2013.
Karuko, Semira. el-Câhız ve Belâgattaki Yeri (Basılmamış Doktora Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2013.
Karuko, Semira. Bir Belâgat Şaheseri Olarak Câhız’ın el-Beyan ve’t-Tebyîn Adlı Eseri, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, Yıl 2, Cilt 2, Sayı 1, Güz 2016 (179-192).
Mecdî Vehbe - Kâmil Mühendis, Mu’cemu’l-Mustalahâti’l-Arabiyye fi’l-Lugati ve’l-Edeb, Beyrut, Mektebetu Lübnan, 2. Baskı, 1984.
Özdoğan, Mehmet Akif. Belâgatın Sistematize Edilmesinde es-Sekkâkî ve el-Kazvînî’nin Rolü, Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4, no:2, 2002.
er-Rummânî, Ebu'l-Hasen Ali b. İsa. en-Nüket fî İ‘câzi’l-Kur’ân, (Nşr. M. Ñalefullah –M.Zağlul Sellâm) , Mısır, 1960.
Sezgin, Fuat. Bedî‘ İlminin Tekamülü ve İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Bediiyyelere Ait Yazmalar Kataloğu (Lisans Bitirme Tezi), İstanbul Üniversitesi, 1947.
Sîbeveyhi. el-Kitâb, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârun, 3. bs., Kahire, Mektebetü’l-Hancî, 1988.
Şarlat, Mehmet Sıddık. Klasik Eserlerde Meâni İlmi, Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, Yıl: 5, Cilt: 5, Sayı:1, Haziran 2021, (118-149).
Şener, Fatma Nur. Fuat Sezgin’in Bedî‘ İlminin Doğuşu ile İlgili Görüşleri (Bedî‘ İlmi ile İlgili Bitirme Tezi Bağlamında), İstanbul Üniversitesi yayınevi, Darulfunun İlahiyat dergisi, 30, ‘Fuat Sezgin’ Özel Sayısı (2019): 67–91.
Ülken, Hilmi Ziya. Mantık Tarihi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1942.