OTO KONTROLÜN SAĞLANMASINDA KUR’ÂN’DAKİ BAZI İNANÇ VE AHLÂKÎ KAVRAMLARIN ROLÜ

Kişinin kendine söz geçirebilme ve arzularını dizginleyebilme anlamlarına gelen oto kontrol, çağdaş terminolojinin önümüze koyduğu kavramlardan biridir. Asrımızda genellikle öfkenin kontrol edilememesinden kaynaklanan yüksek suç oranlarına karşılık oto kontrolün önemi gün geçtikçe daha iyi anlaşılmaktadır. Bireyin davranışlarını düzenlemesinde etkili olan çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bunların başında hayata istikamet veren inanç ve ahlâka dair esaslar gelmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de, iman ve ahlâk konuları, ödül ve ceza ifade eden kavramlarının eşliğinde ele alınmaktadır. Kur’ân, insanı yüce hedeflere teşvik ederken rahmet içeren, nefsin gayri meşru arzularını baskılamak için de gazap ifade eden kavramları kullanır. Ayrıca nefsin aşırılıklarını dizginlemek için de ahlâka dair takva, sabır, haya, tövbe gibi bazı kavramları kullandığını görmekteyiz. Bu makalede, literatür tarama yöntemiyle, Kur’ân’da ele alınan inanç ve ahlâka dair esasların oto kontrolü sağlamadaki rolü ve önemi vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Rahmet, Gazap, İman, Ahlâk, Oto Kontrol, Tafsir, Mercy, Wrath, Faith, Morality, Self-control

THE ROLE OF SOME BELIEF AND MORAL CONCEPTS IN THE QUR’AN IN ENSURING SELF-CONTROL

Self-control, which means being able to control one’s own self and to restrain one’s desires, is one of the concepts that contemporary terminology has put before us. In our century, the importance of self-control is acknowledged day by day in the face of high crime rates, which are usually caused by the inability to control anger. There are various factors that are effective in the regulation of an individual’s behavior, which is summarized as the regulation of one’s actions for a certain purpose. The most important of these are the principles of belief and morality that guides life. The Qur’an addresses such matters as faith and morality with concepts of reward and punishment. It utilizes concepts of mercy to encourage people towards süblime goals, while employing the concepts of vehemence to suppress the unlawful desires of the nafs. Furthermore, we can observe that the Qur’an uses some concepts of morality such as piety, patience, haya’, and penitence in order to restrain the extreme desires of one’s nafs. This article emphasizes the role and importance of the Qur’anic principles of belief and morality in self-control through a literature review.

Keywords:

Tafsir, Mercy, Wrath, Faith, Morality, Self-control,

PDF

___

Aypay, Ayşe. “Ahlâk (Törel) Gelişimi”. Eğitim Psikolojisi. ed. M. Engin Deniz. Ankara: Maya Akademi, 2013.
Aydın, Hayati. Kur’ân’da Psikolojik İkna. İstanbul: Timaş Yayınları, 2006.
Altaş, Nurullah - Arıcı, İsmail. “Din Eğitiminin Bilimselleşme Süreci”. Din Eğitimi. İstanbul: Ensar Yayınları, 9. Basım, 2018.
Bahadır, Abdulkerim. İnsanın Anlam Arayışı ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2011.
Bakırcıoğlu, Rasim. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
Bardakoğlu, Ali. İslâm Işığında Müslümanlığımızla Yüzleşme. İstanbul: Kuramer Yayınları, 3. Basım, 2017.
Bilgin, Abdulcelil. Kur’ân’daki Deyimler ve Zemahşerî’nin Keşşaf’ı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Cabirî, Muhammed Abid. Arap Ahlâkî Aklı. İstanbul: Mana Yayınları, 2015.
Cezviyye, İbn Kayyım. Esmaü’l-Hüsna. der. Yusuf Ali Büdeyvî vd. trc. Hanifi Akın vd. İstanbul: Polen Yayınları, 2007.
Cezviyye, İbn Kayyim. Medâricü’s-sâlikîn. Kahire: 1403/1983.
Clark, Robert E. “Elementary-age Children”. Christian Education: Foundations fort he future. ed. Robert E. Clark. Lin Jhonson and Allyn K. Solat. Chicago: Mooddy Press, 1991.
Çağrıcı, Mustafa. “Ahlâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/1-9. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Çağrıcı, Mustafa. “Tevekkül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/3-4. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Çelebi, İlyas. “Melekler”. İslam’da İnanç Esasları. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 24. Basım, 2016.
Çınar, Mehmet. “Dini Tutum İle Psikolojik Sağlamlık Arasındaki İlişkide Tevekkülün Aracılık Rolünün İncelenmesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi (22/2) 2022.
Dağ, Mehmet. Kur’ân’da Üslub Diyalektiği İltifat. Ankara: Salkımsöğüt Yayınları, 2008.
Dârekutnî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmet. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şuayb Arnavutî. Beyrût: Müessesetü’r-Risale, 2004.
Deniz, Gürbüz. “Meleklere İman Neden Önemlidir?”. Journal of Islamic Research 32/3 (2021), 537- 547.
Draz, Muhammed Abdullah. Kur’ân Ahlâkı. trc. Emrullah Yüksel - Ünver Günay. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
Dönmez, İbrahim Kâfi. “Sedd-i Zerâi‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 02.12.2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/sedd-i-zerai
Düzdağ, M. Ertuğrul. Mehmet Akif Ersoy’un Tefsir Yazıları ve Vaazlar. Ankara: DİB Yayınları, 3. Basım, 2016.
Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1982.
Ebû Dâvûd Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvûd. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. es-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Elbanî, Muhammed Nasiruddin. Camiu’s-Sağir ve Ziyade. Beyrût: el-Mektebu’l- İslâmî, 1986.
Gazzâlî, İhyâü Ulûmi’d-Dîn. trc. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınları, 1989.
Goleman, Daniel. Duygusal Zekâ. çev. Banu Seçkin Yüksel. İstanbul: Varlık Yayınları, 2016.
Görmez, Hatice. Kur’ân-ı Kerîm’in İkili Anlatım Üslubu Bağlamında Terğib ve Terhib. İstanbul. Kuramer Yayınları, 2017.
Gözütok, Şakir. “Özdenetimde Din Eğitiminin Etkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/2 (Aralık 2017).
Hicazî, Muhammed Mahmud. et-Tefsiru’l-Vadıh. Beyrût: Daru’l-Ceyli’l-Cedid, 1991.
Isfahanî, Rağıp. El-Müfredat. trc. Abdulbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
İbn Kesir, Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azim. Beyrût: Daru’l-Ma’rife, 2010.
İbn Mâce, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbni Mâce. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed İbn Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebir. Kahire: Daru’l-Maarif, 1119.
İzutsu, Toshihiko. Kur’ân ‘da Allah ve İnsan. trc. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
İzz b. Abdüsselam. Şeceretü’l-meârif ve’l-ahval. thk. İyad Halid Tabba’. Beyrût: Daru’l-Fikri’l-Muasır, 2006.
Karaca, Faruk. “Dini Pratikler. Nefs Muhasebesi ve Allah Şuuru”. Ekev Akademi Dergisi 1/4 (Mayıs 1999).
Karagöz, İsmail. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları, 2010.
Karasu, Teceli. Din Eğitiminde İşlevsel Akıl. İstanbul: Araştırma Yayınları, 2021.
Karaman, Hayreddin vd., Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
Karataş, Kasım - Baloğlu. Mustafa. “Tevekkülün Psikolojik Yansımaları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 19/1 (26 Haziran 2019). 110-118.
Kasapoğlu, Abdurrahman. Kur’ân’da Psikolojik Yöneliş. İstanbul: Çıra Yayınları, 2016.
Kızılabdullah, Yıldız - Yürük, Tuğrul. “Din Eğitimi ve Öğretiminin Temelleri”. Din Eğitimi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2018.
Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensarî. el-Cami’ li ahkami’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdunî. Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâle. nşr. Abdülhalîm Mahmûd – Mahmûd b. Şerîf. Kahire: 1966.
Kutub, Seyyid. Fî Zilâl’il-Kur’ân. çev. Mehmet Yolcu vd. İstanbul: Dünya Yayınları, 1989.
Levis Ma’luf. el-Müncid fi’l-Luğa ve’l-‘İlam. Beyrût: Daru’l-Maşrık, 1960.
Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed b. MahmudEbû Mansûr. Te’vilatü Ehli Sünne. Beyrût: Darü Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Mevdudî, Seyyid Ebu’l-A’lâ. Tefhimu’l-Kur’ân. trc. Muhammed Han Kayani vd. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
Nesâî, Ebû ‘Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali. Sünenü’n-Nesâî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Razî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Daru İhyau’t-Türas el-Arabi. 1420h.
Serahsi, Muhammed b. Ahmed b. Ebi Sehl. el-Mebsut. Mısır: Matbaatu’s-Saade. ts.
Şahi̇n, Meryem - Hökelekli̇ , Hayati. “Tevekkül Psikolojisi: Nedenleri. Süreci ve Sonuçları Hakkında Nitel Bir Araştırma”. International Journal of Social Inquiry 12/2 (30 Aralık 2019).
Şahi̇n, Meryem. “Tevekkül Yönelimi Ölçeği Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Değerler Eğitimi Dergisi 18/40 (2020).
Şevki Dayf, el-Mu’cemü’l-Vasit. Kahire: Mektebetu’ş-Şarki’d-Devliye. 4. Basım, 2003.
Taberani, Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb Ebu’l-Kasım. El-Mu’cemu’l-Kebir. thk. Hamdi b. Abdülmecid. Kahire: Mektebeü İbni Teymiye, 1993.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîl-i Âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru’l-Hicr, 2001.
Tarhan, Nevzat. Duyguların Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Makâsıdu’l-Kelâm fî ‘Akâidi’l-İslâm. çev. İrfan Eyibil. İstanbul: Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık, 2019. Tirmizî, Muhammed b. İsa. Sünenü’t-Tirmizî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
Topaloğlu, Bekir. “Âhiret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/543-548. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Topaloğlu, Bekir. vd. İslâm’da İnanç Esasları. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 24.Basım, 2016.
Turşak, Musa. Kur’ân’da Öz Eleştiri. Ankara: İksad Yayınları. 2020.
Türküm, Sibel. Eğitim Psikolojisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi Yayınları. 2014.
Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullah. Tefsîrü’t-Tüsterî. Beyrût: Daru’l- kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Uludağ, Süleyman. “Takva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/484-486. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Uludağ, Süleyman. “Murakabe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/204. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. Ankara: Akçağ Yayınları, 2013.
Yıldırım, Muhammed Emin. Nebevî Eğitim Modeli Darü’l-Erkam. İstanbul: Siyer Yayınları. 2018.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Öm0-er b. Muhammed el-Hârizmî. el- Keşşâf an Hakâiki gavamidu’t-tenzil. Beyrût: Daru’l-Kitabi’l-Arabiyye, 1407h.