XVIII. Yüzyıl Divan Şairi Adlî ve Divanı

Adlî hakkında bilgi veren tezkirelerde şairin asıl adının Mehmed olduğu ve İstanbul'da doğduğu belirtilmektedir. Devletin çeşitli kademelerinde bürokratik görevler üstlenmiş olan Adlî, 1156/1743-44 yılında İstanbul'da vefat etmiştir. Henüz neşredilmemiş olan Adlî'nin Divan'ı, Tav- şanlı ilçesi Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi, Zeytinoğlu Koleksiyonunda 43 Ze 333/3-4-5-6 numarada kayıtlı bir divan mecmuası içerisinde bulunmaktadır. Tamamı talik hatla, iki sütun hâlinde ve 18 satırda tertip edilen divanın istinsah tarihi 21 Safer 1167/21 Kasım 1753-1754 olarak kaydedilmiştir. Adlî, şiirlerinin çoğunda sade, külfetsiz bir dili ve ahenkli bir üslubu tercih etmiştir. Onun Farsça üç manzume haricinde bütün şiirleri Türkçe yazılmıştır. Adlî Divanı'nda rindane üslupla yazılmış şiirler önemli bir rol oynamaktadır. Adlî'nin rindane gazellerinde, klasik Divan şiirine uygun olarak şarap, meyhane, rind, zahid gibi rindlikle ilgili kavramların sıkça dile getirildiği görülmektedir. Ayrıca tezkirelerde "derviş-nihâd" olarak anılan şairin tasavvuf ehli olduğuna vurgu yapılır. Bu çalışmada, Adlî'nin hayatı, Divan'ı ve üslubu üzerinde durulmuş ardından Divan'ındaki rindane üslupla yazılmış bazı gazellerinden örnekler sunulmuştur.

18TH Century Divan Poet Adlî and His Divan

According to the collections of biographies Adlî was born in Istanbul and his real name is Mehmed. Adlî, who went through various posts in bureaucracy, died in 1743- 1744 in Istanbul. Adlî’s Divan is not published yet and can be found in the divan magazine under the registration number of 43 Ze 333/3-4-5-6 as a part Zeytionoglu Collection in Tavsanlı Zeytinoglu Puplic Library. Whole divan is written in calligraphic style called taliq, in the two columns with 18 lines and the completion date is recorded as 21 Safer 1167 (21 November 1753-1754). In most of his poems, simple and harmonic language is preferred. All of his poems are written in Turkish except three Persian poems. Poems written in rindane style play crucial role in Adlî’s Divan. In his rindane ghazals, as it is common in the classic Divan, wine, bar, rind, zahid types of terms are used often. It is pointed out in the tezkires that Poet is a follower of sufism. In this paper, information about Adlî and his Divan is given followed by introducing some samples of ghazals written in rindane style.

PDF

___

Adlî, Dîvan, Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi, 43 Ze 333/6.
Akbayar Nuri (1996) (Haz.), “Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî”, C.1, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Arslan, Mehmet (2015), “ADLÎ, Sultan II. Mahmûd” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (29.11.2016).
Ayan, Hüseyin (1993) (Çev.), “Fuzûlî, Rind ile Zâhid”, Ankara: MEB Yayınları.
Bayram, Yavuz (2014), “ADLÎ, Sultan Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (29.11.2016).
Ćatović, Alena ( 2014), “ADLÎ, Hüsam Çelebi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php? sayfa=detay&detay=5915), (29.11.2016).
Ceylan, Ömür (2013), Klasik Şiirin Büyüyen Gölgeler Yüzyılı (1701-1800), M.
Kayahan Özgül, Türk Edebiyatı Tarihine Bir Bakış, Ankara: Kurgan Edebiyat Yay.
Çapan, Pervin (2005) (Haz.), “Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî, İncelemeMetin-İndeks”, Ankara: AKM Yay.
Durmaz, Gülay (2005), Divan Şiirinde Rind, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 8, s. 57-76.
Erdem, Sadık (Haz.) (1994), Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı (İnceleme-Tenkitli Metin- İndeks-Sözlük), Ankara: AKM Yay.
Gönel, Hüseyin (2014), “ÂDİL/ADLÎ, Şeyh Hasan Âdil Efendi veya Hasan Adlî Efendi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2025) , (29.11.2016).
Gündoğdu Raşit, Niyazi Adıgüzel ve Ebul Faruk Önal (Haz.) (2014), “Şemsettin Sami, Kamûs-ı Türkî (Latin Harfleriyle)”, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
İnce, Adnan, (Haz.) (2005), “Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ”, Ankara: AKM Yay.
İpekten Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu, Turgut Karabey (1988), Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: KTB Yay.
İsen Mustafa, Muhsin Macit, Osman Horata, Filiz Kılıç, İ.Hakkı Aksoyak (2002), Eski Türk Edebiyat El Kitabı, Ankara: Grafiker Yay.
Kanar, Mehmet (2009), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, C.II, İstanbul: Say Yay.
Kesik, Beyhan (2014), “ADLÎ, Süleymanzâde Mehmed Efendi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/ index.php?sayfa=detay&detay=2435), (29.11.2016).
________, (2014), “ADLÎ, Mustafa Adlî Efendi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=2616), (29.11.2016).
KILIÇ, Filiz (2014), “ADLÎ, Gazi Mustafa Paşa-zâde İbrâhim Bey” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=1702), (29.11.2016).
________, (2014), “ADLÎ, III. Mehmed” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=2859), (29.11.2016).
________, (2014), “ADLÎ, Şeyh Hasan Adlullah Efendi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=1701), (29.11.2016).
Kurnaz, Cemâl, M. Tatçı (Haz.) (2001), “Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri”, C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay.
Kürkçüoğlu, Kemal Edip (1956) (Haz.), “Fuzûlî, Rind ü Zâhid” Ankara: Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Nu: 108, Fuzûlî’yi Anma Serisi, Nu: 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Laleli, Sevinç (1980), Rint ve Zahit, Yayımlanmamış Bitirme Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi.
Levend, Agâh Sırrı (2015), Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Dergâh Yay.
Mengi, Mine (1985), Divan Şiirinde Rindlik, Ankara
Mum, Cafer (1999), Hafız-ı Şîrâzî ve Bâkî’de Rindlik, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Örs Derya ve Mürsel Öztürk (Haz.) (2009), “Mütercim Âsım Efendi, Burhan-ı Katı”, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Özburun, Serkan (2005) (Çev.), “Fuzuli, Aklın ve Yüreğin Mistik Öyküsü Rind İle Zahid”, İstanbul: Roman’s Yay.
Özkaya, Yücel (2008), 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, İstanbul: Yapı Kredi Yay..
Pakalın, M. Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.III, İstanbul: MEB Yay.
Pala, İskender (2000), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, 6.bs., İstanbul: Ötüken Yay.
Saraç, M.A. Yekta (2007), Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: 3F Yayınevi.
Selçuk, Bahir (2014), “ADLÎ, II. Mahmud” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=3661), (29.11.2016).
Şükün, Ziya (1967), Gencinei Güftar Ferhengi Ziya, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Uludağ, Süleyman (2002), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay.
Veled Çelebi (1341), “Müstesna Güzeller II, ” Türk Yurdu, C.III, No.13, Teşrin‐ i Evvel 1341, s.s. 27-37.
Yöntem, Ali Canib (1928), Reis-i Şairan Osmanzâde Ahmet Taib Efendi, Türkiyat Mecmuası, [S.l.], v. 2, s. 103-130,
(http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuturkiyat/article/view/10 23000965), (01.02. 2016)
Yılmaz, H. Kâmil (2016), Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, 22. bs., İstanbul: Ensar Neşriyat.