Mustafa Fennî’nin (öl.1745) Lugazlarının Özellikleri ve Divan’ında Olmayan Yedi Lugazının Tenkitli Metni
Konusu esmâ-i hüsnâ, esmâ-i nebî ve insan isminden başka her şey olabilen ve genellikle manzum olan lugaz, klasik Türk şiirinde herhangi bir şeyin özellikleri anlatılarak onun isminin bulunması amaçlanan bilmecedir. Hazırlanan bu yazıda 18. yüzyıl şairlerinden Mustafa Fennî’nin lugazları ele alınmış, bunların şekil ve ifade özellikleri üzerinde durulmuştur. Fennî’nin kaleme aldığı lugazlara konu ettiği unsurlar ve bu unsurların benzetildiği ögeler tespit edilerek lugazların dikkat çekici yönleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Bunun yanında şairin, lugazların içine yerleştirdiği ipuçları, kendi lugazları ile ilgili görüş ve yaklaşımları da örnek beyitlerden yola çıkılarak ele alınmıştır. Ayrıca Fennî’nin lugaz mecmualarında olan ve divanında yer almayan yedi lugazının tenkitli metni yayınlanmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Divan şiiri, Mustafa Fennî, lugaz, bilmece.
Features of Mustafa Fennî’s ‘Lugazs’ and Critical Text of Seven ‘Lugaz’s Nonexistent in His Divan
“Lugaz” is a classic literary term that its object can be everything other than a name of person and is generally written in verse. It is a kind of puzzle that aims to find its name after describing the features of an object in the classical Turkish poetry. In this writing, the “lugaz” of Mustafa Fennî, one of the 18th century poets, is discussed by underlining its forms and expression points. By analyzing the components that are the topic of “lugaz” and the subjects that resemble these components, the noteworthy aspects of “lugaz” are put forward. Beside the poet’s keywords in “lugaz”, his opinion and approaches about his own “lugaz” are also pointed out with the sample verses. Though the Fennî’s critical text of his seven “lugaz” is available on the lugaz mecmuas it does not exist in his divan.
Keywords:
Divan poetry, Mustafa Fennî, lugaz, puzzle.,
___
- AHTERÎ MUSTAFA EFENDİ (2009), Ahterî-i Kebîr, (hzl. H. Ahmet Kırkkılıç – Yusuf Sancak), Ankara: TDK Yayınları.
- ARIKAN, Fatma Betül (2011), Ali Emirî Manzum 718 Numaralı Lugaz Mecmu- asının (50a-90b) Çeviriyazımı ve İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
- AYVERDİ, İlhan (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, I–III, İstanbul: Kubbealtı
- BAYKAL, Bekir Sıtkı (1974), Tarih Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
- Marmara Üniversitesi öğretim üyelerinden Doç. Dr. Üzeyir Aslan ve Doç. Dr.
- Hakan Taş, Türk edebiyatında lugazla ilgili bir çalışma yapmaktadırlar.
- ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007), Ötüken Türkçe Sözlük, Orhun Yazıtlarından Günü- müze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı, I–V, İstanbul: Ötüken Yayın- ları.
- ÇAPAN, Pervin (2005), “18. yy. Tezkirelerinde Örneklenen Mu’ammâ ve Lugazlar”, Osmanlı Araştırmaları, S. 26, s. 205–222.
- ÇELEBİOĞLU, Âmil – Yusuf Ziya Öksüz (1979), Türk Bilmeceler Hazinesi, İstanbul: Ülker Yayınları
- ÇELEBİOĞLU, Âmil (1978), “Lûgazlara Dair”, Türk Kültürü, S. 193, s. 43–47.
- DEMİRKAZIK, H. İbrahim (2009), 18. yy. Şairi Mustafa Fennî, Dîvân (İnce- leme-Tenkitli Metin-Dizin), I-II, Doktora Tezi, Marmara Üniversi- tesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
- DİLÇİN, Cem (1983), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
- DİLÇİN, Cem (1999), “Fuzulî’nin Nesib Bölümü ‘Lugaz’ Olan Bir Kasidesi”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXXIX, S. 1–2, s. 79–86.
- DURMUŞ, İsmail (2003), “Lugaz”, DİA, İstanbul XXVII, s. 221–222, (I– XXXIX Neşri devam etmektedir).
- ELÇİN, Şükrü (1970), Türk Bilmeceleri, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- ELÇİN, Şükrü (1993), Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
- ERDEM, Sadık (1994), Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı, (İnceleme –Tenkitli Metin – İndeks – Sözlük), Ankara: AKM Yayınları.
- GİBB, E. J. W. (1943), Osmanlı Şiiri Tarihi, I/1, İstanbul: Burhaneddin Matba- ası.
- HÜSEYİN Kazım Kadri (1945), Türk Lûgati, Türk Dillerinin İştikakı ve Edebî Lûgatleri, I–IV, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
- HÜSEYİN REMZÎ (1305), Lugat-ı Remzî, I–II, İstanbul: Matba‘a-i Hüseyin Remzî.
- İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Katalogu, (1965), İstanbul: MEB
- KARAALİOĞLU, Seyit Kemal (1978), Ansiklopedik Edebiyat Sözlüğü, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
- LEVEND, Âgâh Sırrı (1984), Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler, Mazmun- lar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
- MECMU‘A-İ EŞ‘ÂR VE ELGÂZ, Millet Kütüphanesi, Ali Emirî Bölümü Manzum 567’de kayıtlı yazma.
- MECMU‘A-İ LUGAZ, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 774’te kayıtlı yazma.
- MECMU‘A-İ LUGAZİYÂT, Millet Kütüphanesi, Ali Emirî Bölümü Manzum 718’de kayıtlı yazma.
- MECMU‘A-İ LUGAZİYÂT, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 1129’da kayıtlı yazma.
- MEHMED SÜREYYÂ (1997), Sicill-i ‘Osmânî, I–IV, (hzl. Mustafa Keskin – Ayhan Öztürk – Hamdi Savaş – Havva Kurt), İstanbul: Sebil Ya- yınevi.
- MERMER, Ahmet – Neslihan Koç Keskin (2005), Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
- MÜNTEHABÂT-I ELGÂZ-I BA‘ZI ŞU‘ARÂ-YI MEŞHÛRE, Millet Kütüpha- nesi, Ali Emirî Bölümü Manzum 719’da kayıtlı yazma.
- ONAY, Ahmet Talat (1996), Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i, (hzl. Cemal Kurnaz), Ankara: Akçağ Yayınları.
- ÖZTOPRAK, Nihat (2007), “Himmet-zâde Abdî’nin Dîvân-ı Lugazı”, Essays ın Memory of Hazel E. Heughan, Edinburgh: Hazel E. Heughan Educational Trust Publication, s. 145–177.
- PALA, İskender (1995), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Ya- yınları.
- REDHOUSE, James (1987), A Turkish And English Lexicon, Beyrut: Librairie Du Liban.
- SARIHAN, Orhan Çağrı (2011), Ali Emirî Manzum 718 Numaralı Lugaz Mec- muasının (1b-50a) Çeviriyazımı ve İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
- TAHİRÜ’L-MEVLEVÎ (1973), Edebiyat Lügatı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
- TUMAN, Mehmet Nâil (2001), Tuhfe-i Nâilî, I–II, (hzl. Cemal Kurnaz – Mustafa Tatcı), Ankara: Bizim Büro Yayınları.
- UZUN, Mustafa (2003), “Lugaz”, DİA, İstanbul XXVII, s. 222–223, (I–XXXIX Neşri devam etmektedir).
- YOZGATLI MEHMED SAİD (1996), Fennî Dîvânı, (hzl. Ali Şakir Ergin), Ankara: Yozgat Belediyesi Yayınları.
- Başlangıç: 2008
- Yayıncı: Divan Edebiyatı Vakfı
Sayıdaki Diğer Makaleler
Nâbi’nin Şiir ve Diğer Edebî Konular Hakkındaki Görüşleri
Öğretmek ya da Öğretememek: Shakespeare Üzerinden Divan Edebiyatını Yeniden “Okumak”
Umdetü’l-ahbâr’da Şair Biyografileri
Yeni Lisan’dan Bugüne Değişen Dilde Millilik Algısı