Edebiyat Tarihi Kaynaklarına Eleştirel Bir Yaklaşım: Osmanlı Müellifleri ve Tuhfe-i Nâilî Örneği

Osmanlı Devleti’nde, tarih bilincinin kurumsallaşmasıyla birlikte vakanüvislik, kurumsal bir yapı hâline gelmiş; geçmişi kayıt altına almak sadece siyasî, askerî, malî vb. alanlarda kalmayarak ilim, kültür, sanat ve edebiyat sahalarında da çok çeşitli eserler yazılmıştır. Devlet müesseselerindeki bürokratların, belirli şehirlerdeki meşhurların, mutasavvıfların, şair, bilgin ve musiki üstatlarının bir araya getirildiği biyografik eserler, edebiyat tarihi araştırmalarının vazgeçilmez bir unsuru olmuş; kültürel ve edebî hayatın bir ürünü olmakla birlikte bu eserler, dönem araştırma ve incelemeleri için önemli bir belge ve kaynak hâline dönüşmüştür. Öne çıkan isimlerin hâl tercümelerini toplum bilincine taşıyan disiplin içerisinde biyografi alanında yer alan ve edebiyat tarihi açısından önemli bir yere sahip olan Osmanlı Müellifleri ve Tuhfe-i Nâilî söz konusu mezkur bilincin sürekliliğini sağlayan bir yaklaşımla tahrir kılınmıştır. Biyografik sahada modern ve bilimsel bir anlayışla günümüz okuyucusuna uzanan çalışmalarda başvuru kaynakları arasında yer alan bu eserler, yer yer verdikleri yanlış bilgiler neticesinde bazı çalışmaların hatayla malûl olmasına yol açmıştır. İncelenen kaynaklarda yazar dikkatsizliğinden, kaynakların yeterli derecede incelenmemesinden, hatal bilgilerin aynen tekrarından hareketle bu makalede, edebiyat tarihi kaynaklarının bilimsel eleştiri süzgecinden geçirilmesi gerekliliği ortaya konulmuş; birtakım tespitler ışığında biyografik kaynaklara yönelik saptamalar paylaşılmıştır.

Edebiyat Tarihi Kaynaklarına Eleştirel Bir Yaklaşım: Osmanlı Müellifleri ve Tuhfe-i Nâilî Örneği

In the Ottoman Empire, with the institutionalization of historical awareness, historians became an institutional structure. To record only the past political, military, financial, etc. A variety of works have been written in the fields of science, culture, art and literature. Autobiographical works in which bureaucrats in state institutions were gathered, celebrities in certain cities, mystics, poets, scholars and music masters, became an indispensable element in the research of the history of literature. Although these works are a product of cultural and literary life, they have become an important document and source for research and study. The books of The Writers of Ottoman and Tuhfe-i Naili, which occupy an important place in the field of biography and occupy an important place in the history of literature in the specialization that transfers the translation of prominent names to public consciousness, with a methodology that ensures the continuity of the mentioned consciousness. These works, which are considered among the reference sources in studies that reach today’s reader with a modern scientific understanding in the field of biography, have caused some studies to be mistakenly suspended due to the misleading information they contained. In this essay written on the basis of the author’s negligence in the analyzed sources, insufficient examination of sources, and the careful repetition of misinformation, the necessity of scientific criticism of the sources of the history of literature is put forward; ın light of some of the results, decisions regarding biographical sources have been shared.

PDF

___

ABDULKADİROĞLU, Abdulkerim (Haz.) (1999), İsmail Belîğ, Nuhbetü’l-âsâr li-Zeyli Zübdeti’l-Eş‘ar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
AKKAYA, Hüseyin (2007), “Râsih Bey’in Üstine Redifli Meşhur Gazelinde İkilemelerin Kullanılışı”, Turkish Studies, C. II, sy. 3, s. 25-31.
AKMANDOR, Ayten (1980), Divân-ı Münîrî, Y. Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi.
AKMANDOR, Ayten (1983), Münîrî ve Mihr ü Müşterî Mesnevisi, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi.
AKÜN, Ömer Faruk (1992), “Bursalı Mehmet Tâhir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, VI, 452-461.
ALP, Gökhan (2021), “Bilgi Karmaşasında Mutasavvıf Bir Şair: Ömer Nüzhet ve Eserleri”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, C. VIII, S. 20, s. 1-10.
ARSLAN, Mustafa (hzl.) (2011), Mustafa Hâkî el-Üsküdârî Menâzimü’l-Cevâhir Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Sözlük, Ankara: Genesis Yayınları.
ARSLAN, Mustafa (2013), “Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Yz. A.210 Numarada Kayıtlı Lügat Mecmuası Üzerine Bir Degerlendirme”, Turkish Studies, international Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. VIII, sy.1, s. 579-600.
Tayyarzâde Atâ (1293), Târîh-i Atâ, C. IV, İstanbul.
AY, Ümran (e-makale), “Münîrî” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muniri-mdbir (05.10.2020).
AY, Ümran (2007), Münîrî (öl.1521?)’nin Manzum Siyer-i Nebî’si (1.Cilt) (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
CANIM, Rıdvan (hzl.) (2000), Latifî, Tezkiretü’ş-şu‘arâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
CANIM, Rıdvan (1995), Edirne Şâirleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
CEVDET, Ahmet (hzl.) (1314/1896), Evliya Çelebi, Seyahat-nâme, Dersaadet [İstanbul]: İkdam Matbaası.
ÇAPAN, Pervin (hzl.) (2005), Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks, Ankara:Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
ÇİFTÇİ, Ömer (hzl.), “Fatîn Davud, Hâtimetü’l-eş‘âr”, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78465/fatin-davud---hatimetul-esar.html, (20.03.2020).
ÇORAK, Reyhan (2010), Münîrî (öl.1521?)’nin Manzum Siyer-i Nebî’si-Cilt: 2-3 (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
EKİNCİ, Ramazan (Haz.) (2018), Vekâyi‘u’l-Fuzalâ, C. IV, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. ERBAY, Nazire (2012), Edirneli Şâhidî’nin Leylâ vü Mecnûn (Gülşen-i Uşşâk) Mesnevîsi (İnceleme-Tenkitli metin), Y. Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
EREN, Muharrem (1994), Zağnos Paşa, Balıkesir: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı.
ERGUN, Sadeddin Nüzhet (1936), Türk Şairleri, C. I-III, İstanbul: Suhulet Basımevi.
ERSOY, Ersen (2010), II. Bayezid Devri Şairlerinden Münîrî-Hayatı, Eserleri ve Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
İNCE, Adnan (Haz.) (2005), Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Sâlim Efendi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
İPEKTEN, Haluk vd. (1988), Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
İSEN, Mustafa (1997), "Divan Edebiyatında Mahlasdaş Şairler", Ötelerden Bir Ses: Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları.
İSEN, Mustafa (Haz.) (2005), Gelibolulu Âlî, Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
İSEN, Mustafa (1997), Ötelerden Bir Ses – Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları.
İSEN, Mustafa vd. (2015), Şair Tezkireleri, Ankara: Grafiker Yayınları.
KAHRAMAN, Bahattin (2003), “Balıkesirli Râsih”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. VI, S. 10, s. 61- 74.
KAPLAN, Yunus, “17. Yüzyıl Divan Şairi Zârî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Şiirleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. III, S. 12, s. 276-290.
KAYABAŞI, Bekir (1997), Kaf-zâde Fâizî’nin Zübdetü’l-Eş‘âr’ı, Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KOCATÜRK, Vasfi Mahir (1964), Türk Edebiyatı Tarihi-Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi, Ankara: Edebiyat Yayınevi.
KÖKSAL, Mehmet Fatih (e-makale), “Şâhidî İbrâhîm”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sahidi-ibrahim (01.10.2020).
KURNAZ, Cemal-TATÇI, Mustafa, (tıpkıbasım) (2000), Bursalı Mehmed Tâhir Osmanlı Müellifleri I-III, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
KURNAZ, Cemal-TATÇI, Mustafa, (tıpkıbasım) (2001), Tuhfe-i Nâilî, Dîvân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri I-II, Ankara: Bizim Büro Yayınları. KUT, Günay (1971), “British Museum’daki Bazı Önemli Türkçe Yazmalar ve Tevaif-i Aşere’den Taife-i Bektaşiyan”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, s. 209-230.
KUTLUK, İbrahim (hzl.) (1981), Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuarâ, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
KÜLEKÇİ, Numan (1999), Mesnevi Edebiyatı Antolojisi, (XI-XX. Yüzyıllar El Yazması Metinler ve Özetleriyle) C. II, Erzurum: Bakanlar Media.
LEVEND, Agâh Sırrı (2014), Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergah Yayınları.
ÖZCAN, Hidayet (hzl.) (2000), İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri, C. III, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
ÖZKAT, Mustafa (2011), Münîrî (öl.1521?)’nin Manzum Siyer-i Nebî’si-Cilt: IV-V (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
PALA, İskender (1988), Aşkî ve Divanı’ndan Örnekler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
PALA, İskender (1983), Aşkî, Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Divanı, Doktora Tezi, C. I-II, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Müstakimzade Süleyman Sadeddîn, Mecelletü’n-nisâb, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Arapça Kitaplar Koleksiyonu, nr. 1100.
Şemseddin Sami (1996), Kâmûsü'l-Alam, Ankara: Kaşgar Neşriyat.
SANDIKÇI, Mesut (2009), "Aynülkudât Hemedânî’nin Hayatı, Eserleri ve Temhîdât Tercümeleri (Metin-İnceleme)”, Y. Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
SEVGİ, Ahmet - ÖZCAN, Mustafa (Haz.) (1996), Prof. Dr. Ali Canip Yöntem'in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri, İstanbul: Sözler Yayınları.
SUBAŞI, Derya Adalar (e-makale), “Râzî, Mustafa Râzî Efendi”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/razi-mustafa-razi-efendi (03.10.2020).
TOLASA, Harun (2002), 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
TOP, Yılmaz (2011), Münîrî (öl.1521?)’nin Manzum Siyer-i Nebî’si-Cilt: VI-VII (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
TURHAN, Harun (1998), “Aşki (Aynü’l-Kuzat Ali Hemadani)’in Kenzü’l-Hakaik ve Keşfü’d-Dekaik”, Y. Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÜNVER, İsmail (1991), “Aşkî, Üsküdarlı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, IV, s. 23. YAŞAR, Hüseyin Hüsameddin (1927/1928), Amasya Tarihi, C. IV, İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası.
YAZAR, Sadık (2020), “Eylemişler Râsih’e Bühtân Bühtân Üstüne: Balıkesirli Râsih’in Eserlerine Dair Bilgilerin Tashihi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 24, s. 637-673.
YAZAR, Sadık (2020), “Şahsi Bir Arşiv Kaynağı Olarak Balıkesirli Râsih’in Mecmuası: İçerik Analizi ve Derkenar Notları”, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, Yıl 6, S. 13, s. 27-62.
YAZAR, Sadık (2013), Üsküdarlı Aşkî’nin İki Tasavvufî Mesnevisi Tercüme-i Muhtarname Menâzilü’s-Sâlikîn, İstanbul: Okur Akademi.
YAZAR, Sadık (2011), “XVI. Yüzyıl Şairlerinden Üsküdarlı Aşkî’nin Eserleri Hakkında Yeni Tespitler”, Türkiyat Mecmuası, C. XXI, S. 1, s. 375-393.
YILDIRIM, Ali (2006), Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlas-nâmeler, Ankara: Akçağ Yayınları.
YILMAZ, Ali-AKKUŞ, Mehmet (hzl.) (1986), Abdî-zâde Hüseyin Hüsameddin Amasya Tarihi, C. 1, Ankara: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.