Cemâlî'nin Risâle-i Durûb-ı Emsâl'i

Halk bilgeliğinin, gözlem ve tecrübelerinin mahsulü olanatasözlerindeki güzellik ve meziyetler, birçok edebî şahsiyetindikkatini çekmiştir. Şair ve yazarlarımızın, manzumyahut mensur eserlerinde Türk atasözleri ve tabirlerini çe-şitli oranlarda kullandıkları, edebiyat tarihimizin en eskieserlerinden beri görülen bir gerçektir. Hatta bazı divanşairlerinin atasözlerini, deyimleri fazlaca ve ustaca kullanmalarındandolayı, şuara tezkirelerinde "mesel-gûy", onlarınbu tarzdaki şiirlerinin de "mesel-âmîz" şeklinde vasıflandırıldığımalûmdur. Bunlara ek olarak Türk edebiyatıtarihinde Güvâhî, Muhammed bin Ahmed, Levnî gibi bazışair ve yazarların atasözlerimiz, deyimlerimiz vasıtasıylaokuyucuya dinî, ahlâkî, sosyal ve kültürel konularda öğütlerverdiği de bilinmektedir.16. asrın ikinci yarısında hayatta olduğu anlaşılan mutasavvıfşair, yazar Cemâlî de bazı Türk atasözleri ve halk tabirlerinikonularına göre sınıflandırarak manzum bir nasihatkitapçığı meydana getirmiştir. Onun "Risâle-i Durûb-ıEmsâl" (Atasözleri Kitapçığı) başlığını taşıyan bu eserininbüyük bir kısmı "mefâîlün mefâîlün feûlün" kalıbıyla yazılmışolup 380 beyitten ibarettir. Mukayeseler sonucundaanlaşıldığına göre şair, selefi Güvâhî'nin Pend-nâme'sindengeniş ölçüde faydalanmış ve onun birçok beytini bazı değiş-tirmelerle kendi eserine almıştır. Bu makalede, hayatı hakkındamalûmat bulunamayan Cemâlî'nin eserlerine dairkısa bilgi verildikten sonra Risâle-i Durûb-ı Emsâl'i tanıtılmışve adı geçen kitapçığın metni iki yazma nüshasına dayanılaraksunulmuştur.

Cemali's Risâle-i Durûb-ı Emsâl

The beauty and virtue in proverbs which are the productof folk wisdom, observation and experience attracted theattention of many literary figures. Our poets and authorsused Turkish proverbs and idioms in verse or prose byvarious proportions. It is a fact seen since the earliestworks of our literary history. In fact, due to the fact thatsome poets excessively used proverbs and idioms, they werecharacterized by "mesel-guy" (saying parable) and theirpoems were defined by "mesel-amiz (covering parable)" inthe dictionaries of biographies of poets. Additionally, poetsand authors such as Güvahi, Muhammed bin Ahmed,Levni gave spiritual, moral, social and cultural advices toreaders by proverbs and idioms.Sufi poet-author Cemali who lived in the second half ofthe 16th century wrote a verse advice booklet by classifyingTurkish proverbs and folk expression according to subject.His work entitled "Risâle-i Durûb-ı Emsâl" (Booklet ofProverbs) was written according to the Aruz rhytm"mefâîlün mefâîlün feûlün" and it consists of 380 couplets.It is understood that according to the result of comparison,Cemâlî excessively benefited from Güvahi's Pendnâme andthe poet got his many couplets with some changes. In thisarticle, firstly it was given brief information aboutCemâlî's works; then Risâle-i Durûb-ı Emsâl wasintroduced and the text of the booklet was presented basedon two manuscripts.

PDF

___

ATEŞ, Ahmed (1968), İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler I, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
BAŞARAN, Selman (1994), Hadislerin Türk Atasözlerine Tesiri, Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa.
BUHÂRÎ (1974), Ahlâk Hadisleri (el-Edebü'l-müfred Tercümesi), trc. A. Fikri Yavuz, İstanbul, I-II.
CEYHAN, Âdem (2011), "Bazı Yazma ve Basma Türk Atasözü Derlemeleri", Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Yaz 04, s. 175-225.
________ (2006), "Şeyhülislâm Kemâl Paşazâde'ye Mâl Edilen Bazı Manzumeler", Edebiyat Otağı, 1 Ocak, Sayı 4, s. 11-19.
________ (2006), Türk Edebiyatı'nda Hazret-i Ali Vecizeleri, Ankara: Öncü Kitap.
ÇELİK, Aysun (2013), Defterdâr-zâde Ahmed Cemâlî'nin 'Metâli'-i Cemâlî ve Şehr-engîz-i İstanbul' Adlı Eserleri", Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/13 Fall, p. 671-704.
DEVLETŞAH (1977), Devletşah Tezkiresi- Tezkire-i Devletşah, I-IV, trc. Necati Lugal, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
DİLÇİN, Dehri (2000), Edebiyatımızda Atasözleri, Ankara: TDK yayını.
EREN, Aysun (2012), Defterdâr-zâde Ahmed Cemâlî'nin 'Metâli'-i Cemâlî ve Şehr-engîz-i İstanbul' Adlı Eserleri (İnceleme- Metin), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yükesk lisans tezi, Konya.
ERGUN, Sadeddin Nüzhet (1936-[1945]), Türk Şairleri, I-IV. ESİR, Hasan Ali (2013), XVIII. Yüzyıl Şairlerinden Tameşvarlı Elhâc İbrâhîm Naîmüddîn ve Pend-nâmesi (Mu'ammâ-yı Na'îmü'd-dîn), Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi yayını, Rize.
FERİDÜDDİN-İ ATTAR (1985), Pendname - Öğüt Kitabı, çev. M. Nuri Gençosman, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
[GELİBOLULU ÂLÎ] (1994), Künhü'l-ahbâr'ın Tezkire Kısmı, haz. Mustafa İsen.
GÜVÂHÎ (1990), Öğütler ve Atasözleri - Pend-nâme, haz. Mehmet Hengirmen, 2. bs., Ankara: Kültür Bakanlığı yayını.
İSMÂİL B. MUHAMMED ACLÛNÎ (1418/ 1997), Keşfü'l-hafâ ve müzîlü'lilbâs 'amme'ştehere mine'l-ehâdîs 'alâ elsineti'n-nâs, I-II, Beyrut. İZBUDAK, Velet (1936), Atalar Sözü, İstanbul: TDK yayını.
KAÇALİN, Mustafa S. ve Ömer Zülfe (2011), "Mugammed bin Agmed'in Ebu'n-Nasayig'i", Osmanlı Araştırmaları/ The Journal of Ottoman Studies, XXXVIII, 193-212.
KAÇALİN, Mustafa S. (1998), "Tevrat, Zebur ve İncil'de Bilgelikler", İlmî Araştırmalar, Sayı 6, s. 147-169.
KAPLAN, Mahmut (1992), "Divan Edebiyatında Manzum Nasihatname Yazan Şairler ve Eserleri", Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 3, s. 3, 23-68.
KARACA, Songül (2012), Kadızâde Mehmed Efendi, Manzûme-i Akâid (İnceleme- Tenkitli Metin- Sözlük- Dizin), Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi.
KINALI-ZADE HASAN ÇELEBİ (1989), Tezkiretü'ş-şuarâ, I-II, haz. İbrahim Kutluk, Ankara: TTK yayını.
KIRCA, Ahmet (2015), Ömer Hayyam Rubâîleri, Ötüken yayını, İstanbul, 7. bs.
KUT, Günay (1986), "Atasözleri ve Deyimlere Ait Manzum ve Minyatürlü Yazma Bir Eser", Yıllık I, Topkapı Sarayı Müzesi, 73-112.
KUZÂÎ (1999), Şihâbü'l-ahbâr Tercümesi, trc. Ali Yardım, İstanbul.
LATÎFÎ (2000), Tezkiretü'ş-şu'arâ ve Tabsıratü'n-nuzamâ, (İnceleme- Metin), haz. Rıdvan Canım, Ankara: AKM Başkanlığı yayını.
MEVLÂNA CELÂLEDDÎN-İ RUMÎ (1989), Mesnevî ve Şerhi, şerheden Abdülbâki Gölpınarlı, Ankara.
OLGUN, İbrahim (1989), "Farsça ve Türkçe Atasözleri ve Deyimler Üzerine", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten 1972, s. 153-172.
SEHÎ BEG (1978). The Tezkire by Sehî Beg, An Analysis of the First Biographical Work on Ottoman Poets with a Critical Edition Based on Ms. Süleymaniye Library, Ayasofya 0. 3544 by Günay Kut. HarvardCambridge, Massachussets.
SÜLEYMAN ÇELEBİ (1990), Mevlid (Vesîlet-ün-Necât), haz. Faruk K. Timurtaş, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
YENİTERZİ, Emine (2007), "Anadolu Türk Edebiyatında Ahlakî Mesnevîler", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi - Eski Türk Edebiyatı Tarihi II Sayısı, S. 10, Güz, s. 433-468.
YILMAZ, Ozan (2015), Necâti Bey Dîvânı, AKM Başkanlığı yayını, Ankara.