2014

19. Yüzyıl Şairi İlmî’ninBülbüliyye Mesnevisi

Klasik Türk şiirinde uzun anlatılar denilince akla mesnevilergelmektedir. Uzun anlatıları konu etmesinden dolayı genelliklearuzun kısa kalıplarıyla yazılan bu nazım şekliyle din, siyaset,ahlak, tasavvuf, aşk vb. konulu birçok hikâye kaleme alınmıştır.Adı geçen bu konular içinde aşkı konu edinenlerin önemli biryeri vardır. Klasik Türk şiirinde sıklıkla işlenen aşkmesnevilerinden biri de gül ve bülbülün hikâyesinin konuedildiği gül ü bülbüllerdir. Bülbülün güle olan aşkınınanlatıldığı bu hikâyeyi birçok şair gül ü bülbül, bülbülnâme,bülbüliyye gibi adlarla işlemiş ve bu konu üzerine mesnevilerkaleme almıştır. Gül ü bülbül kaleme alan şairlerden biri deİlmî’dir. 19. yüzyıl şairlerinden olan İlmî Maraşlıdır. Doğumtarihi hakkında elde bilgi bulunmayan şairin asıl adı Ali İlmîolup Çelebi-zâde lakabıyla bilinmektedir Şair, aslen 15. yy’daElbistan’a yerleşen Hz. Hüseyin ve Zeynelâbidîn neslindenolan Nurullah Çelebi soyundan gelmektedir. Bu çalışmadaİlmî’nin kaleme aldığı Bülbüliyye adlı mesnevi konu edilmiştir.Çalışmada klasik Türk edebiyatındaki gül ü bülbül mesnevilerihakkında genel bilgiler sunulmuş, Bülbüliyye’nin diğer gül übülbüller arasındaki yeri gösterilmeye çalışılmış, eserin MaraşlıÇelebizâde Ali İlmî’ye aidiyeti tartışılmış, sonrasında mesnevi,şekil ve muhteva açısından ele alınarak transkripsiyonlu metniverilmiştir.

Masnavi Titled “Bülbüliyye” by 19th Century Poetİlmî

Talking about long narratives in Classical Turkishpoetry, the first thing that comes to mind are the‘masnavis’. Poems written using this poetry formstructured with short patterns of aruz prosody mostlybecause they involve long narratives, have coverednumerous stories about religion, politics, ethics, Sufism,love etc. Masnavis written above love from among all othertopics mentioned above, have a special place in classicalTurkish poetry. One of the love masnavis which are verycommon in classical Turkish poetry are the “gül-ü-bülbülmasnavis”. Many different poets have covered this well known love story between the rose and the mockingbird intheir poems under titles like gül-ü-bülbül, bülbülnâme orbülbüliyye and have written many different masnavisabout it. One of the poets who wrote gül-ü-bülbülmasnavis was İlmî. As a 19th century poet, İlmî isoriginally from Maraş in Turkey. While the Poet’s exactdate of birth is unknown, his full name was Ali İlmî andwas known with the nickname “Çelebi-zâde”. The poet wasactually a descendent of Nurullah Çelebi who was knownto be a descendent of Prophet Hussein who had moved toElbistan in 15th century and of Zeynelâbidîn. This studycovers the masnavi titled Bülbüliyye written by İlmî. Thestudy presents general information on gül-ü-bülbülmasnavis, emphasizes the place of Bülbüliyye among othergül-ü-bülbül masnavis, discusses the possibility of thepiece to have been written by Çelebizâde Ali İlmî fromMaraş, and analyzes the piece in terms of masnavi style,structure and content and presents a transcribed versionof the piece.

PDF

___

ALICI, Lütfi (2014), “İlmî, Çelebi-zâde Ali Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https//teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ilmi-celebizadeali-efendi. [Erişim Tarihi: 01.11.2020].
ALICI, Lütfi ve ALICI, Gülcan (2014), Maraşlı Divan Şairlerinden Çelebi-zâde Ali İlmî ve Gebeli-zâde Rahmî –Çeviri Yazı-Tıpkıbasım-, Kahramanmaraş: Öncü Basımevi.
ALTUNMERAL, Mehmet (2020), “Ahmet Remzi Akyürek’in Gülzâr-ı Aşk İsimli Tercümesi”, İnternational Journal of Filologia, Yıl:3 (4), 20-40.
AYAN, Hüseyin (1981), Bülbül-nâme Rıfâ’î, Emek Matbaacılık.
BAKIRCI, Fatih (2013), Salâhî Gül ü Bülbül (Giriş-Metin-Türkiye Türkçesi Çevirisi-Dizin-Tıpkıbasım), Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
BAYRAM, Yavuz (2001), Çiçekler ve Diğer Bitkilerin Dîvân Şiirine Yansımaları İle Anlam Çerçeveleri, Doktora Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
CEYLAN, Ömür (2007), Kuşlar Dîvânı, İstanbul: Kapı Yayınları.
ÇİFTÇİ, Cemil (2000), Maraşlı Şairler Yazarlar Alimler, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
ÇUKURLU, Talip (2019), “Klasik Osmanlı Şiirinde Gülün Bülbül ve Diğer Hayvanlarla İlişkisi”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2 (1), 353-376.
ÇUKURLU, Talip (2019), Kitâb-ı Gül, (Osmanlı Edebiyatında Gül), Ankara: Akçağ Yayınları.
DEMİREL, H. Gamze (2007), “16. Yüzyıl şairlerinden Fazlî’nin ‘Gül ü Bülbül Mesnevisi’ndeki Şahıs Kadrosunun Tasavvufî Açıdan Değerlendirilmesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21, 89-103.
DEMİREL, İsmail (2015), Hikâye-i Bülbülnâme, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
EMİR, Mehmet Zeki (1993), Manisalı Birrî-i Attar Mehmet Dede Bülbül-name Tenkitli Metni ve İncelemesi, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
EREN KAYA, Fazile (2017), “Rifâ’î’nin Bülbül-nâmesi Üzerine Bir İnceleme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 19, 59-76.
ERVERDİ, Ezel, vd. (1981), “İlmî Ali Efendi, (Çelebizâde)”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, IV, İstanbul: Dergah Yayınları.
GÖZİTOK, Mehmet Akif (2016), “Manzum Sözlük Geleneğimizin Kayıp Halkası: Nazm-ı Bedî”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 55, 127-148.
GÜRBÜZ, Mehmed. (2014), “Hayâtî, Hacı Ahmed Hayâtî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https//teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/hayati-haci-ahmed-efendi. [Erişim Tarihi: 01.11.2020]. İlmî, Bülbüliyye, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar No: 872.
İPEKTEN, Haluk (2015), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergah Yayınları.
KARTAL, Ahmet (2013), Doğunun Uzun Hikâyesi (Türk Edebiyatında Mesnevi), İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
KAYA, Bayram Ali (2015), “Klasik Türk Şiirinde Şifâlı Bitkiler Üzerine Bir Deneme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15, 263-314.
KILIÇ, Muzaffer (2021), Vâhidî’nin Gül ü Bülbül Risâlesi Ahmed Remzi Akyürek’in Gülzâr-ı Aşk Çevirisi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
KURNAZ, Cemal (1992), “Bülbül”, TDVİA, VI, 485-486.
KURNAZ, Cemal (1992), “Gül”, TDVİA, XIV, 219-222.
KURNAZ, Cemal; TATCI, Mustafa (2001), Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, II, Ankara: Bizim Büro Yayınları
ÖZALP, Ömer Hakan (2010), Tuhfe Şârihi Hayatî Ahmed Efendi (1751-1814) Şiirleri, Kütüphanesi ve Tehâfüt-i Müstahrece’si, İstanbul: Özgü
Yayınları.
ÖZKAN, Mustafa (1996), “Gül ü Bülbül”, TDVİA, XIV, 222-223.
ÖZKAN, Mustafa (1996), “Şair Fazli ve Bülbül’ü”, İlmi Araştırmalar, 3, 81-86.
ÖZTEKİN, Nezahat (2000), Bekâyî’nin Gül ü Bülbül’ü ile Fazlî’nin Gül ü Bülbül’ünün Karşılaştırılması (Bekâyî’nin Gül ü Bülbül Metni ve İncelemesi), İzmir: Ege Fakültesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ÖZTEKİN, Nezahat (2002), Fazlî Gül ü Bülbül, İstanbul: Akademi Kitabevi.
SARAÇ, M. A. Yekta (2014), Klasik Edebiyat Bilgisi-Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: Bilimevi Basın Yayın.
ŞENTÜRK, Atilla (2007), Osmanlı Şiiri Kılavuzu, II, İstanbul: OSEDAM Yayınları.
TANÇ, Nilüfer (2009), “Rifâî’den Oscar Wilde’a Gül ve Bülbül”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 39, 967-987.
TURAL, Sadık vd. (2004), Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, V, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
YAVUZ, Fikri ve Özen, İsmail (1972), Osmanlı Müellifleri, II, İstanbul: Meral Yayınevi.
YAZAR, İlyas (1999), Ömer Fuâdî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Bülbüliyye’sinin Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bölümü.
YILMAZ, Mehmet (2008), Kültürümüzde Arapça ve Farsça Asıllı Vecizeler Sözlüğü 1-2, İstanbul: Sütun Yayınları.
ZAVOTÇU, Gencay (2002), “Türk Edebiyatında Gül ve Bülbül”, (Editör: Hasan Celal Güzel vd.), Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, V, 1730-1742