XV. Yüzyılda Kahire'de Siyaset, Hukuk ve Ahlakı Birlikte Düşünmek: Ali Gazzali'nin Tahrîrü's-sülûk fî tedbîri'l-mülûk İsimli Risalesi

Memlükler döneminde Kahire'de kaleme alınan ve siyasi-fıkhi hükümlere dair konuları ele alan Tahrîrü's-sülûk fî tedbîri'l-mülûk'un yazarı konusunda literatürde birbirinden farklı değerlendirmeler mevcuttur. Eser ilk olarak, Fuad Abdülmün'im Ahmed tarafından risalenin nüshalarından birinin müstensihi olan Ebü'l-Fazl Muhammed el-A'rec'e (ö. 1519) nispet edilerek yayınlanmıştır. Bu çalışmada, Abdülmün'im Ahmed'in Tahrîr'in yazarı ile ilgili tesbitinin yanlış olduğu ve bu eserin el-A'rec'den yaklaşık elli yıl önce vefat eden Ali b. Muhammed Gazzali (ö. 1473/74) tarafından 1454 yılında kaleme alındığı gösterilmektedir.Tahrîr uzunca bir girizgâh, mukaddime, vasıta ve hâtime olmak üzere dört kısımdan oluşmaktadır. Girizgâhda devlet başkanının ehemmiyeti ve vazifeleri; mukaddimede devlet başkanının ahlakî evsafı ele alınmaktadır. Metnin en uzun kısmını oluşturan vasıta bölümü mezalim konusuna ayrılmıştır. Hâtime ise devlet başkanının ceza hukuku alanındaki tasarruflarını şer'î bir çerçeveye oturtmaya hasredilmiştir. Risalede, muhakeme usulüyle ilgili hükümler devrin şartları da gözetilerek incelenmekte, bu çerçevede siyasi otoritenin konumu belirlenmekte, kadıların yetki ve sorumluluk alanı dışında kalan yahut onların bir şekilde "güç yetiremeyecekleri" konularda şeriatın tatbikinin şekilleri üzerine yoğunlaşılmaktadır. Ali Gazzali, uygulayacıları açısından hükümleri iki kısma ayırmaktadır. Ona göre, kadılar ahkamı uygularken, umera yani yürütme gücünü elinde bulunduranlar siyaseti uygulamaktadır. Şeriat ise ahkam ve siyaseti kuşatan bir üst çerçeve olarak takdim edilmektedir. Risalenin, kökeni Maverdi'ye kadar inen bu ayrıma vurgu yapıp, XV. yüzyılda Kahire'de yeniden gündeme taşıması açısından hususî bir ehemmiyeti haiz olduğu söylenebilir

Thinking Politics, Law, and Ethics in Cairo in the Fifteenth Cen-tury: Ali al-Ghazzali's Treatise, Tahrir al-Suluk fi Tadbir al-Muluk

Various considerations exist in the literature about the aut-hor of Tahrir al-Suluk fi Tadbir al-Muluk, a treatise written in Cairo during the Mamluk era containing both political and judicial provisions. The Tahrir was first published by Fu'ad Abd al-Mun'im Ahmad, who cited Abu al-Fadl Mu-hammad al-A'raj (d. 1519) as the original author. This study argues that Abd al-Mun'im Ahmad misidentified the author of the treatise, and that it was actually written in 1454 by Ali b. Muhammed al-Gazzali (d.1473/74), who passed away 50 years before al-A'rec.The Tahrir consists of four main parts: the prologue, int-roduction, main part, and conclusion. The prologue deals with the importance and responsibilities of the ruler, while the introduction addresses his ethical qualities. The main part, the longest section of the study, focuses on the issue of mazalim. The conclusion attempts to place the acts of the caliph regarding criminal law into an Islamic framework. The treatise analyzes decrees about procedures for judici-al rulings, with an eye to the conditions of the period, and uses this analysis as the basis for describing the position of political authority. Additionally, it discusses possible ways of applying the sharia in cases that exceed judges' responsi-bility, authority, or ability.Ali al-Gazzali divides these decrees into two types, accor-ding to who carries them out. Judges apply judicial decrees (ahkam), while rulers apply political ones (siyasa). Sharia is thus presented as a higher category encompassing both ahkam and siyasa. The treatise deserves special attention for emphasizing this distinction, which traces back to al-Mawardi (d. 1058), and bringing it once again to the fore in fifteenth-century Cairo.

PDF

___

Ahmed, Fuad Abdülmün'im. "Takdîm." Tahrîrü's-sülûk fî tedbîri'l-mülûk. Haz. Fuad Abdülmün'im Ahmed. İskenderiye: Müessesetü Şebâbi'l-Câmia, 1982.
Arif, Nasr Muhammed. Fî Mesâdiri't-türâsi's-siyâsiyyi'l-İslâmî: Dirâse fî işkâliyyeti't-ta'mîm kable'l-istikrâ ve't-ta'sîl. Virginia: el- Ma'hedü'l-âlemî li'l-fikri'l-İslâmî, 1994.
Babanzade, Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü'l-ârifin esmâü'l- müellifin ve asarü'l-musannifin. Haz. Kilisli Rifat Bilge, İbnülemin Mahmûd Kemal İnal, Avni Aktuç. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1951.
---. Îzâhü'l-meknûn fî zeyli ala Keşfü'z-zünûn an esâmii'l-kütüb ve'l-fünûn. Haz. M. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge. 2. bas. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1972.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed, Şuabü'l-îmân. Haz. Abdülalî Abdül- hamid Hâmid, Riyad, 2003/1423.
Bilgin, Orhan. "Ferağ Kaydı." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansik- lopedisi.
---. "Yazma." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
Bursalı Mehmed Tahir. Siyasete müteallik âsâr-ı İslâmiyye. İstan- bul: Kader Matbaası, 1330.
Cüveyni, İmâmü'l-Haremeyn. el-Gıyâsî: Gıyâsü'l-ümem fi'ltiyâ- si'z-zulem. Haz. Abdülazîm ed-Dîb. Katar: el-Mektebetü'l-kübrâ, 1401/1981.
Çubukçu, Asri. "Devâtdâr." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo- pedisi.
Darling, Linda. "Medieval Egyptian Society and the Concept of the Circle of Justice." Mamluk Studies Review 10/2 (2006): 16.
Duran, Gülnur. "Tehzip." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo- pedisi.
el-Ferra, Ebu Ya'la. el-Ahkâmü's-sultâniyye. Haz. Mahmud Ha- san. Beyrut: Dârü'l-fikr, 1994.
Gazzali, Ali b. Muhammed. Kitâbü's-Sülûk fî tedbîri'l-mülûk. Sü- leymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, no. 1854.
---. Tahrîrü's-sülûk fî tedbîri'l-mülûk. el-Hızânetü'l-Melikiyye (Rabat), no. 809.
---. Tahrîrü's-sülûk fî tedbîri'l-mülûk. Süleymaniye Kütüphane- si, Reisülküttab Mustafa Efendi, no. 994.
el-Halef, Salim b. Abdullah. Nuzumü hükmi'l-Ümeviyyîn ve rüsûmühüm fi'l-Endelüs. Medine: el-Câmiatü'l-İslâmiyye, 2003/1424.
Erünsal, İsmail E. "Âşir Efendi Kütüphanesi." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
---. Türk Kütüphaneleri Tarihi: Kuruluştan Tanzimat'a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Ya- yınları, 1991.
Şeyzerî, Ebü'n-Necib Celaleddin. el-Menhecü'l-meslûk fî siyâseti'l-mülûk. Haz. Ali Abdullah el-Musa. ez-Zerka: Mektebetü'l- Menâr, 1987/1408.
İbn Cemâa, Bedreddin. Adl'e Boyun Eğmek: Ehl-i İslâm'ın Yöne- timi İçin Hükümler. 1988. Çev. Özgür Kavak. İstanbul: Klasik Ya- yınları, 2010.
İbn İyas, Muhammed b. Ahmed el-Hanefî. Bedâiü'z-zuhûr fî vekâii'd-dühûr. Haz. Muhammed Mustafa. Kahire: el-Hey'etü'l- Mısriyyetü'l-Âmme, 1984/1404.
İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Şerhu's-siyâseti'ş-şer'iyye fî ıslâhi'r- râî ve'r-raiyye. Haz. Muhammed b. Sâlih el-Useymin. Kahire: Dâru İbn Heysem, 2005.
İbnü'l-A'rec, Ebü'l-Fazl Muhammed. Tahrîrü's-sülûk fî tedbîri'l- mülûk. Haz. Fuad Abdülmün'im Ahmed. İskenderiye: Müessesetü Şebâbi'l-Câmia, 1982.
Katip Çelebi. Keşfü'z-zünûn an esâmii'l-kütüb ve'l-fünûn. Haz. Mehmet Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge. Beyrut: Dârü İhyâi't- türâsi'l-Arabî, 1982.
Maverdi, Ebü'l-Hasen. el-Ahkâmü's-sultâniyye [ve'l-vilâyâtü'd- dîniyye]. Haz. Ahmed Câd. Kahire: Dârü'l-hadîs, 2006.
Nasibi, Ebû Sâlim Muhammed b. Talha. Ikdü'l-ferîd li'l-meliki's- saîd. Kahire: el-Matbaatü'l-Vehbiyye, 1983.
Nielsen, Jorgen S. Secular Justice in an Islamic State: Mazalim under the Bahri Mamluks, 662/1264-789/1387. İstanbul: Neder- lands Historisch-Archaelo, 1985.
Rapoport, Yossef. "Royal Justice and Religious Law: Siyasah and Shari'ah under the Mamluks." Mamluk Studies Review 16 (2012).
Sehavi, Şemsüddin Muhammed. ed-Davü'l-lâmi, ed-Davü'l- lâmi. Beyrut: Dârü'l-Mektebeti'l-Hayâ, ts.
Turtuşi, Muhammed. Sirâcü'l-mülûk. Haz. Muhammed Fethi Ebu Bekr. Kahire: ed-Dârü'l-Mısriyyeti'l-Lübnaniyye, 1994.
Yazıcı, Hüseyin. "Mukabele Kaydı." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
Yeniçeri, Celal. "Mezâlim." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo- pedisi.
Zirikli, Hayreddin. el-A'lâm: Kamusu teracimi li-eşheri'r-rical ve'n-nisa. Beyrut: Dârü'l-İlm li'l-Melâyîn, 2002.