İtikadi Konularda Haber-i Vâhidin Delil Olma Meselesi ve Kevserî’nin Konuya Bakışı

Haber-i vâhidlerin itikadi konularda delil olması öteden beritartışılan bir konudur. Cumhur ulema geliş yolu itibariylezannîlik taşıdığından âhâd tarikle gelen hadislerin itikaddadelil olmasını doğru bulmamıştır. Ehl-i hadis uleması isehaber-i vâhidlerin hem itikadi hem amelî konularda delilolacağı kanaatindedir. Bir kısım ulema da bazı karinelerledesteklenmiş haber-i vâhidlerin kesinlik taşıyacağını ve do- layısıyla itikadda da delil olabileceğini söylemişlerdir. XX. yüzyılın başlarında Mısıra yerleşen Osmanlının sonŞeyhülislâm vekili Muhammed Zâhid el-Kevserî bulunduğucoğrafyadaki bazı Müslüman aydınların Hz. İsanın nüzûlükonusu bağlamında haber-i vâhidin itikadda delil olamaya- cağını iddia etmelerine karşı çıkmış ve bu konuda kitap vemakaleler yazmıştır. Ona göre haber-i vâhid sübûtu açısın- dan zannî olsa da itikad oluşturmaya yetecek bir bilgi vere- bilir. Zira inanmak kalbin amelidir. Haber-i vâhid amelî ko- nularda delil sayıldığına göre bu konuda da itibara alınmasımümkündür. Ayrıca Buhârî-Müslim tarafından nakledilmişolmak gibi ilave bir özelliğe sahip haberler de bazı âlimleregöre kesinlik taşımaktadır. Sonuçta Kevserî geçmişte ulema- nın itikadi konularla ilgili hadisleri derlemelerini ve akâid- kelâm kitaplarında her türlü hadisi kullanmalarını da delilgetirerek haber-i vâhidden itikad oluşturmada yararlanıla- bileceği kanaatine varmıştır.

The Authority of Individual Hadiths in Theological Matters and Kawthari’s Approach to the Problem

The authority of individual hadiths has long been debated inthe Islamic literature. Majority of scholars argue that indivi- dual hadiths are not taken as evidence in theology becausethey yield only probable knowledge. Partisans of hadith, onthe other hand, believe that individual hadiths can be evi- dence in both legal and theological matters. A third groupof scholars maintain that individual hadiths supported bycircumstantial evidence can provide certain knowledge andtherefore become binding in matters of faith as well. Muhammad Zahid al-Kawthari, the deputy of the last Otto- man Shaykh al-Islam who settled in Egypt in the early 1900 s,penned books and articles in order to refute some Muslimintellectuals claim that individual hadiths have no capacityto be evidence in theology. For him, though the transmissi- on of individual hadiths is only probable, they can still yieldknowledge strong enough to establish a theological princip- le because believing is the action of the heart; therefore theycan be taken into account in theology just as they are con- sidered evidence in legal matters. Additionally, according tosome scholars, reports that possess extra privileges such asbeing narrated by Bukhari or Muslim yield certainity. Thus,Kawthari has concluded that individual reports can be usedto establish a theological principle by asserting that scholarsof the past collected every type of theological traditions andcontained them in their books on theology.

PDF

___

Apaydın, H. Yunus, “Haber-i Vâhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996, c. XIV, s. 355-363.
Apaydın, H. Yunus “Meşhur”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2004, c. XXIX, s. 368-371.
Apaydın, H. Yunus “Mütevâtir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006, c. XXXII, s. 208-211.
el-Bağdâdî, Ebu Mansur Abdülkâhir b. Tahir, Usûlüddin, nşr. Ahmed Şemsuddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
el-Buhârî, Abdülaziz b. Ahmed, Keşfü’l-esrar an Usûli Fahri’lİslâm el-Pezdevî, nşr. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
el-Cürcânî, Ali b. Muhammed et-Ta‘rîfât, y.y, ts.
ed-Debûsî, Ebu Zeyd Ubeydullah b. Ömer, Takvîmu’l-edille, nşr.
Halil Muhyiddin el-Meys, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
Ebu Hanîfe Numan b. Sabit el-Kûfî, el-Fıkhu’l-ebsat, nşr. M. Zâhid el-Kevserî, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1992.
Ebu Hanîfe, Numan b. Sabit el-Kûfî, el-Fıkhu’l-ebsat, nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî, (el-Akîde ve ilmu’l-kelâm min a‘mâli’lİmam Muhammed Zâhid el-Kevserî içinde), Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 2004.
Ebu’l-Usr el-Pezdevî, Fahru’l-İslâm Ali b. Muhammed, Usûlü’lPezdevî, Karaçi: Mir Muhammed Kütübhane, ts.
el-Elbânî, Muhammed Nâsıruddin, el-Hadîsu hüccetün bi nefsihî fi’l-akâid ve’l-ahkâm, Riyad: Mektebetü’l-Maarif, 2005.
el-Elbânî, Muhammed Nâsıruddin, Hadis Üzerine (Selefî Bir Yaklaşım), çev. Mehmet Kubat, Konya: Esra Yayınları, 1992.
Ertürk, Mustafa, “Haber-i Vâhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996, c. XIV, s. 349-352.
Gölcük, Şerafettin ve Adil Bebek, “el-Fıkhü’l-ekber”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995, c. XII, s. 544-547.
Hansu, Hüseyin, Mutezile ve Hadis, Ankara: Kitabiyat, 2004.
Itr, Nurettin, “Sahih Âhâd Hadisin İtikadda Delil Olması”, Sünnetin Dindeki Yeri (İSAV Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi), İstanbul: Ensar Neşriyat, 1998, s. 203-220.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Şerhu Nuhbeti’l-fiker, nşr. Muhammed Ivad-Muhammed Ğıyas es-Sabbağ, Dımeşk: Mektebetü’l-Gazzâlî, ts.
İbnu’s-Salâh, Ebu Amr Osman b. Abdirrahman eş-Şehrizûrî, Mukaddimetü’bnu’s-Salâh, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1978.
İbn Nüceym, Zeynuddin b. İbrahim el-Mısrî, el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, nşr. Zekeriyya Umeyrât, Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 1997.
Kâdî Ubeydullah, Nazmu’d-dürer fî şerhi’l-Fıkhi’l-ekber bi rivayeti’l-İmam Ebî Mutî el-Belhî ani’l-İmami’l-A‘zam Ebî Hanîfe el-Kûfî, Karaçi: el-Meclisu’l-İlmî, 1985.
el-Keşmîrî, Muhammed Enverşah, et-Tasrîh bi-mâ tevâtera fî nüzûli’l-Mesîh, nşr. Abdülfettah Ebu Ğudde, Multan: Meclisu Tahaffuz-i Hatm-i Nübüvvet-i Pakistan, ts.
el-Kevserî, Muhammed Zâhid, Nazra âbira fî mezâimi men yünkiru nüzûle Îsâ aleyhi’s-selam kable’l-âhira, 2. bsk., Kahire 1987’den ofset Lahor: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
el-Kevserî, Muhammed Zâhid, Makâlâtü’l-Kevserî, nşr. Ahmed Hayri, 1372/1952 Kahire’den ofset Karaçi: H. M. Said Company, ts.
Koçkuzu, Ali Osman, Rivayet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin İtikat ve Teşri Yönlerinden Değeri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1988.
Köktaş, Yavuz, Tüm Yönleriyle Akaid Hadisleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2013.
el-Makdisî, Muhammed b. Tahir, Şurûtu’l-eimmeti’s-sitte, nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
el-Mâturîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed, Kitabu’tTevhîd, nşr. Fethullah Huleyf, İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1979.
en-Nesefî, Necmuddin Ömer b. Muhammed, Metnu’lAkâidi’n-Nesefiyye (Mecmûu’l-mütûni’l-kebir içinde), Kahire: elMektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübra, 1955.
en-Nevevî, Muhyiddin Yahya b. Şeref, et-Takrîb ve’t-teysîr, Mısır: Matbaatu Muhammed Ali Sabîh ve Evlâduh, 1968.
en-Nu‘mânî, Muhammed Abdürreşid, el-İmam İbn Mâce ve Kitâbuhû es-Sünen, nşr. Abdü’l-Fettah Ebu Ğudde, Beyrut: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1419.
Özşenel, Mehmet, “Usûl Adlı Eseri Çerçevesinde Serahsî’nin Hadis ve Sünnete Bakışı”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 33, (2012): 133-149.
el-Pezdevî, Ebu’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed, Usûlüddin, nşr. Hans Peter Linss, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 2003.
el-Pezdevî, Ebu’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed, Kitab fîhi Ma‘rifetü’l-hüceci’ş-şer‘iyye, nşr. Marie Bernand-Eric Chaumont, Kahire: el-Ma‘hedu’l-İlmiyyi’l-Fransî li’l-Âsâri’ş-Şarkiyye, 2003. Sadru’ş-Şerîa Ubeydullah b. Mes‘ud el-Mahbûbî, Tenkîhu’lusul, nşr. Zekeriyya Umeyrât, (Telvîh ile birlikte), Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, ts.
es-San‘ânî, Ebu İbrahim Muhammed b. İsmail el-Emîr, Tavdîhu’lefkâr li meânî Tenkîhi’l-enzâr, nşr. Ebu Abdirrahman Salâh b. Muhammed b. Uveyda, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
es-Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed, Usûlü’s-Serahsî, nşr. Ebu’l-Vefa el-Efğânî, Beyrut: Daru’l-Marife, ts.
es-Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Tedrîbu’r-râvî, nşr. Abdülvehhab Abdüllatif, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1979.
es-Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Nüzûlü Îsâ b. Meryem âhire’z-zaman, nşr. Muhammed Abdülkâdir Ata, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
es-Sübkî, Takiyyuddin Ali b. Abdi’l-Kâfi, es-Seyfu’s-sakîl fi’r-reddi ala İbn Zefîl, nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî (el-Akîde ve ilmu’lkelâm min a‘mâli’l-İmam Muhammed Zâhid el-Kevserî içinde), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
Şâkir, Ahmed Muhammed, el-Bâisu’l-hasîs şerhu İhtisâri ulûmi’lhadis, Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1408.
Yavuz, Yusuf Şevki, “Haber-i Vâhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996, c. XIV, s. 352-355.
Yurdagür, Metin, “Haşviyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, c. XVI, s. 426- 427.
Yücel, Ahmet, Hadis Tarihi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2012.