Osmanlı elitlerinin, köklü ve uzun bir tarihe sahip “Hıristiyan” ve “beyaz ırk” olmayan bir imparatorluğu, koruyup, dönüştürüp ve nihayetinde sona erdirme tecrübeleri, uzun on dokuzuncu yüzyıl boyunca hâkim imparatorluk uygulamaları ve meşruiyeti konusunda önemli dersler içermektedir. Zira on dokuzuncu yüzyıldan önce de Osmanlı İmparatorluğu çok dinli ve çok kültürlüdilli bir tebaaya hükmetme konusunda önemli bir tecrübe hazinesine sahipti. Ancak, 1815’teki Viyana Kongresini takip eden yirmi beş yıl içerisinde, Osmanlı seçkinleri yönettikleri imparatorluğu, Avrupa merkezli yeni bir dünya düzenine üyeliğin gerekleri olarak algıladıkları bir dizi iktidar ve meşruiyet pratiklerine göre yeniden şekillendirdiler. Bu yeni uygulamalar, Osmanlı İmparatorluğu’nun, bir yüzyıl daha imparatorluklar ailesi içinde hayatiyetini sürdürmesini mümkün kılmakla beraber, Osmanlı elitleri her türlü “medenileştirici” reformlarına rağmen, Müslüman kimlikleri sebebiyle Avrupa’daki imparatorluklar ailesinden dışlandıklarını fark ettiler. Bu durum, onları üyesi olmak istedikleri Avrupamerkezli emperyal düzeninin Hıristiyan ve beyaz ırk kimliği üzerine ciddi gözlemler yapmaya itti. Özellikle Mısır ve Tunus’un işgali sonrası gelişen, daha saldırgan ve daha Müslüman karşıtı emperyal söylemler ve ideolojiler karşısında, Müslüman Osmanlı elitleri kendilerini zamanla sömürge altında yaşayan antiemperyalist aydınların fikirleri ve global bilinciyle özdeşleştirir hale gelmiştir. Böylece, asıl hedefleri son Müslüman imparatorluğu olarak gördükleri Osmanlı’yı korumak olan realist Osmanlı eliti, ironik olarak bunun için rakip imparatorlukların gücünü zayıflatacağını düşündükleri sömürge karşıtı Pan-İslamik projeleri bir alternatif olarak görmeye başlayacaklardır.

The experiences of the Ottoman elites in preserving, expanding or ending a nonWestern (and thus nonwhite or nonChristian) empire during the long 19th century teaches us invaluable lessons about the nature of modern imperialism. What was new and unique about the empires of the postCongress of Vienna era compared to the imperial tradition of the medieval and early modern periods? How important were the race and Christian identity of the European Empires for the legitimacy structures of late 19th century imperial world order? Relying on Ottoman writings on empire, imperialism, the West and civilization, this paper discusses globally circulating nations of imperial legitimacy during the longnineteenth century. The Ottoman Empire had a several centuries long legacy of imperial tradition over a large multiethnic and multireligious territory before the 19th century. In the two decades after the Congress of Vienna, however, Ottoman elites recognized the need to transform their empire according to what they perceived as new notions of power and legitimacy. As they reshaped an experienced empire into the requirements of the “standards of civilization” to make it an equal member in the globally interconnected family of empires of the 19th century, they had to reflect on the significance of Christianity in the legitimacy claims of fellow empires. Especially after the shift to a more aggressive, racially and religious defined, era of high imperialism in the last quarter of the 20th century, Ottoman elite’s reflections prompted them to ally with antiimperialist nationalist intellectuals in the colonized world in the global debates over the key legitimizing notions of race, civilization, nationality, progress and world history. One result of these reflections was the further delegitimization of the imperial world order, especially by the antiimperialist encouragements of the various competing empires during WWI, best seen in the PanIslamic campaign of the Ottoman government.