On dokuzuncu yüzyılda bir bohem: fotoğrafçı ve baloncu Felix Nadar

Bu makalede 19. yüzyılın başkenti Paris’te yaşamış fotoğrafçı, baloncu, öykü yazarı, karikatürist, illüstratör ve gazeteci Gaspard-Felix Tournachon Nadar incelenmektedir. Bohem bir çevrede sanatsal üretimlerine başlayan Felix Nadar, başta fotoğraf olmak üzere, birçok konuda öncü olmuş bir sanatçıdır. Makalede Nadar’ın eylemleri para ekonomisi bağlamında değerlendirilmektedir. Buradan hareketle Paris’in akışkan hayatı içinde kültürel yapıya, mimari dönüşüme, dönemi anlamaya çalışan sanatçılara ve bu sanatçılarla ilişkilere bakılmaktadır. Böylece Nadar’ın doğumundan ölümüne kadar aktarılan biyografisi toplumsal arka planla çerçevelendirilmektedir. Makale Nadar’ın yaşam öyküsü üzerinden ilerlemektedir. Nadar’ın biyografisinde sanatın dışına çıkan birçok öncü eylem de vardır. Bunların aktarılmaması Nadar’ın karakterini ve dönemin ruhunu anlamayı engelleyebileceği için Nadar’ın bütün girişimleri gösterilmektedir. 19. yüzyılın toplumsal yapısı içinde Nadar’ın karakteri eylemlerine hem sanatsal hem de ticari olmak üzere iki yönlü yansımaktadır. Dönemin diğer fotoğrafçılarında bu çift yönlülük gözükmemektedir. Onlar ya Eugene Disdéri gibi fotoğrafa sadece ticari gözle bakmakta ya da resimden fotoğrafa geçen Gustave Le Gray gibi sanatsal yaklaşmaktadır. Nadar ticaret ve sanatı bir arada sürdürmeyi başarmıştır. Makalenin amacı 19. yüzyıl Avrupası’nın kitle toplumunda para ekonomisinin sanatçının yönelimlerini nasıl etkilediğini göstermektir. Bunu yaparken de Nadar’ın yönelimleri ile bohem dönemlerinden beri Nadar’ın yakın arkadaşı olan flaneur Charles Baudelaire’in yönelimleri karşılaştırılmaktadır. Çalışmanın sonucunda para ekonomisine uyum sağlamaya çalışan Nadar’ın ayakta kalmak için bohem hayatından uzaklaştığı, ama sanatçı kimliğini kaybetmeden ticari ve sanatsal çalışmalarını sürdürebildiği gösterilmektedir. Makalenin kavramsal çerçevesini Walter Benjamin’in “Baudelaire’de Bazı Motifler Üzerine”, “XIX. Yüzyıl’ın Başkenti Paris” ve “Charles Baudelaire: Kapitalizmin Yükseliş Çağında Bir Lirik Şair” adlı çalışmaları ve Georg Simmel’in modernite çözümlemeleri oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Nadar, sanat, fotoğrafçı, baloncu, bohem, Baudelaire

A boheme in the nineteenth century: photographer and balloonist Felix Nadar

In this article, photographer, balloonist, short story writer, cartoonist, illustrator and journalist Gaspard-Felix Tournachon Nadar, who lived in Paris, the capital of the 19th century, is examined. Felix Nadar, who started his artistic productions in a bohemian environment, is an artist who has been a pioneer in many subjects, especially photography. In the article, Nadar's actions are evaluated in the context of money economy. From this point of view, the cultural structure, architectural transformation, the artists trying to understand the period and the relations with these artists are examined in the fluid life of Paris. Thus, Nadar's biography, which is conveyed from his birth to his death, is framed by the social background. The article proceeds through Nadar's life story. In Nadar's biography, there are also many pioneering acts that go beyond art. All of Nadar's attempts are shown, as not transferring them may prevent understanding Nadar's character and spirit of the period. In the social structure of the 19th century, Nadar's character is reflected in his actions both artistically and commercially. This duality is not seen in other photographers of the period. They either look at photography with a commercial eye, like Eugene Disdéri, or approach it artistically, like Gustave Le Gray, who went from painting to photography. Nadar succeeded in maintaining trade and art together. The aim of the article is to show how the money economy affected the artist's orientations in the mass society of 19th century Europe. In doing so, Nadar's orientations are compared with those of flaneur Charles Baudelaire, who has been Nadar's close friend since bohemian times. As a result of the study, it is shown that Nadar, who is trying to adapt to the money economy, has moved away from the bohemian life to survive, but he can continue his commercial and artistic works without losing his artist identity. The conceptual framework of the article is provided by Walter Benjamin, "On Some Motifs in Baudelaire", "Paris: Capital of the Nineteenth Century” and “Charles Baudelaire: A Lyric Poet in the Era of High Capitalism” and Georg Simmel's analyzes of modernity.

Keywords:

Nadar, art, photographer, balloonist, boheme, Baudelaire,

PDF

___

[1] Freund G. Fotoğraf ve Toplum. Çev. Demirkol Ş. İstanbul, Türkiye, Sel Yayınları, 2007.
[2] Begley A. The Great Nadar The Man Behind The Camera. Tim Duggan, New York, 2017.
[3] Artun A. “Baudelaire’de Sanatın Özerkleşmesi ve Modernizm”. Ali Artun, http://www.aliartun.com/yazilar/baudelairede-sanatin-ozerklesmesi-ve-modernizm/ (02.01.2022).
[4] “La Boheme Operasının Konusu”. https://www.nkfu.com/la-boheme-operasi-konusu-giacomo-puccini/ (02.02.2022).
[5] Draaisma D. Bellek Metaforları Zihinle İlgili Fikirlerin Tarihi. Çev. Koca G. İstanbul, Türkiye, Metis Yayınları, 2007.
[6] Özendes E. Türkiye’de Fotoğraf. 2. Baskı. İstanbul, Türkiye, İletişim Yayınları, 1994.
[7] Böcekler B. “Louis-Jacques-MandéDaguerre ve Charles Marie Bouton’un Dioraması ve Tarihsel Kökenleri”. Sanat Tarihi Dergisi, 24(2), 139-160, 2015.
[8] Postman N. Televizyon Öldüren Eğlence Gösteri Çağında Kamusal Söylem. Çev. Akınhay O. İstanbul, Türkiye, Ayrıntı Yayınları, 1994.
[9] Berman M. Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor, 7. Baskı. Çev. Altuğ Ü ve Peker B. İstanbul, Türkiye, İletişim Yayınları, 2004.
[10] https://www.metmuseum.org/art/collection/search/366762 (15.11.2021).
[11] Nadar F. When I Was a Photographer, Translated by Cadavaand E and Theodoratou L. London, MIT, 2015.
[12] Bajac Q. Fotoğrafın İcadı.Çev. Berktay A. İstanbul, Türkiye, YKY, 1994.
[13] Benjamin W. Pasajlar. Çev. Cemal A. İstanbul, Türkiye, YKY, 2001.
[14] Mc Couat P. “The Adventures of Nadar Photography, Ballooning, Invention and the Impressionists”, Journal of Art in Society, http://www.artinsociety.com/the-adventures-of-nadar-photography-ballooning-invention--the-impressionists.html (09.10.2021).
[15] https://paris-promeneurs.com/l-atelier-de-nadar/ (25.11.2021).
[16] http://expositions.bnf.fr/les-nadar/en/the-nadars.html (25.11.2021).
[17] Verne J. Aya Seyahat. 3. Baskı. Çev. Hansoy F. N. İstanbul, Türkiye, İnkilap ve Aka Yayınları, 1981.
[18] Verne J. Ayın Etrafında. 2. Baskı. Çev. Hansoy F. N. İstanbul, Türkiye, İnkilap ve Aka Yayınları, 1981.
[19] https://www.quora.com/When-were-the-first-aerial-photographs-taken-and-what-was-the-subject (02.01.2022).
[20] https://www.solosophie.com/visit-the-paris-catacombs-history-guide/ (03.01.2022).
[21] https://www.catacombes.paris.fr/en/history/site-history (03.01.2022).
[22] https://www.lensrentals.com/blog/2014/03/the-heights-and-depths-of-nadar-tldr-version/ (28.11.2021).
[23] https://www.sciencephoto.com/media/76562/view/gondala-of-nadar-s-balloon-1863 (05.01.2022).
[24] https://www.smithsonianmag.com/air-space-magazine/flight-of-the-giant-586517/ (05.01.2022).
[25] https://www.myartprints.co.uk/a/frenchphotographer/felixnadarsgiantballoonin.html (05.01.2022).
[26] https://www.auction.fr/_fr/lot/nadar-et-son-ballon-le-geant-ensemble-de-trois-documents-rares-ensemble-de-14676503 (05.01.2022).
[27] https://photographyandvision.com/2020/09/14/mondays-photography-inspiration-gaspard-felix-tournachon/ (10.10.2021).
[28] http://inspired-young.blogspot.com/2015/08/felix-nadar-1820-1910.html (28.10.2021).
[29] Roche D. “Melankoli Çekmecesi’nden Fotoğraflar”. Çev. Derman A. Sanat Dünyamız, 84, Yaz, 92-102, 2002.
[30] Oskay Ü. XIX. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yaklaşım. 3. Basım. İstanbul, Türkiye, Der Yayınları, 2000.
[31] Hugo V. Sefiller Birinci Cilt, 3. Baskı. Çev. Altınova N. İstanbul, Türkiye, Hayat Yayınları, 1973.
[32] Sander O. Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e. 8. Baskı. Ankara, Türkiye, İmge Yayınları, 2000.
[33] Simmel G. Modern Kültürde Çatışma. Çev. Bora T, Kalaycı N. ve Gen E. İstanbul, Türkiye, İletişim Yayınları, 2003.
[34] Oskay Ü. Tek Kişilik Haçlı Seferleri. İstanbul, Türkiye, İnklap Yayınları, 2000.
[35] Engels F, Marx K. Komünist Manifesto ve Komünizmin Etkileri. 3. Baskı. Çev. Erdost M. Ankara, Türkiye, Sol Yayınları, 1993.
[36] Dora S. Büyüyen Fotoğraf Küçülen Sosyoloji. İstanbul, Türkiye, Babil Yayınları, 2003.
[37] Oskay Ü. Walter Benjamin’de Tarih, Kültür ve Fantazya. Çev. ve Der. Oskay Ü. Estetize Edilmiş Yaşam Sanattan Savaş ve Siyasete Alman Faşizminin Kuramları Walter Benjamin, 2. Baskı. 119-153, İstanbul, Türkiye, İnkılap Yayınları, 2015.
[38] Maalouf A. 29 Numaralı Koltuğun Hikayesi Fransa Tarihinin Dört Yüzyılı. Çev. Türkay O. İstanbul, Türkiye, YKY, 2018.
[39] https://www.e-skop.com/skopbulten/prousttan-arta-kalanlar-iii/1704 (07.01.2022).
[40] http://ejettyphotohistory.blogspot.com/2011/02/paul-nadar.html (30.11.2021).
[41] Barthes R. Camera Lucida Fotoğraf Üzerine Düşünceler. 3. Baskı. Çev. Akçakaya R. İstanbul, Türkiye, Altıkırkbeş Yayınları, 2000.