DİNE İLİŞKİN BAZI BİLGİ, RİVAYET VE KISSALARIN HAREKET NOKTASI: YEMEN/YEMEN YAHUDİ VE HIRİSTİYANLARI
Yaşamaya, tarıma elverişli topraklara sahip Yemen, farklı kültür ve medeniyet- lerin uğrak mekanı olması sebebiyle tarih içerisinde Putperestlik, Mecûsîlik, Yahu- dilik ve Hıristiyanlık gibi birçok dinin birlikte yaşadığı bir çeşitlilik bölgesi olmuş- tur. Kuranı Kerimde Yemen ve Yemene dair kimseler/olaylar 105/Fil sûresi 1-5. ayetlerde Kâbeyi yıkmak isteyen orduya, 85/Burûc sûresi 4-9. ayetlerde kavmini ateş çukuruna atan krala ve 34/Sebe sûresi 15-21. ayetlerde Sebe melikesine atıfla bahse- dilmiştir. Bölgede ciddi anlamda Yahudi ve Hıristiyan nüfusunun varlığı ve özellikle Yahudi kültürü başta olmak üzere Ehl-i kitab malzemesinin İslam literatürüne taşın- masında aracılık görevi üstlenen Kab el-Ahbâr ve Vehb b. Münebbih gibi râvilerin önemli bir kısmının Yemen geçmişlerinin olması bölgenin önemini artırmaktadır. Ay- rıca geçmiş kavimlere dair anlatılan kıssaların Yemen üzerinden Mekke-Medineye ulaşmış olması bölge Yahudi ve Hıristiyanlarını ve onlara dair literatürü incelememizi zorunlu kılmıştır.
Starting Point of Some Information, Commentaries and Stories about Religion: Yemen/The Jews and Christians of Yemen
Throughout history Yemen, having a convenient place for life and agriculture, has been an area of variety with different religions living together such as Paganism, Mazdaism, Judaism and Christianity and has become a stomping ground for different cultures and civilisations. In the Holy Qur an, Yemen itself and the people/places abo- ut Yemen are mentioned in 105/Surah al-Fil in the 1-5 verses dealing with the army intending to destroy the Ka bah, in 85/ Surah al-Buruj in the 4-9. verses dealing with the king throwing his people to the pit of fire and in 34/Surah al-Saba in the 15-21. verses dealing with Queen of Sheba. The region has gained ground because of the presence of the serious number of Jew and Christian people in the region and most of the ravies like Ka b al-Ahbâr and Vehb b. Münebbih having a history in Yemen. This ravies played a leading role in carrying the materials of the people of book, especially Jew culture, to the Islamic literature. Moreever, the Jews and the Christians of region and their literature are bound to be studied because the anectodes/moral studies told about old peoples were brought to Mecca and Medina through Yemen.
___
- Adam, Baki (2010). Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat. İstanbul: Pınar Yayınları.
- Adang, Camilia (1996). Muslim Writers on Judaism and The Hebrew Bible. Le- iden. Ahmed Emîn. Fecrül-İslâm. Kahire. Ahroni, Reuben (1986). Yemenite Jewry: origins, culture and literatüre.
- Bloo- mington. Apak, Adem (2012). Ana Hatlarıyla İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü. İstan- bul. Arslantaş, Nuh (2005).
- Emeviler Döneminde Yahudiler. İstanbul: Gökkubbe Ya- yınları. Atmaca, Veli (1997). Hadisde İsraliyâta Bakış II: Kabul-Ahbâr. Harran Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 3.
- Aydemir, Abdullah (2000). Tefsirde İsrâiliyyat. İstanbul: Beyan Yayınları.
- Aydın, Mustafa (1991). İlk Dönem İslâm Toplumunun Şekillenişi. İstanbul.
- Aynî, Ebû Muhammed Bedreddîn Mahmûd b. Ahmed b. Musa el-Hanefî. Umdetül-Kârî Şerhu Sahîhil-Buhârî. Kahire-Beyrut. Besalel, Yusuf (2001). Yahudilik Ansiklopedisi. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Ba- sın ve Yayın A.Ş. Bayrakdar, Mehmet (2007). Bir Hıristiyan Dogması Teslis. Ankara: Ankara Oku- lu Yayınları.
- Beeston, A. F. L. (1984). Judaism and Christianity in Pre-Islamic Yemen. LArabie du sud. Histoire et Civilisation, I. Paris. Bell, Richard (1968). The Origin of Islam in its Christian Environment. ed. Frank Cass. London. Cevâd Ali (1950-60). el-Mufassal fî Târîhil-Arab kablel-İslâm. Bağdat. Corci Zeydan. el-Arab kablel-İslâm.
- Beyrut: Dâru Mektebetil-Hayât. Çağatay, Neşet (1982). İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: An- kara Üniversitesi Basımevi.
- Demir, Mahmut; Özafşar, Mehmet Emin (2012). Vehb b. Münebbih. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. C. XLII. Demirci, Kadir (2011). İman da Hikmet de Yemendedir Hadisine Dair Bir İn- celeme. Dini Araştırmalar Dergisi. C. XIV. Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. İshak İsfahânî (1987).
- Hilyetül-Evliyâ ve Tabakâtül-Asfiyâ. Kahire. Ebû Reyye, Mahmud. Edvâ ales-Sünnetil-Muhammediyye. Kahire. Esad, Mahmud (1983). İslâm Tarihi. İstanbul. Fayda, Mustafa (1982). İslâmiyetin Güney Arabistana Yayılışı. Ankara.
- Firestone, Reuven (2002). Jewish Culture in The Formative Period of Islam. Cultures of the Jews: A New History. ed. David Biale. New York. Goitein, Shlomo Dov (1958). Muhammads Inspiration by Judaism. JJS. IX. Gutas, Dimitri (1981). Classical Arabic Wisdom Literature: Nature and Scope. JAOS. CI/1.
- Günaltay, M. Şemsettin (2006). İslâm Öncesi Arap Tarihi. Ankara. Gürkan, Salime Leyla (2012). Yahudilik. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi. Hamidullah, Muhammed (1983). İslam Peygamberi. trc. Salih Tuğ. İstanbul.
- Hellyer, Peter (2001). Nestorian Christianity in Pre-Islamic UAE and Southern Arabia. Journal of Social Affairs. C. 18, S. 72.
- Hıdır, Özcan (1998). İslâmın Yahûdî Kökeni Teorisi ile İlgili İddialar ve Çalış- malar. İlam Araştırma Dergisi. C. 3, S. 1. _____ (2006). Yahudi Kültürü ve Hadisler. İstanbul: İnsan Yayınları. Hirschberg, Haim Zew. Arabia. Encyclopaedia Judaica. ed. Cecil Ruth. Jeru- salem: Keter Publishing House.
- Hitti, Philip K. (2011). Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. trc. Salih Tuğ. İstanbul. Horovitz, Joseph (1929). Judeao-Arabic Relations in pre-Islamic Times. IC. _____ (1928). The Earliest Biographies of The Prophet and Their Authors. IC. _____ (1993). Vehb b. Münebbih. İslam Ansiklopedisi. İstanbul. C. XIII.
- İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî (1986). el-İsâbe fî Temyîzis- Sahâbe. Beyrut. _____. Fethul-Bârî şerhu Sahîhil-Buhârî. tsh. ve thk. M. Fuad Abdülbâkî, Abdülazîz b. Bâz. Beyrut: Dârül-Marife.
- İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân (1979). Kitâbül-İber ve Divânül-Mübtede vel-Haber fî Eyyâmil-Arab vel-Acem vel-Berber ve men Asarahum min Zevis Sultânil-Ekber. Beyrut. İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Sîretün-Nebeviyye. nşr. Mustafa Sakka ve dğr. Beyrut. İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-Meârif. thk. Servet Ukkâşe. Dârul-Meârîf. İnak, Halil İbrahim (2007). Hadislerde Hikmet Kavramı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kaçar, Turhan (2003). Ebionitlerden Ariusa: Eskiçağ Doğu Hristiyanlığında İsa Teolojisi Tartışmaları. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,. C. 44, S. 2.
- Kandemir, M. Yaşar (2001). Kâb el-Ahbâr. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. İs- tanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. C. XXII.
- Kannûcî, Sıddîk b. Hasen (1978). Ebcedül-Ulûm vel-Vasiyyül-Merkûm fî Beyâni Ahvâlil-Ulûm. Beyrut: Dârul-Kütübil-İlmiyye.
- Karasakal, Şaban (2012). Kabul-Ahbâr ve Rivayet Tefsirindeki Yeri. Diyanet İlmi Dergi. C. 48, S. 4.
- Kastallânî, Ahmed b. Muhammed el-Hatîb. İrşâdüs-Sârî. Beyrut: Dârul- Kitâbil-Arabî. Kevserî, Muhammed Zâhid (1994). Kabul-Ahbâr vel-İsrâiliyyât. Makâlâtül- Kevserî. Kahire: el-Mektebetül-Ezheriyye.
- Kibsî, Muhammed Ali Ahmed (2004). Medresetül-Hadis fil-Yemen fî Karnis- Sânî ves-Sâlis lil-Hicriyyîn. Sana: Câmiatu Sana.
- Khoury, Raif Georges (1972). Wahb bin Munabbih. Wiesbaden. Kurt, Abdurrahman (2001). Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yönden İslam Öncesi Mekke Toplumu. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. 10, S. 2.
- Kuzudişli, Ali (2004). Yahudi Kültürünün Hadislere Etkisi. Dokuz Eylül Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İzmir.
- Neubauer, Adolf (1981). The Literature of The Jews in Yemen. JQR. CXI. Newby, Gordon (1988). A History of the Jews of Arabia. Colombia.
- Öztürk, Levent (2001). İslâmiyetin Yayılmasında Hicretin Önemi: Habeşistan Hicretleri Örneği. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 4.
- Porter, J. R. (1986). Arabia Felix: Israelites, Jews and Christians. Arabia and The Gulf: From Traditional Society to Modern States. ed. Ian Richard Netton. London.
- Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman (1990). el-Fetâval-Hadîsiyye. thk. Abdul- lah b. Ali Rıza. Dımeşk-Beyrut.
- Sezgin, Fuad (1983). Târîhut-Türâsil-Arabî. trc. M. Fehmi Hicâzî. Shahîd, Irfan (2006). Islam And Oriens Chritianus: Makka 610-622 Ad.. The Encounter of Eastern Christianity with Early Islam. ed. Emmanouela Grypeou- Mark Swanson-David Thomas. Boston: Brill Leiden.
- Sırma, İhsan Süreyya (1993). Yemen. İslam Ansiklopedisi. İstanbul. C. XIII.
- Sönmez, Zekiye (2010). İslâmın Ortaya Çıktığı Dönemde Arap Yarımadasında Hıristiyanlık. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
- Swartz, Merlin (2001). İslâmın Doğuşunu İzleyen Yıllarda Arap Toprakla- rındaki Yahûdîlerin Durumu. trc. Levent Öztürk. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 3.
- Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (1119). Târîhüt-Taberî: Târîhur-Rusul vel-Mulûk. Mısır: Dârul-Mârife. Tobi, Yosef (1999).
- The Jews of Yemen: Studies in Their History and Culture. Boston-Köln: Brill, Leiden. Tomar, Cengiz (2013). Yemen. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. C. XLIII.
- Torrey, Charles Cutler (1933). The Jewish Foundation of Islam. New York: Je- wish Institude of Religion Press. Trimingham, J. Spencer (1990). Christianity Among the Arabs in Pre-Islamic Times. Lübnan.
- Uğur, Hakan (2013). Osmanlının Son Döneminde Oryantalistlerin Kuran Hak- kındaki İddialarına Karşı Osmanlı Ulemasının Yaptığı Çalışmalar-İsmail Fennî Ertuğrul Örneği. Osmanlı Toplumunda Kuran Kültürü ve Tefsir Çalışmaları II. Yakûb es-Sêlis, İğnâtyus (1966). eş-Şühedâul-Humyeriyyûnel-Arab fî el- Vesâikis-Süryâniyye. Dımeşk.
- Yakûbî, Ahmed b. İshak b. Cafer Yakûb (1992). Târîhul-Yakûbî. Beyrut. Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillah Şihâbüddîn. Mucemül-Üdebâ. Beyrut.
- Yıldız, Hakkı Dursun (1993). Arabistan. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. C. III. Yiğit, İsmail (2009). Sebe. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Diyanet Vak- fı Yayınları. C. XXXVI.
- Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed (1986). Siyerü Alâmin-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût ve dğr. Beyrut. Zehebî, Muhammed Hüseyin (1985). el-İsrâiliyyât fit-Tefsîr vel-Hadîs. Dımeşk: Dârul-Îmân.