Bazı Kırgız ve Özbek Destanlarında Din Değiştirme Olgusu

Bu makalenin amacı din değiştirme fenomeninin Türk destanlarında nasıl ele alındığını, din değiştirmenin ne gibi sebeplere dayandığını ve din değiştiren birey için hangi durumların ortaya çıktığını ortaya koymaktır. Bu fenomenin destanlardaki yansımalarının incelenmesi çağımızda da dikkat çekici bir konu olan din değiştirmeye klasik dönemdeki birey ve toplumun yaklaşımını anlamamız bakımından önemlidir. Din değiştirme fenomeni dünya destanlarının yanında Türk destanlarında da kendine yer bulur. Türklerin en eski destanlarından Oğuz Kağan Destanı’nın Farsça varyantında da din değiştirme fenomeni karşımıza çıkmaktadır. Bu makalede Kırgız ve Özbek destanlarından Manas, Gülgaakı, Canış-Bayış, Şeyh San‘an ve Alpamış destanlarındaki din değiştirme olayları incelenmiştir. Destanlarda din değiştirmenin nedenleri “rüya”, “aşk”, “varoluşsal arayış”, “telkin”, “mucize” ve “Müslüman biri tarafından mağlup edilme” şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Din değiştirmenin ortaya çıkardığı durumlar bakımından destanlar “isim değiştirme”, “erkeklerin sünnet edilmeleri”, “kadınların evlendirilmeleri”, “dinin öğretilmesi”, “maddî katkı/ istihdamları” ve “yerleştirilmeleri” bakımından incelenmiştir. Yeni bir dine geçen kişinin eski ve yeni toplumuyla ilişkileri konusunda detaylara Almambet’in, Gülgaakı’nın ve Şeyh San‘an’ın hikâyelerinde rastlanmıştır. Literal bir çalışma özelliği taşıyan araştırmada Karşılaştırmalı Metin Tahlili Yöntemi kullanılarak destanlardaki din değiştirme ile ilgili tutum ve davranışlar ortaya konulmuştur. Araştırma Kırgız ve Özbek destanlarıyla sınırlandırılmış ve örneklem bu halklara ait din değiştirme vakalarının dikkat çektiği destanlardan seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türk Halk İnanışları, Kırgız, Özbek, Destan, Din Değiştirme.

The Phenomen on of Religious Conversion in Some Kyrgyz and Uzbek Epics

The aim of this article is to reveal how the phenomenon of religious conversion is handled in Turkish epics, what causes religious conversion are based, and what situations arise for the individual who religious conversion. Examining the reflections of this phenomenon in epics is important in terms of understanding the approach of the individual and society in the classical period to religious conversion, which is a remarkable issue in our age. The phenomenon of religious conversion, which is as old as human history, has been observed throughout Turkish history in both individual and mass examples. The phenomenon of religious conversion is also depicted in Turkish and world epics, including the Persian variant of the Oghuz Khagan Epic, one of the oldest Turkish epics. In this article, religious conversion events in the Kyrgyz and Uzbek epics, Manas, Gülgaakı, Canış-Bayış, Şeyh San'an, and Alpamış, were examined. The reasons for religious conversion in these epics include dreams, love, existential quests, suggestions, miracles, and being defeated by a Muslim. The epics were analyzed in terms of changing names, circumcision of men, marriage of women, teaching of religion, financial contribution/employment, and placement regarding the situations caused by religious conversion. The stories of Almambet, Gülgaakı, and Şeyh San'an provide details about the relationship of converts with their old and new societies. This study, which has the characteristics of a literary analysis, uses the Comparative Text Analysis Method to reveal attitudes and behaviors related to religious conversion in epics. The research was limited to the Kyrgyz and Uzbek epics, and the sample was selected from the epics in which religious conversion cases of these peoples were evident

Keywords:

Turkish Folk Beliefs, Kyrgyz, Uzbek, Epic, Religious Conversion.,

PDF

___

Akiyev, Кalık. Canış Bayış. Frunze (Bişkek): Adabiyat, 1991.
Akmataliyev, Abdıldacan. Gülgaakı-Kız Saykal. Bişkek: Kırg. Ulut. İli. Aka,2003.
Alimov, Rysbek. Sart-Kalmaklar ve Dilleri Üzerine. Tehlikedeki Diller Dergisi 3/ 4 (2014), 243-252.
Arık, Durmuş. “Çuvaşlarda İslam ve Çuvaş Etniğindeki Değişimde İslam’ın Rolü”. Dinî Araştırmalar 6/16 (2003), 161-181.
Aslan, Halide. Tanzimat Döneminde İhtidâ (1839-1876). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi. C. I. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1992.
Buzlu, Tuğba. İrşad Ve Tebliğ Faaliyetlerinde Yöntemlerin Belirlenmesi Açısından İhtida Hareketleri. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
Canlı, Mustafa. "The Shift from Paganism to Monotheism in Epic Poetry". II. International Congress of Human and Social Scienc Researches (2019), 856-865.
Çolak, Abdulkadir. Türâbî’nin Manzum Battalnâme’si İnceleme / Metin. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Çöloğlu, Raşit. Cusup Mamay’ın Toltoy Destanı (İnceleme-Metin-Dizin). Niğde: Niğde Ö. H. Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
Duğlat, Mirza Haydar. Tarih-i Reşidi: Geride Bıraktıklarımızın Hikayesi. İstanbul: Selenga Yayınları, 2006.
Ertürk, Fatih. Alpamış Destanı Benzer Metinler Çerçevesinde Bir Değerlendirme: Berdi Bahşı Metni-Fazıl Yoldaşoğlu Metni. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Gröning, Noak Snow. Die Nibelungen: Siegfried, and the Myth of ‘Myth’. Gothenburg: University of Gothenburg, Film Studies, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
İnan, Abdulkadir. Manas Destanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1992.
Kalan, Ekrem. Cungar Hanlığı’nın Siyasî Tarihi. İstanbul: MSGSÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
Karaca, İbrahim. Ehl-i Haklar’da Kültürel Hayat. Konya: Çizgi Yayınevi, 2022
Kirman, M. Ali. “Din Değiştirme Olgusuna Sosyolojik Bir Yaklaşım”. Dini Araştırmalar 6/18 (2004), 75-88. Köse, Ali. “İhtida”. T.D.V. İslam Ansiklopedisi 21 (2000), 554-558.
Orozbakov, Sagımbay. Manas Destanı C.1. İstanbul: TDBB, 2017a.
Orozbakov, Sagımbay. Manas Destanı C.2. İstanbul: TDBB, 2017b.
Saur, Pamela. “Proto-Christian Heroes and the Beginnings of National Literatures in Europe”. CLA Journal 47/ 1 (2003), 75-92.
Şimşek, Serdar. “Bir Epik Kahraman: Manas’ın Yoldaşı Almambet”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 9/ 29 (2021), 131-150. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1035645
Togan, Zeki Velidi. Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1982. Yıldız, Naciye. Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.
Yıldızoğlu, Sufana. Erken Modern Osmanlı Tarihinde İhtida Anlatıları Ve Entelektüel Arkaplanı: Tercüman Murad ve Yusuf B. Ebi Abdüddeyyan. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021. Zavalsız, Y. Sinan. “Din Değiştirmenin Psiko-Sosyal Kodları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12/2 (2012), 185-200.